Go Gwamiša Setopo​—Na ke mo go Swanetšego Bakeng sa Bakriste?

Ge a le kgaufsi le go hwa, mopatriareka yo a botegago Jakobo o ile a dira kgopelo ya gagwe ya mafelelo ka gore: “Le mpolokeng le bô-tate kwa mphomeng wa thšemong ya Efurone Mo-Hethe, xôna-kua mphomeng wa thšemong ya Makapela e bataxanexo le Mamure.”—Genesi 49:​29-31.

JOSEFA o ile a hlompha kgopelo ya tatagwe ka go šomiša mokgwa wo o bego o apareditše Egipita ka nako yeo. O ile a laela “bahlanka ba xaxwe ba dingaka xore ba lokišê [gwamiše] setoto sa tat’axwê.” Go ya ka pego yeo e hwetšwago go Genesi kgaolo 50, dingaka di ile tša tšea matšatši a 40 go ya ka tlwaelo bakeng sa go lokiša setopo. Go gwamišwa ga setopo sa Jakobo go ile gwa dumelela molokeloke wa dikamela wo o sepelago ka go nanya wa ditho tša lapa le bahlomphegi ba ba-Egipita go sepela mo e ka bago dikhilomithara tše 400 bakeng sa go iša mašaledi a Jakobo Hebron gore a bolokwe.—Genesi 50:​1-14.

Na go a kgonega gore mmele woo o gwamišitšwego wa Jakobo o ka hwetšwa gape letšatši le lengwe? Dikgonagalo ke tše di nyenyane kudu, ka tlase ga maemo a mabotse kudu. Isiraele e be e le naga yeo e tletšego meetse a mantši, e lego seo se thibelago mohuta wa ditlhaloso tša boepi bja marope tšeo di utollwago fao. (Ekisodo 3:8) Dilo tša tšhipi le tša lefsika tša mehleng ya bogologolo ka kakaretšo, eupša bontši bja dilo tšeo di senyegago kapejana, tšeo di swanago le mašela, letlalo le ditopo tšeo di gwamišitšwego, ga se tša kgotlelela monola le dipheto-phetogo tša nako.

Ge e le gabotse go gwamiša setopo ke eng? Ke ka baka la’ng go dirwa? Na ke mo go swanetšego bakeng sa Bakriste?

Mokgwa wo o Thomile Kae?

Go gwamiša setopo go ka hlaloswa ga kaone e le go boloka setopo sa motho goba sa phoofolo gore se se ke sa onala. Bo-radihistori ba dumelelana ka gore go gwamiša setopo go thomile Egipita eupša go be go dirwa gape ke ba-Asiria, ba-Peresia gotee le ma-Scythia a bogologolo. Mohlomongwe kganyogo ya pele ka go gwamiša gotee le go dira diteko ka go gwamiša ditopo e bakilwe ke kutollo ya ditopo tšeo di bego di bolokilwe lešaba-šabeng la leganata gomme di bolokilwe ka mokgwa wa tlhago. Poloko e bjalo e swanetše go ba e be e thibela monola gotee le moya gore di se ke tša fihlelela setopo, ka gona tša fokotša go bola ga sona. Ba bangwe ba akanya gore go gwamiša setopo go thomile ge ditopo di be di hwetšwa di bolokilwe ka gare ga natron (sodium carbonate), e lego letswai leo e lego le lentši kua Egipita le mafelong ao a e dikologilego.

 Pakane ya mogwamiši ke feela go šitiša mošomo wa tlhago wa paketheria woo o thomago diiring tše sego kae ka morago ga lehu, woo o dirago gore setopo se bole. Ge mosepelo wo o ka thibja, go bola go tla ema goba bonyenyane go tla o diegiša kudu. Dilo tše tharo tšeo di nyakegago: go boloka mašaledi a setopo gore a bonale eka a a phela, go thibela go bola gotee le go dira gore setopo se lwantšhane le ditshenyo tša dikhunkhwane.

Ba-Egipita ba bogologolo ba be ba gwamiša bahu ba bona kudu-kudu ka baka la mabaka a bodumedi. Kgopolo ya bona ya bophelo ka morago ga lehu e be e kgokagane le kganyogo ya bahu ya go dula ba boledišana le bao ba phelago. Ba be ba dumela gore ditopo tša bona di tla šomišwa ka mo go sa felego le go matlafatšwa ka bophelo. Le ge go gwamiša go be go tlwaetšwe, go fihla ga bjale ga go na pego ya ba-Egipita yeo e hweditšwego ya kamoo go bego go dirwa ka gona. Pego e kaone ke ya radihistori wa mo-Gerika Herodotus lekgolong la bohlano la nywaga B.C.E. Lega go le bjalo, go begilwe gore go leka go bopa gape mafelelo ka go šomiša ditaelo tšeo di neilwego ke Herodotus ga se gwa atlega.

Na ke mo go Swanetšego Bakeng sa Bakriste?

Jakobo o ile a gwamišwa ke bao ditumelo tša bona tša bodumedi di bego di sa swane le tša gagwe. Lega go le bjalo, ga go bonale gore ge Josefa a be a neela setopo sa tatagwe go dingaka, o ile a kgopela dithapelo gotee le ditirelo tšeo di sepedišanago le go nokwa ga setopo tšeo di bego di dirwa Egipita ka nako yeo. Bobedi Jakobo le Josefa e be e le banna ba tumelo e tiilego. (Ba-Hebere 11:​21, 22) Le ge mohlomongwe go se gwa laelwa ke Jehofa, go bolokwa ga mašaledi a Jakobo ga se gwa bolelwa ka mokgwa wa go se amogelwe ka Mangwalong. Go nokwa ga Jakobo go be go sa rerelwa go ba mohlala bakeng sa setšhaba sa Isiraele goba bakeng sa phuthego ya Bokriste. Ge e le gabotse, ga go na ditaelo tša go lebanya tabeng ye ka Lentšung la Modimo. Ka morago ga gore Josefa ka boyena a nokwe kua Egipita, ga go na lefelo le lengwe leo go bolelwago ka mokgwa wo ka Mangwalong.Genesi 50:26.

Boemo bja go bola bja mašaledi a batho ao a hweditšwego mabitleng kua Palestina bo bontšha gore e be e se mokgwa wa ba-Hebere go gwamiša bahu, bonyenyane e sego bakeng sa nako e telele. Ka mohlala, Latsaro o be a se a nokwa. Le ge a be a tateditšwe ka mašela, babogedi ba ile ba bontšha go tshwenyega ge lefsika leo le bego le tswaletše lebitla le be le swanetše go kgokološwa. Bjale ka ge Latsaro a be a hwile matšatši a mane a fetilego, kgaetšedi ya gagwe e be e kgodišegile gore go be go tla ba le monkgo ge lebitla le bulwa.—Johane 11:​38-44.

Na Jesu Kriste o be a gwamišitšwe? Dipego tša Diebangedi ga di thekge phetho ye. Ka nako yeo, e be e le mokgwa wa ba-Juda go lokiša setopo ka dinoko le dioli tša monko o bose pele se ka bolokwa. Ka mohlala, e le gore ba tlotše mmele wa Jesu, Nikodemo o ile a neelana ka dinoko tše dintši kudu bakeng sa morero wo. (Johane 19:​38-42) Ka baka la’ng dinoko tše di kaakaa? Lerato leo le tšwago pelong le tlhompho bakeng sa Jesu di ka ba di ile tša mo šušumeletša go buleng seatla mo go bjalo. Ga se ra swanela go phetha ka gore go šomišwa mo go bjalo ga dinoko go be go reretšwe go boloka mmele.

Na Mokriste a ka ganetšana le mokgwa wa go gwamiša setopo? Go ya ka pono e leka-lekanego, go gwamiša setopo ke feela go diegiša seo se tlago go direga. Re tšwa leroleng gomme re boela leroleng ge re e-hwa. (Genesi 3:​19) Eupša e tla ba nako e kaaka’ng go tloga lehung go fihla polokong? Ge e ba ditho tša lapa le bagwera ba e-tšwa kgole gomme go na le kganyogo ya go hloboga setopo, ga go na pelaelo ya gore mašaledi a tla swanelwa ke go nokwa go fihla bokgoleng bjo itšego.

 Ka gona, go ya ka Mangwalo ga go na bohlokwa bja go tshwenyega ge e ba dinyakwa tša tikologong ya gago di laela gore mmele o nokwe goba ditho tša lapa di kganyoga gore se se dirwe. Bahu ga “ba tsebe selo.” (Mmoledi 9:5, NW) Ge e ba ba le kgopolong ya Modimo, ba tla tsošetšwa bophelong lefaseng la gagwe le lefsa leo le holofeditšwego.—Jobo 14:​13-15; Ditiro 24:​15; 2 Petro 3:13.

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 31]

GO GWAMIŠA SETOPO​—NAKONG E FETILEGO LE GONA BJALE

Kua Egipita ya bogologolo, mohuta wa go gwamiša setopo o be o ithekgile ka boemo bja lapa. Lapa leo le humilego le be le tla kgetha tshepedišo e latelago:

Bjoko bo be bo tla ntšhwa ka dinko go šomišwa sedirišwa sa tšhipi. Ka morago ga moo, legata le be le tla hlwekišwa ka dihlare-tagi tšeo di swanetšego. Mogato wo o latelago o be o akaretša go tlošwa ga ditho tša ka gare ka moka ka ntle le pelo le dipshio. Bakeng sa go hwetša botseno ka mpeng, go gaya go be go swanetše go dirwa mmeleng, eupša se se be se lebelelwa e le sebe. Go phema taba ye yeo go ngangišanwago ka yona, banoki ba Egipita ba ile ba kgetha motho yo a bitšwago mosegi bakeng sa go dira mošomo wa go gaya. O be a tšhaba kapejana ka morago ga ge se se dirilwe, ka gobane dithogako gotee le go kgatlwa ka mafsika e be e le kotlo bakeng sa se seo se bitšwago bosenyi.

Ka morago ga ge phago ya mpa e šetše e se na selo, e be e hlatswiwa gabotse. Radihistori Herodotus o ngwadile gore: “Ba tlatša phago ka mira woo o šitšwego gabotse, ka cassia le mehuta e mengwe ka moka ya dinoko ka ntle le diorelo, gomme ba roka moo go bulegilego.”

Se se latelago, mmele o be o ntšhwa meetse ka go o ina ka gare ga natron ka matšatši a 70. Ka morago ga fao, setopo se be se hlatswa gomme sa phuthelwa ka bokgoni ka lešela. Lešela ka nako yeo le be le pharwa ka mmotu (resin) goba mohuta le ge e le ofe wa selo seo se kgomarelago woo o bego o šoma e le sekgomaretši gomme mummy (setopo se se gwamišitšwego) o be o bewa ka gare ga lepokisi la kota leo le kgabišitšwego kudu leo le bego le na le sebopego sa motho.

Lehono, go gwamiša setopo go dirwa ka diiri tše sego kae. Gantši go dirwa ka go bea seela se se lekanego sa go gwamiša ka gare ga megalatšhika le ditšhika gotee le ka mpeng le ka gare ga diphago tša sefega. Go theoša le nywaga, mehuta-huta ya diela e ile ya tšweletšwa gomme ya šomišwa. Lega go le bjalo, ka baka la theko le tšhireletšego, formaldehyde ke seela sa go gwamiša setopo seo gantši se šomišwago.

[Seswantšho]

Lepokisi la setopo la gauta la Kgoši Tutankhamen