Bothata bja go Tlaišega ga Batho

“KE KA BAKA LA’NG MODIMO, KE KA BAKA LA’NG?” Sehlogo seo se segolo sa ditaba se tšweletše ka morago ga tšhišinyego ya lefase e senyago kua Asia Minor letlakaleng la ka pele la kuranta yeo e balwago ke batho ba bantši kudu. Seswantšho se se bego se sepedišana le sehlogo seo se be se ntšhitše tate yo a ferekanego, a kukile morwedi wa gagwe yo a gobetšego ba e-⁠tšwa ka ntlong ya bona e welego.

Dintwa, ditlala, mauba a malwetši le dikotsi tša tlhago di bakile bohloko bjo bo sa lekanywego, megokgo e mentši le mahu a sa balegego. Go tlaleletša go se ke tlaišego ya batho ba ba katwago, go gobošwa ga bana le bosenyi bjo bongwe. Nagana ka palo e kgolo ya dikgobalo le mahu yeo e bakwago ke dikotsi. Gape batho ba dimilione tše dikete ba tlalelong ka baka la bolwetši, botšofadi le go hwa ga batho bao ba ba ratago.

Lekgolong la bo-20 la nywaga go bile le tlaišego e kgolo kudu e sa kago ya ba gona pele. Go tloga ka 1914 go ya go 1918, Ntwa ya I ya Lefase e bolaile mašole ao e nyakilego e e-⁠ba a dimilione tše lesome. Bo-radihistori ba bangwe gape ba re e bolaile le batho ba bakaalo. Ntweng ya II ya Lefase, bahlabani le batho ba ka bago dimilione tše 50 ba ile ba bolawa, go akaretša dimilione tša basadi, bana le bakgalabje bao ba sa kgonego go iphemela. Go theoša le ngwaga-kgolo o fetilego, ba dimilione tše oketšegilego ba ile ba bolawa molokwana-rite, ba akaretšwa diphetogelong, bošorong magareng ga meloko, le go tlaišwa ke tlala le bodiidi. Historical Atlas of the Twentieth Century e akanyetša gore batho ba ka godimo ga dimilione tše 180 ba hwile ka baka la “ditlaišego [tše bjalo] tše dintši.”

Bolwetši bja Kwatama bja 1918/​19 bo bolaile batho ba dimilione tše 20. Nywaga-kgolong e mebedi e fetilego, ba ka bago dimilione tše 19 ba bolailwe ke AIDS, gomme ba bangwe ba dimilione tše 35 ga bjale ba na le twatši yeo e e bakago. Bana ba dimilione ba tlogetšwe ba se na batswadi​—⁠ba bolailwe ke AIDS. Dipalo tše di sa balegego tša masea di bolawa ke AIDS yeo di e feteditšwego ge a be a sa le ka popelong.

Tlaišego e oketšegilego e hlasela bana ka ditsela tše dingwe. Ge e tsopola tsebišo e neilwego ke mokgatlo wa Sekhwama sa Bana sa Ditšhaba tše Kopanego (UNICEF [United Nations Children’s Fund]), mafelelong a 1995, Manchester Guardian Weekly ya Engelane e itše: “Dintweng tša ngwaga-kgolong o fetilego, bana ba dimilione tše pedi ba bolailwe, ba dimilione tše 4-⁠5 ba golofatšwa, ba dimilione tše 12 ba hlokišwa magae, ba fetago milione o tee ba tlogelwa ba se na batswadi goba ba aroganywa le bona gomme ba dimilione tše 10 ba kwešitšwe bohloko monaganong.” Go oketša go se, go na le palo ya go ntšhwa ga dimpa e  akanyetšwago go dimilione tše 40 go ya go tše 50 lefaseng ka bophara​—⁠ngwaga o mongwe le o mongwe!

Go Thwe’ng ka Bokamoso?

Ba bantši ba lebelela bokamoso ka poifo e kgolo. Sehlopha sa bo-rathutamahlale se itše: “Mediro ya batho . . . e ka fetoša lefase leo re phelago go lona mo e lego gore le ka palelwa ke go thekga bophelo ka mokgwa wo re tsebago le kgona ka gona.” Ba okeditše ka gore: “Gaešita le mo nakong ye, motho o tee go ba bahlano ke modiidi wa go ja nta yo a se nago dijo tše di lekanego, gomme o tee go ba lesome o tlaišwa ke phepo-mpe e šoro.” Bo-rathutamahlale ba ile ba diriša sebaka se go “lemoša batho ka seo se lego ka pele” gomme ba itše: “Go nyakega phetogo e kgolo tseleng yeo re hlokomelago lefase ka gona le bophelo bjo bo lego go lona, ge e ba manyami a magolo a batho a tla phengwa le ge e ba legae la rena la lefaseng ka bophara polaneteng ye le ka se senyetšwe sa ruri.”

Ke ka baka la’ng Modimo a dumeletše tlaišego e kaakaa le bokgopo? O rera go lokiša boemo bjang? Neng?

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 3]

Top, wheelchair: UN/DPI Photo 186410C by P.S. Sudhakaran; middle, starving children: WHO/OXFAM; bottom, emaciated man: FAO photo/B. Imevbore