Mangwalo a go Phuthwa a Lewatle le le Hwilego​—Ke ka Baka La’ng o Swanetše go a Kgahlegela?

Pele ga go utollwa ga Mangwalo a go Phuthwa a Lewatle le le Hwilego, mangwalo a kgale go a feta ohle ao a ngwadilwego ka seatla ao a bego a le gona a Mangwalo a Sehebere e be e le a mo e ka bago lekgolong la senyane le la lesome la nywaga C.E. Na mangwalo a a ngwadilwego ka seatla go ka ithekgwa ka ona e le ka kgonthe e le ditsela tše botegago tša go fetišwa ga Lentšu la Modimo, ka ge go ngwalwa ga Mangwalo a Sehebere go ile gwa phethwa lebakeng la ka godimo ga nywaga e sekete pejana? Moprofesara Julio Trebolle Barrera, setho sa sehlopha sa ditšhaba-tšhaba sa barulaganyi ba Mangwalo a go Phuthwa a Lewatle le le Hwilego o re: “Mangwalo a go Phuthwa a Jesaya [go tšwa Qumran] a nea bohlatse bjo bo sa ganetšwego bja gore go fetišetšwa ga taba ya Beibele ka lebaka la nywaga e fetago e sekete ka matsogo a bangwalolodi ba ba-Juda e bile mo go dirwago ka potego kudu le ka šedi e kgolo.”

LENGWALO la go phuthwa leo Barrera a bolelago ka lona le na le puku e feletšego ya Jesaya. Go fihla lehono, gare ga mangwalo a ngwadilwego ka seatla a Beibele a ka godimo ga 200 a hweditšwego Qumran, dikarolo tša puku e nngwe le e nngwe ya Mangwalo a Sehebere di bonwe ka ntle le tša puku ya Esitere. Ka go se swane le Lengwalo la go Phuthwa la Jesaya, a mantši a emelwa ke ditsekana feela, tšeo di huperego tekanyo ya ka tlase ga karolo ya lesome ya puku le ge e le efe e boletšwego. Dipuku tša Beibele tšeo di bego di tumile kudu kua Qumran e be e le Dipsalme (dikopi tše 36), Doiteronomio (dikopi tše 29) le Jesaya (dikopi tše 21). Tše gape ke dipuku tšeo di tsopolwago leboelela ka Mangwalong a Bakriste a Segerika.

Gaešita le ge mangwalo a go phuthwa a bontšha gore ga go na diphetogo tše dikgolo tšeo di dirilwego ka Beibeleng, gape a utolla gore go fihla bokgoleng bjo itšego go be go e-⁠na le diphetolelo tše di sa swanego tša mengwalo ya Beibele ya Sehebere tšeo di bego di dirišwa ke ba-Juda nakong ya Tempele ya Bobedi, e nngwe le e nngwe e le e fapanego. Ga se mangwalo ka moka a go phuthwa ao a swanago le mongwalo wa ba-Masorete ka go peleta le ka go bea mantšu. A mangwe a nyakile a swana le Septuagint ya Segerika. Nakong e fetilego, diithuti di ile tša nagana gore diphapano tša Septuagint di ka ba di bakilwe ke diphošo goba gaešita le dikgopolo tše difsa tšeo di tsentšwego ke mofetoledi ka boomo. Bjale mangwalo a go phuthwa a utolla gore bontši bja diphapano tše ge e le gabotse di bile gona ka baka la go fapa-fapana ga taba e ngwadilwego ya Sehebere. Se se ka hlalosa mabaka a mangwe ao go ona Bakriste ba pele ba ilego ba tsopola ditemana tša Mangwalo a Sehebere ba diriša mantšu ka mo go fapanego le mongwalong wa ba-Masorete.​—⁠Ekisodo 1:⁠5; Ditiro 7:⁠14.

Ka gona, go utollwa mo ga bohlokwa ga mangwalo a go phuthwa a Beibele gotee le ditsekana tša ona go nea metheo ya kgonthe bakeng sa go nyakišiša go fetišetšwa ga taba e ngwadilwego ya Beibele ya Sehebere. Mangwalo a go Phuthwa a Lewatle le le Hwilego a kgonthišeditše mohola wa Septuagint gotee le Pentateuch ya ba-Samaria bakeng sa go bapiša mengwalo. A dira e le mothopo o mongwe gape bakeng sa gore bafetoledi ba Beibele ba a ele hloko bakeng sa go kaonefatšwa ga mongwalo mo go ka dirwago mongwalong wa ba-Masorete. Mabakeng a mantši, mangwalo a a ile a kgonthišetša diphetho tša Komiti ya Phetolelo ya Beibele ya Lefase le Lefsa tša go bušetša leina la Jehofa mafelong ao le tlošitšwego go ona mongwalong wa ba-Masorete.

Mangwalo a go phuthwa ao a hlalosago melao le  ditumelo tša sehlotswana sa Qumran a hlalosa ka mo go kwagalago gore go be go se na mohuta o tee feela wa Bojuda mehleng ya Jesu. Sehlopha sa Qumran se be se e-⁠na le meetlo e fapanego le ya Bafarisei le Basadutsei. Mohlomongwe go se swane mo go ile gwa lebiša tabeng ya gore sehlotswana se tšhabele lešokeng. Ka phošo, se ile sa ipona e le seo go sona go phethagalago Jesaya 40:⁠3 mabapi le lentšu lešokeng leo le lokišago tsela ya Jehofa. Ditsekana tše dintši tša mangwalo a go phuthwa di bolela ka Mesia, yoo go tla ga gagwe bangwadi ba go bonego go le kgaufsi. Se ke se se kgahlišago ka mo go kgethegilego ka baka la polelo ya Luka ya gore “sethšaba se be se dutše sè holofetše” go tla ga Mesia.​—⁠Luka 3:⁠15.

Mangwalo a go Phuthwa a Lewatle le le Hwilego a re thuša ka tsela e itšego go kwešiša taba ya bophelo bja ba-Juda nakong yeo Jesu a bego a dira boboledi. A nea tsebišo e ka bapišwago bakeng sa go nyakišiša Sehebere sa bogologolo le taba e ngwadilwego ya Beibele. Eupša mongwalo wa bontši bja Mangwalo a go Phuthwa a Lewatle le le Hwilego o sa dutše o nyaka go hlahlobja ka kelohloko. Ka gona, temogo e mpsha e sa dutše e ka hwetšwa. Ka kgonthe, kutollo e kgolo go di feta tšohle ya boepi bja marope ya lekgolong la bo-20 la nywaga e tšwela pele go thabiša bobedi diithuti le barutwana ba Beibele ge re dutše re gatela pele lekgolong la bo-21 la nywaga.

[Methopo ya Diswantšho go letlakala 7]

Qumran excavations: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; manuscript: Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem