Origen​—Thuto ya Gagwe e Kgomile Kereke Bjang?

“Moruti yo mogolo kudu wa Kereke ka morago ga Baapostola.” Ke ka mokgwa woo Jerome, mofetoledi wa Beibele ya Vulgate ya Selatine a ilego a reta rathutatumelo wa lekgolong la boraro la nywaga Origen ka gona. Eupša ga se yo mongwe le yo mongwe yo a bego a tšeela Origen godimo ka mokgwa woo. Ba bangwe ba be ba mo lebelela e le modu wa bohlanogi. Go ya ka mantšu a mongwadi wa lekgolong la bo-17 la nywaga, bantšha-diphošo ba Origen ba itše: “Thuto ya gagwe ka kakaretšo ke ya go hloka tlhaologanyo le e kotsi, bohloko bjo bo bolayago bja Noga, bjo a bo tshwetšego lefaseng.” Ge e le gabotse, nywaga-kgolo e ka bago e meraro ka morago ga lehu la gagwe, Origen o ile a tsebišwa ka molao e le mohlanogi.

KE KA baka la’ng Origen a ile a baka maikwelo a go ratwa gotee le a lehloyo? O bile le tutuetšo efe go tšwetšweng pele ga thuta-tumelo ya kereke?

Go Fišegela Kereke

Origen o belegwe mo e ka bago ka 185 C.E. motseng wa Egipita wa Alexandria. O hweditše thuto e tseneletšego ka dipuku tša Segerika, eupša tatagwe, Leonides, o ile a mo gapeletša go dira boiteko bjo bo lekanago go ithuteng Mangwalo. Ge Origen a be a e-na le nywaga e 17, mmušiši wa Roma o ile a ntšha molao wa gore ke bosenyi gore motho a fetoše bodumedi bja gagwe. Tatago Origen o ile a lahlelwa kgolegong ka gobane o be a fetogile Mokriste. A tletše mafolofolo a bofsa, Origen o be a ikemišeditše go mo tlatša kgolegong le go hweleng tumelo. Ka go bona se, mmago Origen o ile a uta diaparo tša gagwe bakeng sa go mo thibela go tloga gae. Origen o ile a kgopela tatagwe ka lengwalo gore: “Ela hloko gore o se ke wa fetoša monagano wa gago feela ka baka la rena.” Leonides o ile a dula a tiile gomme a ahlolelwa polao, a tlogela lapa la gagwe le diila. Eupša Origen o be a šetše a tšwetše pele ka mo go lekanego dithutong tša gagwe bakeng sa go ka kgona go hlokomela mmagwe le barwarre ba gagwe ba banyenyane ba tshelelago ka go ruta dipuku tša Segerika.

Boikemišetšo bja mmušiši e be e le go emiša go phatlalala ga Bokriste. Ka ge molao wa gagwe o be o se wa lebantšha feela barutwana eupša gape o be o lebantše le barutiši, bahlahli ka moka ba bodumedi bja Bokriste ba ile ba tšhaba Alexandria. Ge bao e sego Bakriste bao ba bego ba tsoma tlhahlo ya Mangwalo ba be ba ipiletša go Origen yo mofsa bakeng sa thušo, o ile a tšea modiro wo e le thomo e tšwago go Modimo. Bontši bja barutwana ba gagwe bo ile bja hwela tumelo, ba bangwe gaešita le pele ga ge ba be ba ka fetša dithuto tša bona. Ka go ipea kotsing mo gogolo, Origen o ile a kgothatša barutwana ba gagwe ka bolokologi, go sa šetšwe gore ba be ba le ka pele ga moahlodi, ba le kgolegong goba ba le kgaufsi le go ahlolelwa lehu. Radihistori wa lekgolong la bone la nywaga Eusebius o bega gore ge ba be ba išwa go bolawa, Origen “o ile a ba laela ka sebete se segolo ka go ba atla.”

 Origen o ile a tsoša kgalefo ya ba bantši bao e bego e se Bakriste, bao ba ile ba mo rweša boikarabelo bakeng sa go sokologa le lehu la bagwera ba bona. Gantši o be a phologa ka mahlatse tlhaselo ya sehlopha sa bahlola-mpherefere le lehu le sehlogo. Gaešita le ge a be a gapeletšega go ya ka ntlo le ntlo bakeng sa go efoga bao ba mo hlomerego, Origen ga se a ka a nyefiša go ruteng ga gagwe. Go hloka poifo mo go bjalo le boineelo di ile tša kgahliša Demetrius, mopišopo wa Alexandria. Lega go le bjalo, ge Origen a be a e-na le nywaga e 18 feela, Demetrius o ile a mo kgetha e le hlogo ya sekolo sa tlhahlo ya bodumedi kua Alexandria.

Mafelelong, Origen o ile a ba seithuti seo se tumilego le mongwadi yo a atlegilego kudu. Ba bangwe ba re o ngwadile dipuku tše 6 000, gaešita le ge mohlomongwe e le pheteletšo. O tumile kudu ka Hexapla ya gagwe, kgatišo e kgolo ya dibolumo tše 50 tša Mangwalo a Sehebere. Origen o rulagantše Hexapla ka dikarolo tše tshelelago tšeo di bapilego tšeo di nago le: (1) taba ya Sehebere le ya se-Arama, (2) phetolelo ya Segerika ya lentšu ka lentšu ya temana yeo, (3) phetolelo ya Segerika sa Aquila, (4) phetolelo ya Segerika sa Symmachus, (5) Septuagint ya Segerika yeo Origen a e boeleditšego bakeng sa go dumelelana tlwa le taba ya Sehebere le (6) phetolelo ya Segerika ya Theodotion. Seithuti sa Beibele John Hort se ngwadile gore: “Ka go kopanya mo ga taba e ngwadilwego, Origen o be a holofela go hlalosa seo se bolelwago ke ditemana tše dintši tšeo go tšona mmadi wa mo-Gerika a bego a tla gakanega goba a timela ge e ba a e-na le Septuagint feela.”

‘Go ya ka Kua ga Dilo Tšeo di Ngwadilwego’

Lega go le bjalo, boemo bja kgakanego ya bodumedi bja lekgolong la boraro la nywaga bo ile bja kgoma ka mo go tseneletšego tsela ya Origen go ruteng Mangwalo. Gaešita le ge Bojakane bo be bo sa thoma, bo be bo šetše bo šilafaditšwe ke ditumelo tšeo e sego tša Mangwalo, gomme dikereke tša bjona tše di gašanego di be di ruta dithuto tše di fapa-fapanego.

Origen o ile a amogela tše dingwe tša dithuto tše tšeo e sego tša Mangwalo, a di bitša thuto ya baapostola. Eupša o ile a ikwa a lokologile go ka phopholetša mabapi le dipotšišo tše dingwe. Bontši bja barutwana ba gagwe, ka nako yeo ba be ba lwantšhana le dikgang tša difilosofi tša nakong yeo. Boitekong bja go ba thuša, Origen o ile a ithuta ka kelohloko ka dikolo tše di fapa-fapanego tša filosofi tšeo di bego di bopa menagano ya barutwana ba gagwe ba bafsa. O ile a thoma go nea barutwana ba gagwe dikarabo tše di kgotsofatšago dipotšišong tša bona tša mabapi le filosofi.

Boitekong bja go dumelelanya Beibele le filosofi, Origen o ile a ithekga ka mo go tiilego ka mokgwa wa go hlatholla Mangwalo ka go swantšhetša. O ile a tšea gore Lengwalo ka mehla le na le tlhaloso ya moya eupša ga se gore le na le tlhaloso e lebanyago. Bjalo ka ge seithuti se sengwe se ile sa bontšha, se se ile sa dumelela Origen “mokgwa wa go hlatholla Beibele ka dikgopolo le ge e le dife tšeo e bego e se tša Beibele tšeo di bego di dumelelana le tshepedišo ya gagwe ya thutatumelo, mola a be a ipolela (ka ntle le pelaelo a inagana ka potego) gore ke mohlatholodi yo a tlogago a fišega le yo a botegago wa kgopolo ya Beibele.”

Lengwalo leo Origen a le ngwaletšego yo mongwe wa barutwana ba gagwe le nea temogo mabapi le monagano wa gagwe. Origen o ile a bontšha gore ba-Isiraele ba ile ba direla tempele ya Jehofa didirišwa ka gauta ya Egipita. Go se o ile a hwetša thekgo ya go swantšhetša bakeng sa go diriša ga gagwe filosofi ya Segerika go ruta Bokriste. O ngwadile gore: “Dilo tšeo di tšwago Egipita di bile le mohola gakaakang go bana ba ba-Isiraele, e lego tšeo ba-Egipita ba bego ba sa ka ba di diriša gabotse, eupša e le tšeo ba-Hebere ba ilego ba di dirišetša tirelo ya Modimo ba hlahlwa ke bohlale bja Modimo.” Ka go rialo, Origen o ile a kgothaletša morutwana wa gagwe go “tsopola filosofing ya ba-Gerika seo se ka šomago e le taba ya thuto goba go lokišeletša Bokriste.”

Mokgwa wo wa go hlatholla Beibele wo o se nago mellwane o ile wa dira gore go be thata go hlaola thutatumelo ya Bokriste go filosofi ya Segerika. Ka mohlala, ka pukung ya gagwe ya On First Principles, Origen o hlalositše Jesu e le ‘Morwa yo a tswetšwego a nnoši, yo a belegwego eupša a se na mathomo.’ Gape a oketša ka gore: ‘Lešika la gagwe ke la mehleng ya neng le neng le la ka mo go sa felego. Ga se ya ba ka go amogela moya wa bophelo mo a ilego a dirwa Morwa, ga se ya ba ka tiro le ge e le efe ya ka ntle, eupša e bile ka tlhago ya Modimo ka noši.’

Origen ga se a hwetša kgopolo ye ka Beibeleng, ka gobane Mangwalo a ruta gore Morwa wa Jehofa yo a tswetšwego a nnoši ke “tháka-letswalô yá dibopya  tšohle” le “Mo-thôma-hlôlô-ya-Modimo.” (Ba-Kolose 1:​15; Kutollo 3:​14) Go ya ka radihistori wa bodumedi Augustus Neander, Origen o ile a fihla kgopolong ya “go hloka mathomo le mafelelo” ka “thuto ya gagwe ya filosofi sekolong sa Plato.” Ka gona, Origen o ile a tshela molao wo wa motheo wa Mangwalo: “Le se ke la fetela ka kua ga dilo tše di ngwadilwego.”​—1 Ba-Korinthe 4:6, NW.

O Bonwa Molato wa go ba Mohlanogi

Nywageng ya gagwe ya pele e le morutiši, Lekgotla la Alexandria le ile la amoga Origen boperisita. Se mohlomongwe se diragetše ka gobane Mopišopo Demetrius o be a hufegela botumo bjo bo golago bja Origen. Origen o ile a hudugela Palestina, moo go hlomphiwa ga gagwe e le molwedi yo a botegago wa thutatumelo ya Bokriste go ilego gwa dula go se na mellwane, gomme o ile a tšwela pele moo e le moperisita. Ge e le gabotse, ge “bohlanogi” bo be bo tsoga ka Bohlabela, go ile gwa nyakwa thušo ya gagwe bakeng sa go kgodiša bapišopo bao ba dirago phošo go boela tumelong yeo e tlwaetšwego. Ka morago ga lehu la gagwe ka 254 C.E., kudu-kudu leina la Origen le ile la senywa o šoro. Ka baka la’ng?

Ka morago ga ge Bokriste ka leina feela bo fetogile bodumedi bjo bo tumilego, seo kereke e ilego ya se amogela e le thuto ya setlwaedi se ile sa hlaloswa ka botlalo. Ka gona, meloko ya ka morago ya bo-rathutatumelo ga se ya amogela dikgopolo tša filosofi tša Origen tša go phopholetša le tšeo ka dinako tše dingwe di sa lebantšhego taba. Ka gona dithuto tša gagwe di ile tša tsoša dingangišano tše šoro ka kerekeng. Boitekong bja go lokiša dikgang tše le go boloka khutšo ya yona, kereke e ile ya bona Origen molato wa bohlanogi ka molao.

Origen o be a se noši diphošong tša gagwe. Ge e le gabotse, Beibele e boletše e sa le pele ka go aroga ka kakaretšo dithutong tše di sekilego tša Kriste. Bohlanogi bjo bo ile bja thoma go ata mafelelong a lekgolo la pele la nywaga, ka morago ga ge baapostola ba Jesu ba hwile. (2 Ba-Thesalonika 2:​6, 7) Mafelelong, ba bangwe ba bao ba bego ba ipolela gore ke Bakriste ba ile ba ipopa ngatana e le “tumelo ya setlogo,” yeo e bego e tsebatša tše dingwe ka moka e le tša “bohlanogi.” Eupša ge e le gabotse, Bojakane bo ile bja aroga kudu Bokristeng bja therešo.

“Tša ba Aketšaxo ba re ké Yôna Tsebô”

Go sa šetšwe dikgopolo tše dintši tša Origen tša go phopholetša, dipuku tša gagwe di na le dilo tše di holago. Ka mohlala, Hexapla e ile ya boloka leina la Modimo ka sebopego sa lona sa Sehebere sa mathomo sa ditlhaka tše nne, se se bitšwago Tetragrammaton. Se se nea bohlatse bjo bohlokwa bja gore Bakriste ba pele ba be ba tseba le go diriša leina la Modimo​—Jehofa. Lega go le bjalo, mopatriareka wa kereke wa lekgolong la bohlano la nywaga yo a bitšwago Theophilus o kile a lemoša ka gore: “Mediro ya Origen e bjalo ka mafulo a nago le mehuta ka moka ya matšoba. Ge e ba ke hwetša letšoba le ge e le lefe le lebotse fao, ke a le kgotha; eupša ge e ba selo le ge e le sefe se bonagalago se hlaba bjalo ka mootlwa ke a se tšhaba bjalo ka ge ke be ke tla tšhaba lebolela.”

Ka go tswaka dithuto tša Beibele le filosofi ya Segerika, thutatumelo ya Origen e ile ya phatlalala e e-na le phošo, gomme se sa ba le mafelelo a kotsi go Bojakane. Ka mohlala, gaešita le ge bontši bja dikgopolo tša go phopholetša tša Origen tšeo di se nago motheo ka morago di ile tša ganwa, dipono tša Origen mabapi le “go hloka mathomo le mafelelo” ga Kriste di thušitše go thea motheo bakeng sa thutatumelo yeo e sego ya Beibele ya Boraro botee. Puku ya The Church of the First Three Centuries e re: “Go kgethwa ga filosofi [yeo e thomilwego ke Origen] go be go tla swarelela ka nako e telele.” Ka mafelelo afe? “Go ba bonolo ga tumelo ya Bokriste go ile gwa senywa, gomme diphošo tše di sa felego di ile tša elela ka Kerekeng.”

Origen yena o be a swanetše go ba a ile a kwa keletšo ya moapostola Paulo gomme a phema go tsenya letsogo bohlanoging bjo ka go “ilá merêrô ya lefêla ye e sa holexo selô, le diphetolanô tša ba aketšaxo ba re ké yôna tsebô.” Go e na le moo, ka go thea bogolo bja thuto ya gagwe ‘tsebong’ yeo, Origen ‘o ile a aroga tumelong.’​—1 Timotheo 6:​20, 21; Ba-Kolose 2:8.

[Seswantšho go letlakala 31]

“Hexapla” ya Origen e bontšha gore leina la Modimo le be le dirišwa ka Mangwalong a Bakriste a Segerika

[Mothopo]

Published by permission of the Syndics of Cambridge University Library, T-S 12.182

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 29]

Culver Pictures