Go Ikganetša ga Tertullian

‘KE KAE moo go nago le go swana magareng ga Mokriste le radifilosofi? magareng ga yoo a senyago therešo le yoo a e tsošago gomme a e ruta? Ke tumelelano efe yeo e lego gona gare ga Sekolo seo se phagamego le Kereke?’ Dipotšišo tše di bjalo tšeo di hlohlago di ile tša rotošwa ke Tertullian, e lego mongwadi wa lekgolong la bobedi le la boraro la nywaga C.E. O ile a tsebja e le “o mongwe wa mehlodi yeo e atilego kudu ya histori ya Kereke gotee le dithuto tšeo di bego di rutwa nakong ya gagwe.” Go bonagala go se na sebopego sa bodumedi seo a sa kago a se hlokomela.

Mohlomongwe Tertullian o be a tsebja gakaone ka baka la dipolelo tša gagwe tšeo di gakantšhago goba tšeo di bonagalago di ikganetša, tše bjalo ka tše: “Ka gona Modimo ke yo mogolo ka mo go kgethegilego, ge E le yo monyenyane.” “[Lehu la Morwa wa Modimo] le swanetše go dumelwa ka mo go feletšego, ka gobane ke la bošilo.” “[Jesu] o ile a bolokwa, gomme a tsoga gape; therešo ye ke ya kgonthe, ka gobane ga e kgonagale.”

Go na le mo gontši boikganetšong bja Tertullian go feta dipolelo tša gagwe. Le ge boikemišetšo bja gagwe e be e le gore dipuku tša gagwe di šireletše therešo gomme di thekge potego ya kereke gotee le dithuto tša yona, ge e le gabotse o ile a senya dithuto tša therešo. Tutuetšo ya gagwe ya motheo go Bojakane e ile ya fetoga go ba kakanyo yeo ka morago bangwadi ba ilego ba aga thuto ya Boraro botee go yona. Bakeng sa go hwetša kwešišo ya kamoo se se diregilego ka gona, anke re thome pele ka go lebelela ganyenyane Tertullian ka boyena.

Le ka Mohla ga se Yoo a sa Kgahlišego

Ga go tsebje go gontši ka bophelo bja Tertullian. Diithuti tše dintši di dumela gore o belegwe mo e ka bago ka 160 C.E. kua Carthage, Afrika Leboa. Go molaleng gore o be a rutegile kudu e bile a tlwaelane kudu le dihlopha tša batho bao ba bego ba dumela thuto e swanago goba ba latela morutiši o tee wa filosofi ya mehleng ya gagwe. Mohlomongwe, seo se ilego sa mo dira gore a be le kgahlego Bokristeng e be e le maikemišetšo a bao ba ipitšago Bakriste a go hwela tumelo ya bona. Mabapi le Bakriste bao ba bolaelwago tumelo, o ile a botšiša gore: “Mang le mang yo a naganišišago ka gona, ga a thabišwe ke go botšiša gore ke eng seo se tutuetšago go bolaelwa ga Bakriste tumelo ya bona? yoo, ka morago ga go nyakišiša, a sa dumelego dithuto tša rena?”

Ka morago ga go fetoga Mokriste ka leina feela, Tertullian o ile a ba mongwadi yo a nago le bokgoni yo a nago le talente ya dipolelo tšeo di lebanyago le tša bohlale. Puku ya The Fathers of the Church e hlalosa gore: “[O] be a na le bokgoni bjoo bo bego bo sa tlwaelega gare ga bo-rathutatumelo. Le ka mohla ga se yoo a sa kgahlišego.” Seithuti se sengwe se itše: “Tertullian [o be a na] le mpho ya mantšu go e na le mafoko gomme go bonolo kudu go kwešiša dipolelo tša gagwe tša bohlale go feta go kwešiša tsela ya gagwe ya go bea mabaka. Mohlomongwe ke ka baka leo a tsopolwago gantši gomme gantši a sa tsopolwego ka mo go feletšego.”

Go Šireletša Bokriste

Puku ya Tertullian yeo e tumilego kudu ke Apology, yeo e tšewago e le e nngwe ya dipuku tše matla kudu tša go šireletša Bokriste bja leina feela. E ngwadilwe nakong ya ge Bakriste gantši e be e le bahlaselwa ba lešaba la batho bao ba dumelago ditumela-khwele. Tertullian o ile a šireletša Bakriste ba gomme a ganetšana le go swarwa  ga bona ka tsela ya bošilo. O itše: “[Baganetši] ba nagana gore Bakriste ke bona ba bakago masetlapelo ka moka ao a welago batho bohle le go hloka mahlatse ga batho. . . . Ge e ba noka ya Nile e ka se tlale wa go falala gore e nošetše mašemo, ge e ba boemo bja leratadima bo ka se fetoge, ge e ba go na le tšhišinyego ya lefase, tlala, kotlosello se kwagala di sa tloga fase: ‘Lahlelang Bakriste ditaung!’”

Le ge Bakriste gantši ba be ba latofatšwa ka go se botegele Mmušo, Tertullian o ile a katanela go bontšha gore ge e le gabotse e be e le bona baagi bao ba botegago ka go fetišiša mmušong. Ka morago ga go lebiša tlhokomelo maitekong a mmalwa ao a bego a dirilwe a go menola mmušo, o ile a gopotša baganetši ba gagwe gore baloga-maano-mabe bao ge e le gabotse ba tšweletše go baheitene, e sego Bakriste. Tertullian o ile a bontšha gore ge Bakriste ba be ba bolawa, ke Mmušo o bego o lahlegelwa e le ka kgonthe.

Dipuku tše dingwe tša Tertullian di be di le mabapi le tsela ya bophelo ya Bakriste. Ka mohlala, pukung ya gagwe ya On the Shows, Tertullian o ile a eletša malebana le go ba gona mafelong a itšego a boithabišo, dipapading tša boheitene le ditiragalong tša dipapadi tša sefaleng. Go bonagala go be go na le basokologi ba bafsa bao ba bego ba sa go lebelele e le go se tsepame go kopana bakeng sa tlhahlo ya Beibele gotee le go kopanela dipapading tša baheitene. Ka go leka go šišinya bokgoni bja bona bja go nagana, Tertullian o ngwadile gore: “Ke mo e sego ga tlhago gakaaka’ng go tlogela kereke ya Modimo go ya go ya diabologo tloga lefau-faung go ya ka lešakeng.” O itše: “Seo le se ganago ka mediro, ga se la swanela go se amogela ka lentšu.”

Go Senya Therešo Mola a e Šireletša

Tertullian o ile a thoma taodišo ya gagwe yeo e nago le sehlogo Against Praxeas ka gore: “Diabolo o phegišitše le go ganetša therešo ka ditsela tše dintši. Ka dinako tše dingwe morero wa gagwe e be e le go fediša therešo ka go e šireletša.” Monna yo a bitšwago Praxeas ka mo taodišong ye ga a hlaloswe gabotse, eupša Tertullian o ile a hlohla dithuto tša gagwe mabapi le Modimo le Kriste. O ile a lebelela Praxeas e le sedirišwa sa Sathane seo se bego se leka go senya Bokriste.

Taba ya bohlokwa magareng ga Bakriste ka leina feela ka nako yeo e be e le tswalano magareng ga Modimo le Kriste. Ba bangwe gare ga bona, kudu-kudu bao ba nago le setlogo sa Segerika, ba ile ba hwetša go le thata go kopanya tumelo go Modimo o tee le karolo ya Jesu bjalo ka Mophološi le Molopolodi. Praxeas o ile a leka go rarolla bothata bja bona ka go ruta gore Jesu e be e le sebopego se sengwe se se fapanego sa Tate le gore go be go se na phapano magareng ga Tate le Morwa. Kgopolo ye, yeo e tsebegago e le modalism, e bolela gore Modimo o ikutolotše “e le sebopego sa Tate Tlholong le go neeng Molao, e le sebopego sa Morwa ka Jesu Kriste gomme e le sebopego sa Moya o Mokgethwa ka morago ga go rotogela ga Kriste legodimong.”

Tertullian o ile a bontšha gore Mangwalo a hlalositše ka mo go kwagalago phapano magareng ga Tate le Morwa. Ka morago ga go tsopola 1 Ba-Korinthe 15:​27, 28, o boletše gore: “Yoo a beilego (tšohle) ka tlase ga gagwe, le Yoo tšohle di beilwego ka tlase ga gagwee swanetše go ba e le Dibopiwa tše pedi tšeo di fapanego.” Tertullian o ile a  lebiša tlhokomelo mantšung a Jesu ka noši: “Tate ó mpheta ka boxolo.” (Johane 14:​28) A šomiša dikarolo tša Mangwalo a Sehebere, ao a swanago le Psalme 8:5, o ile a bontšha kamoo Beibele e hlalosago “boemo bja tlase” bja Morwa. Tertullian o ile a phetha ka gore: “Ka gona Tate o fapane le Morwa, ke yo mogolo go Morwa. Ka ge Yo a tswalago e le o tee, gomme Yo a tswetšwego e le yo mongwe, le Yena gape, yo a romelago ke o tee, gomme Yoo a rometšwego ke yo mongwe, gomme Yoo gape, a dirago ke o tee, gomme Yoo ka yena selo se dirwago ke yo mongwe.”

Tertullian o be a lebelela Morwa e le yo monyenyane go Tate. Lega go le bjalo, ka go leka ga gagwe go ganetša modalism, o ile a tšwela pele ‘go feta dilo tšeo di ngwadilwego.’ (1 Ba-Korinthe 4:6) Bjalo ka ge Tertullian ka phošo a ile a leka go bontšha go ba Modimo ga Jesu ka go diriša kgopolo e nngwe, o ile a hlama thuto ya motheo “sebopego se tee bathong ba bararo.” A šomiša kgopolo ye, o ile a leka go bontšha gore Modimo, Morwa wa gagwe gotee le moya o mokgethwa e be e le batho ba bararo bao ba fapanego bao ba lego ka gare ga sebopego se se tee sa Modimo. Ka gona Tertullian o ile a ba motho wa pele wa go diriša sebopego sa polelwana ya se-Latin ya seo go thwego ke “boraro botee” go Tate, Morwa le moya o mokgethwa.

Tlhokomela Filosofi ya Lefase

Ke bjang Tertullian a ilego a kgona go loga maano a kgopolo ya “sebopego se tee bathong ba bararo”? Karabo e hwetšwa ka gare ga boikganetšo bjo bongwe mabapi le mothopono ya gagwe ka filosofi. Tertullian o ile a bitša filosofi gore ke “ ‘dithuto’ tša batho le tša ‘batemona.’” O ile a sola phatlalatša mokgwa wa go diriša filosofi go thekga ditherešo tša Bokriste. O itše: “Phemang maiteko ka moka a go tšweletša Bokriste bjo bo senyegilego bja Stoiki, Plato le mekgwa yeo e arogilego yeo e itlhametšwego.” Lega go le bjalo, Tertullian ka boyena o ile a diriša kudu filosofi ya lefase ge e be e dumelelana le dikgopolo tša gagwe.Ba-Kolose 2:8.

Puku e nngwe ya ditšhupetšo e bolela gore: “Kgopolo ya boraro botee e be e nyaka thušo ya dikgopolo tša setlogo sa Segerika le magoro bakeng sa tšwelopele ya yona le go bolelwa.” Puku ya The Theology of Tertullian e bolela gore: “[E be e le] motswako wa go fišegela go tseba dikgopolo le maina tša molao le filosofi, tšeo di dirilego gore Tertullian a kgone go nea thuto ya boraro botee ka sebopego sa motheo seo, go sa šetšwe dithibelo tša yona le go se phethagale ga yona, e ilego ya nea sebopego bakeng sa dipontšho tšeo di tlago tša thuto Lekgotleng la Nicaea.” Ka gona, kgopolo ya motheo ya Tertullianbatho ba bararo sebopegong setee sa Modimo—​e ile ya kgatha tema go phatlalatšeng kgopolo yeo e fošagetšego ya bodumedi Bojakaneng ka moka ga bjona.

Tertullian o ile a bea ba bangwe molato wa go senya therešo mola ba be ba leka go e šireletša. Lega go le bjalo, ka mo go fapanego, ka go kopanya therešo ya Beibele yeo e buduletšwego ke Modimo le filosofi ya batho, o ile a wela molabeng wo o swanago. Ka gona anke re eleng hloko temošo ya Mangwalo kgahlanong le “go gomarela meoya e timetšago, le dithuto tša meoya e mebe.”—1 Timotheo 4:​1, PK.

[Mothopo]

Pages 29 and 30: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Diswantšho go letlakala 29, 30]

Tertullian o ile a sola filosofi eupša a e diriša bakeng sa go tšwetša pele dikgopolo tša gagwe

[Seswantšho go letlakala 31]

Bakriste ba therešo ba phema go tswaka therešo ya Beibele le filosofi ya batho