Beibele ka Bolumo e Tee

BAKENG sa go dira dikopi tša Beibele, Bakriste ba pele e bile bona ba pele ba go diriša codex​—⁠puku e sego lengwalo la go phuthwa. Lega go le bjalo, Bakriste ga se ba ka ba thoma gatee-tee go tšweletša bolumo e tee yeo e nago le dipuku ka moka tša Beibele. Mogato o bohlokwa tabeng ya go tšweletšwa ga Dibeibele tša bolumo e tee lefaseng ka bophara o ile wa gatwa ke Flavius Cassiodorus lekgolong la botshelela la nywaga.

Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus o belegwe mo e ka bago ka 485-490 C.E., lapeng le le humilego kua Calabria, karolong ya ka borwa ya Italy ya mehleng yeno. O phetše nakong ya khuduego historing ya Italy ge naga ya seka-sehlakahlaka e be e dulwa la mathomo ke ma-Goth ke moka gwa latela ma-Byzantium. Ge a be a e-⁠na le nywaga e ka bago e 60 goba 70, Cassiodorus o ile a hloma lefelo la bodula-noši la Vivarium le bokgobapuku kgaufsi le legae la gagwe kua Squillace, Calabria.

Mongwadi yo a Nago le Šedi wa Beibele

Gare ga dilo tše dikgolo tšeo Cassiodorus a bego a tshwenyegile ka tšona e be e le kamoo Beibele e ka dirwago gore e hwetšagale bakeng sa batho. Radihistori Peter Brown o ngwala gore: “Go ya ka Cassiodorus, didirišwa ka moka tša bongwadi tša Selatine di be di swanetše go dirišetšwa go phatlalatša Mangwalo. Dithušo ka moka tšeo di bego di kile tša dirišetšwa go ithuta le go kopiša mengwalo ya bogologolo di be di swanetše go dirišwa bakeng sa go kwešiša Mangwalo le go a kopiša ka tsebo. Bjalo ka tshepedišo e sa tšwago go hlangwa ya go ithuta ka dipolanete, go thwe setšo sa Selatine ka kakaretšo se be se swanetše go sepela go dikologa letšatši le legolo la Lentšu la Modimo.”

Cassiodorus o ile a kgobokeletša bafetoledi le bahlami ba popopolelo lefelong la bodula-noši la Vivarium bakeng sa gore ba rulaganye Beibele ka moka ga yona gomme o ile a okamela modiro wa bokgwari wa borulaganyi. O ile a nea banna ba sego kae feela bao ba rutegilego mošomo. Ba ba be ba swanetše go efoga go ntšha diphošo ga kapejana go seo se naganelwago e le diphošo tša bongwadi tšeo di sa kgonthišetšwago. Ge go be go e-⁠na le potšišo mabapi le popopolelo, mengwalo ya kgale ya Beibele ya go ngwalwa ka seatla e be e swanetše go lebelelwa e le yona methopo e megolo go feta tirišo e amogelegago ya Selatine. Cassiodorus o ile a laela gore: “Dika tše kgethegilego tša tša popopolelo . . . di swanetše go kgomarelwa, ka ge mongwalo wo go tsebjago e le o buduletšwego o ka se belaelwe gore ga se wa nepagala. . . . Mekgwa ya Beibele ya go bea taba, ya go swantšhiša le ya go bolela ka diema e swanetše go kgomarelwa gaešita le ge e le e ronago kudu go ya ka melao ya polelo ya Selatine, go etša ge e swanetše go kgomarelwa le dibopegong tša maina-ina a ‘Sehebere.’”​—⁠The Cambridge History of the Bible.

Codex Grandior

Bangwalolli lefelong la bodula-noši la Vivarium ba be ba laetšwe gore ba tšweletše bonyenyane dikgatišo tše tharo tše di sa swanego tša Beibele ka Selatine. E nngwe ya tše, ka dibolumo tše senyane, mohlomongwe e be e e-⁠na le mongwalo wa Kgale wa Selatine, e lego phetolelo yeo e ilego ya tšwelela mafelelong a lekgolo la bobedi la nywaga. Tokollo ya bobedi e be e e-⁠na le Vulgate ya Selatine, yeo Jerome a e feditšego mo e ka bago mathomong a lekgolo la bohlano la nywaga. Ya boraro, Codex Grandior, e bolelago gore “codex e kgolo,” e ile ya tšewa mengwalong e meraro ya Beibele. Dikgatišo tša mafelelo ka bobedi di ile tša kopanya dipuku ka moka tša Beibele ya ba bolumo e tee.

Go bonagala Cassiodorus e bile wa mathomo go  tšweletša Dibeibele tša Selatine ka bolumo e tee, a di bitša pandectae. * Ka ntle le pelaelo o ile a bona mohola wa go kopanya dipuku ka moka tša Beibele gore e be bolumo e tee, ka go rialo a fokotša mokgwa o jago nako wa go bala dibolumo tše mmalwa.

Go Tloga ka Borwa bja Italy go ya Dihlakahlakeng tša Brithania

Kapejana ka morago ga lehu la Cassiodorus (mohlomongwe mo e ka bago ka 583 C.E.), leeto la Codex Grandior le ile la thoma. Ka nako yeo, go dumelwa gore karolo ya bokgobapuku bja Vivarium e be e rometšwe bokgobapukung bja Lateran kua Roma. Ka 678 C.E., molaodi wa Anglo-Saxon, Ceolfrith o ile a tla le codex Dihlakahlakeng tša Brithania ge a e-⁠tšwa Roma. Ka go rialo e ile ya tsena mafelong a mabedi a bodula-noši a Wearmouth le Jarrow, ao a bego a laolwa ke Ceolfrith, go seo ga bjale e lego Northumbria, Engelane.

Beibele ya bolumo e tee ya Cassiodorus e swanetše go ba e kgahlile Ceolfrith le baitlami ba gagwe ba banna, bao mohlomongwe ba bego ba tantšwe ke go šomišega ga yona gabonolo. Ka gona, lebakeng la nywaga-some e sego kae, ba ile ba tšweletša Dibeibele tše dingwe gape tše tharo e le tša bolumo e tee. Kopi e nnoši yeo e sa lego gona ya tše ke ya mongwalo o mogolo wa seatla yeo e bitšwago Codex Amiatinus. E na le matlakala a letlalo la namane a 2 060, ao le lengwe le le lengwe la ona e lego la botelele bja disenthimithara tše 51 le bophara bja disenthimithara tše 33. Ke ya bokoto bja disenthimithara tše 25 ge go akaretšwa le matlakala a yona a ka ntle gomme e imela dikhilograma tša ka godimo ga tše 34. Ke bolumo e tee e feletšego ya Beibele ya Selatine ya kgale go di feta tšohle e sa dutšego e le gona. Setsebi sa Beibele se se tumilego sa lekgolong la bo-19 la nywaga, Fenton J. A. Hort, se ile sa hlaola codex ka 1887. Hort o hlalositše gore: “[Kopi ye ya seatla] ya boemo bjo bo phagamego e tlogela le motho wa mehleng yeno a maketše.”

Go Boela Italy

Codex Grandior ya mathomong ye e dumeletšwego ke Cassiodorus ga bjale e timetše. Eupša setlogolwana sa yona sa Anglo-Saxon, Codex Amiatinus ya Selatine e ile ya thoma leeto la yona la go boela Italy kapejana ka morago ga ge e feditšwe. Pejana ga ge a ka hwa, Ceolfrith o ile a phetha ka go boela Roma. O ile a sepela le o mongwe wa mengwalo ya gagwe e meraro ya Beibele ya go ngwalwa ka seatla ya Selatine e le mpho bakeng sa Mopapa Gregory II. Ceolfrith o ile a hwa tseleng ka 716 C.E., kua Langres, Fora. Eupša Beibele ya gagwe e ile ya tšwela pele le leeto le sehlopha sa banamedi ba bangwe. Mafelelong codex e ile ya akaretšwa bokgobapukung bja bodula-noši bja Thaba ya Amiata, bogareng bja Italy, moo e tšerego leina la Codex Amiatinus gona. Ka 1782 mongwalo wa seatla o ile wa hudušetšwa Bokgobapukung bja Medicean-​Laurentian kua Florence, Italy, moo e sa dutšego e le e nngwe ya dilo tše bohlokwa kudu tša bokgobapukung.

Codex Grandior e re kgomile bjang? Ga e sa le go tloga nakong ya Cassiodorus, bangwalolli le bagatiši ba ile ba rata kudu tšweletšo ya Dibeibele tša bolumo e tee. Go fihla le lehono, go ba le Beibele ka sebopego se go dirile gore batho ba nolofalelwe ke go e bala gomme ka go dira bjalo ba tle ba holwe ke matla a yona maphelong a bona.​—⁠Ba-Hebere 4:⁠12.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Mmapa go letlakala 29]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

Leeto la Codex Grandior

Vivarium monastery

Jarrow

Wearmouth

Leeto la Codex Amiatinus

Florence

Thaba ya Amiata

Roma

[Mothopo]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Diswantšho go letlakala 30]

Ka godimo: Codex Amiatinus

Ka go le letshadi: Seswantšho sa Esera ka go Codex Amiatinus

[Mothopo]

Biblioteca Medicea Laurenziana, Firenze