Kolobetšo ya Clovis—Nywaga e 1 500 ya Bokatholika Kua Fora

MOLAETŠA o lego godimo ga pomo ya motšwa-o-swere yeo e ilego ya hwetšwa kua kerekeng ya Fora yeo Mopapa John Paul II a bego a tlo e etela ka September 1996 o balega ka gore: “Ka leina la Mopapa, thuu.” Wo e be e le mohlala o šoro kudu wa kganetšo wa go phara dipataka leeto la gagwe la bohlano nageng e kgolo ya Fora. Lega go le bjalo, batho ba ka bago 200 000 ba ile ba tla motseng o mogolo wa Fora wa Reims ngwageng woo go tla go bina le mopapa segopotšo sa bo 1 500 sa go sokologa ga Kgoši Clovis wa mo-Frank go Bokatholika. Kgoši ye ke mang yeo go kolobetšwa ga yona go ilego gwa bitšwa go kolobetšwa ga Fora? Gomme ke ka baka la’ng segopotšo sa yona se ile sa tsoša ngangišano e bjalo?

Mmušo o Nyamelelago

Clovis o belegwe mo e ka bago ka 466 C.E., gomme ke morwa wa Childeric I, kgoši ya ma-Frank a Salian. Ka morago ga go thopja ga sona ke ba-Roma ka 358 C.E., setšhaba se sa Majeremane se ile sa dumelelwa go dula moo ga bjale go bitšwago Belgium ka maemo a gore ba šireletše mollwane le go nea mašole bakeng sa madira a Roma. Tswalano ya kgaufsi le badudi ba ma-Fora a Roma yeo e ilego ya latela e ile ya feleletša ka gore ma-Frank a a fetošwe ba-Roma ganyenyane-ganyenyane. Childeric I e be e le modirišani wa ba-Roma, a lwantšhana le ditlhaselo tše dingwe tša ditšhaba tša Majeremane, tše bjalo ka ma-Visigoth le ma-Saxon. Se se ile sa dira gore a lebogwe ke badudi ba ma-Fora a Roma.

Profense ya Roma ya Gaul e ile ya katologa go tloga Nokeng ya Rhine ka leboa go ya Pyrenees, ka borwa. Lega go le bjalo, ka morago ga lehu la Molaodi wa Roma Aetius ka 454 C.E., go hlokega ga matla a go buša go ile gwa ba gona nageng. Go feta moo, go wa ga Romulus Augustulus, e lego mmušiši wa mafelelo wa Roma, ka 476 C.E., le go fela ga karolo ya ka bodikela ya Mmušo wa Roma go ile gwa tliša go se tsepame mo gogolo ga dipolitiki tikologong. Mafelelong, Gaul e be e le bjalo ka lego leo le butšwitšego le letetše go tlo kgewa ke o mongwe wa meloko yeo e bego e dutše ka gare ga mellwane ya yona. E tloga e le mo go sa makatšego gore ka morago ga go latela tatagwe, Clovis o ile a thoma go tsoma go katološa mellwane ya mmušo wa gagwe. Ka 486 C.E., o ile a fenya moemedi wa mafelelo wa Roma kua Gaul ntweng kgaufsi le motse wa Soissons. Phenyo ye e mo neile taolo ya tikologo ya magareng ga noka ya Somme, e lego ka leboa le noka ya Loire bogareng le bodikela bja Gaul.

Monna yo e Tlago go ba Kgoši

Ka go se swane le meloko e mengwe ya Majeremane, ma-Frank a ile a dula e le baheitene.  Lega go le bjalo, go nyala ga Clovis mohumagatšana wa mo-Burgundy e lego Clotilda, go bile le tutuetšo e kgolo bophelong bja gagwe. Mokatholika yo a fišegago Clotilda o ile a tsoma go sokologa ga monna wa gagwe ka go se lape. Go ya ka histori yeo e begilwego lekgolong la botshelela la nywaga C.E. ke Gregory wa Tours, e be e le ka 496 C.E., nakong ya ntwa ya Tolbiac (Zülpich, Jeremane) kgahlanong le moloko wa Alemanni, moo Clovis a ilego a holofetša go lahla boheitene ge e ba Modimo wa Clotilda a be a ka mo nea phenyo. Gaešita le ge madira a Clovis a be a le mollwaneng wa phenyo, kgoši ya Alemanni e ile ya bolawa gomme madira a gagwe a ile a ineela. Go ya ka Clovis, Modimo wa Clotilda o be a mo neile phenyo. Go ya ka nonwane, Clovis o kolobeditšwe ke “Mokgethwa” Remigius kerekeng e kgolo ya Reims, ka December 25, 496 C.E. Lega go le bjalo, ba bangwe ba dumela gore letšatši-kgwedi la moragonyana ga leo, e lego 498/9 C.E., ke le e ka bago la kgonthe kudu.

Maiteko a Clovis a go thopa mmušo wa Burgundy ka leboa-bohlabela a ile a palelwa. Eupša lesolo la gagwe malebana le ma-Visigoth le ile la putswa ka katlego ge ka 507 C.E., a be a ba fenya kua Vouillé kgaufsi le Poitiers, phenyo yeo e mo neilego taolo e kgolo ya ka borwa-bohlabela bja Gaul. E le pontšho ya go leboga phenyo ye, Clovis o ile a newa tlhompho ya botseta ke mmušiši wa Mmušo wa Roma wa ka Bohlabela, Anastasius. Ka gona o ile a ba le maemo a ka godimo ga dikgoši ka moka tša ka bodikela, gomme pušo ya gagwe e be e theilwe ka molao mahlong a badudi ba ma-Fora a Roma.

Ka morago ga gore a tliše tikologo ya ma-Frank a Rhenish go ya ka bohlabela ka tlase ga pušo ya gagwe, Clovis o ile a dira Paris motse-mošate wa gagwe. Nywageng ya mafelelo ya bophelo bja gagwe, o ile a matlafatša mmušo wa gagwe ka go o nea molao o ngwadilwego semmušo, Lex Salica, le ka go kgobokanya lekgotla la kereke kua Orléans bakeng sa go hlalosa ditswalano magareng ga Kereke le Mmušo. Lehung la gagwe, mohlomongwe mo e ka bago ka November 27, 511 C.E., e be e le mmuši a nnoši wa dikotara tše tharo tša Gaul.

The New Encyclopædia Britannica e bitša go sokologela ga Clovis tumelong ya Bokatholika “nako ya makgaola-kgang historing ya ka bodikela bja Yuropa.” Ke ka baka la’ng go sokologa ga kgoši ye ya boheitene go be go le bohlokwa gakaakaa? Lebaka le ithekgile ntlheng ya gore Clovis o kgethile Bokatholika ka ge bo ganetšana le thuto ya Arius.

Ngangišano ya Arius

Mo e ka bago ka 320 C.E., Arius e lego moruti wa Alexandria, Egipita, o ile a thoma go phatlalatša dikgopolo tše dikgolo mabapi le Boraro-botee. Arius o ile a gana gore Morwa e be e le  selo se tee le Tate. Morwa a ka se ke a ba Modimo goba a lekana le Tate, ka ge a bile le mathomo. (Ba-Kolose 1:​15) Mabapi le moya o mokgethwa, Arius o be a dumela gore e be e le motho eupša gore o be a phagametše bobedi Tate le Morwa. Thuto ye, yeo e ilego ya tuma kudu e ile ya tsoša kganetšo e šoro ka gare ga kereke. Ka 325 C.E., Lekgotleng la Nicea, Arius o ile a golegwa gomme dithuto tša gagwe di ile tša iletšwa. *

Lega go le bjalo, se ga se sa ka sa fediša ngangišano. Ngangišano ya dithuto e ile ya tšwela pele ka nywaga e ka bago 60, ka babušiši bao ba atlegilego bao ba thekgago lehlakore la Arius goba le lengwe. Mafelelong ka 392 C.E., Mmušiši Theodosius I o ile a dira Bokatholika bja orthodox le tumelo ya bjona ya Boraro-botee bodumedi bja Mmušo wa Roma. Go sa dutše go le bjalo ma-Goth a ile a fetošwa go ba ma-Arius ke Ulfilas, mopišopo wa Mojeremane. Meloko e mengwe ya Majeremane e ile ya tlwaelana le mohuta wo wa “Bokriste” kapejana. *

Mehleng ya Clovis, Kereke ya Katholika kua Gaul e be e le nakong ya diphetogo tše kgolo. Ma-Visigoth a Arius a be a dutše a leka go gatelela Bokatholika ka go gana go kgetha bapišopo ba bangwe gore ba tšeele bao ba hlokofetšego legato. Go feta moo, kereke e be e le tlaišegong e šoro ya go arogana ga bo-mopapa ba babedi, baruti bao ba tšwago dihlopheng tše di fapa-fapanego ba bolayana kua Roma. Go tlaleletša kgakanegong ye, bangwadi ba bangwe ba Katholika ba ile ba tšweletša kgopolo ya gore ngwaga wa 500 C.E. o tla swaya bofelo bja lefase. Ka gona, go sokologela ga mofenyi wa mo-Frank go Bokatholika go ile gwa bonwa e le tiragalo e rategago, go tsebatša “ngwaga-kete o mofsa wa bakgethwa.”

Eupša maikemišetšo a Clovis e be e le afe? Gaešita le ge maikemišetšo a bodumedi a ka se ke a tlošwa, ka ntle le pelaelo o be a na le dipakane tša bopolitiki ka monaganong. Ka go kgetha Bokatholika, Clovis o ile a hwetša kamogelo go badudi ba bantši ba Katholika ba ma-Fora a Roma le thekgo ya sehlopha se se laolago sa kereke. Se se mo neile mohola o sa belaetšego go baphenkgišani ba gagwe ba dipolitiki. The New Encyclopædia Britannica e bolela gore “phenyo ya gagwe ya Gaul e bile ya ntwa ya go lokologa jokong ya bahlanogi bao ba hloilwego ba Arius.”

Clovis wa Kgonthe e be e le Mang?

Mathomong a segopotšo sa ka 1996, mopišopo-mogolo wa Reims, Gérard Defois, o hlalositše Clovis e le “leswao la go sokologa mo go nagannwego gabotse le ga boikarabelo.” Lega go le bjalo, radihistori wa mo-Fora Ernest Lavisse o ile a re: “Go sokologa ga Clovis ka ntle le pelaelo ga  se gwa fetoša semelo sa gagwe; molao o botho le wa khutšo wa Ebangedi ga se wa kgoma pelo ya gagwe.” Radihistori yo mongwe o itše: “Go e na le go lopa Odin [modimo wa Norse], o ile a lopa Kriste gomme a dula a le bjalo.” A nagana ka boitshwaro bja Constantine ka morago ga seo a se bitšago go sokologela Bokristeng ga gagwe, Clovis o ile a thoma go kopanya mmušo wa gagwe ka go fediša ka mo go feletšego baphenkgišani ka moka sedulong sa bogoši. O ile a fediša “ba leloko ba gagwe ka moka gaešita le bao e bego e le ba leloko ba kgole.”

Ka morago ga ge Clovis a hlokofetše, lenaneo la go hlama dinonwane leo le bego le tla mo fetoša go tloga go mohlabani yo šoro go ba mokgethwa yo a tumilego le ile la thoma. Pego ya Gregory wa Tours yeo e ngwadilwego nywaga e lekgolo ka morago, e lebelelwa e le maiteko a naganetšwego a go tswalanya Clovis le Constantine, mmušiši wa mathomo wa Roma wa go amogela “Bokriste.” Gomme ka go bolela gore Clovis o kolobeditšwe a e-na le nywaga e 30, go bonagala Gregory a be a leka go hlama go mmapiša le Kriste.Luka 3:23.

Lenaneo le le ile la tšwetšwa pele lekgolong la nywaga la bo-senyane ke Hincmar, mopišopo wa Reims. Ka nako ya ge dikereke tše kgolo di be di ngangišana ka basepedi, taodišo-phelo yeo a e ngwadilego ka yoo a tlilego pele ga gagwe “Mokgethwa” Remigius, mohlomongwe e be e diretšwe go oketša botumo bjo bobotse bja kereke ya gagwe le go e humiša. Pegong ya gagwe, leeba le lešweu le ile la tliša sephuthelwana sa oli bakeng sa go tlotša Clovis kolobetšong ya gagweka mo go lego molaleng tšhupetšong ya go tlotšwa ga Jesu ka moya o mokgethwa. (Mateo 3:​16) Ka gona Hincmar o ile a hloma tswalano magareng ga Clovis, Reims le pušo ya mmuša-noši le go nea bohlatse kgopolong ya gore Clovis e be e le motlotšwa wa Morena. *

Segopotšo sa Ngangišano

Yo e bego e le mopresidente wa mo-Fora Charles de Gaulle o kile a re: “Go ya ka nna, histori ya Fora e thoma ka Clovis, yo a kgethilwego bjalo ka kgoši ya Fora ke moloko wa ma-Frank, woo o ilego wa nea leina la ona go Fora.” Lega go le bjalo, ga se batho ka moka ba bonago ditaba ka tsela yeo. Segopotšo sa bo-1 500 sa kolobetšo ya Clovis se be se e-na le dingangišano. Setšhabeng seo Kereke le Mmuši di bego di arogantšwe semmušo ga e sa le go tloga ka 1905, ba bantši ba ile ba ganetša go tšea karolo ga Mmušo go seo ba bego ba se lebelela e le segopotšo sa bodumedi. Ge lekgotla la motse la Reims le be le tsebiša ka maano a go lefelela sethala gore se dirišwe nakong ya ketelo ya mopapa, mokgatlo o mongwe o ile wa dira phetho ya go gana seo kgorong ka gore ga se molaong. Ba bangwe ba ile ba ikwa gore kereke e be e leka go gapeletša gape molao wa yona le matla a taolo a lefase Fora. Go thatafatša segopotšo ka mo go oketšegilego e be e le go dirišwa ka mo go sa swanelago ga Clovis e le leswao la batho bao ba fetošago molao o beilwego ka go National Front le dihlopha tša Katholika tša bakgomaredi ba tumelo.

Ba bangwe ba ile ba ganetša segopotšo go ya ka kgopolo ya histori. Ba itše kolobetšo ya Clovis ga se ya fetošetša Fora go Bokatholika, ka ge bodumedi bo be bo šetše go bjetšwe ka mo go tiilego go badudi ba ma-Fora a Roma. E bile ba boletše gore kolobetšo ya gagwe ga se ya swaya go belegwa ga Fora e le setšhaba. Ba ile ba lebelela gore go belegwa ga Fora go swanetše go bewa ka mo go swanetšego karoganong ya mmušo wa Charlemagne ka 843 C.E., ba dira Charles Bald e sego Clovis kgoši ya mathomo ya Fora.

 Nywaga e 1 500 ya Bokatholika

Bokatholika bo atlega bjang kua Fora lehono ka morago ga nywaga e fetago 1 500 e le “morwedi yo mogolo wa Kereke”? Fora e bile le palo e kgolo kudu ya Makatholika a kolobeditšwego go fihla ka 1938. Ga bjale e maemong a botshelela, ka morago ga dinaga tše bjalo ka Philippines le United States. Gomme gaešita le ge go na le Makatholika a dimilione tše 45 Fora, ke ba dimilione tše tshela feela bao ba bago gona Mmiseng ka mehla. Nyakišišo ya morago bjale gare ga Makatholika a Fora e utollotše gore a 65 lekgolong “a hlokomologa thuto ya Kereke ditabeng tša botona le botshadi,” gomme go 5 lekgolong ya ona Jesu “o fo ba a se bohlokwa.” Ditshekamelo tše bjalo tše di fošagetšego ke tšeo di tutueleditšego mopapa nakong ya ketelo ya gagwe Fora ka 1980 gore a botšiše gore: “Fora, o dirile’ng ka dikholofetšo tša kolobetšo ya gago?”

[Mengwalo ya ka tlase]

[Mmapa go letlakala 27]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

MA-VISIGOTH

MA-SAXON

GAUL

Noka ya Rhine

PYRENEES

Roma

Soissons

Noka ya Somme

Noka ya Loire

Reims

Vouillé

Poitiers

Paris

[Seswantšho go letlakala 26]

Kolobetšo ya Clovis e ile ya ngwalwa

mongwalong wa seatla wa lekgolong la bo-14 la nywaga

[Mothopo]

© Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Seswantšho go letlakala 28]

Seswantšho sa kolobetšo ya Clovis (seswantšho sa magareng) ka gare ga Kereke-kgolo ya Reims, Fora

[Seswantšho go letlakala 29]

Ketelo ya John Paul II Fora bakeng sa segopotšo sa kolobetšo ya Clovis e bakile ngangišano