Ke Mang yo a Lego Molato​—Wena Goba Dikarolwana tša Gago tša Leabela?

BORATHUTAMAHLALE ba šoma ka thata go hwetša dikarolwana tša leabela tšeo di bakago go lemalela bjala, bosodoma, boitshwaro bjo bo gobogilego, bošoro, boitshwaro bjo bongwe bjo bo sa tlwaelegago gaešita le lehu ka bolona. Na e be e ka se be mo go imollago go tseba gore ga re ikarabele ka ditiro tša rena eupša e fo ba feela tsela yeo dikarolwana tša rena tša leabela di bopilwego ka yona? Ke tshekamelo ya batho go rweša motho yo mongwe goba selo se sengwe molato bakeng sa diphošo tša rena.

Ge e ba e le dikarolwana tša leabela tšeo di swanetšego go latofatšwa, bo-rathutamahlale ba bolela gore go na le kgonagalo ya go di fetoša, ba tloša mekgwa e sa rategego ka mokgwa wa go laola dikarolwana tša leabela. Katlego ya morago bjale ya go beakanya dikarolwana ka moka tša leabela tša motho e ile ya nea dikholofelo tše bjalo tlhohleletšo e mpsha.

Lega go le bjalo, kgonagalo ye e theilwe kgopolong ya gore ge e le gabotse bohwa bja rena bja leabela ke bjona bo ikarabelago ka dibe le diphošo tša rena ka moka. Na banyakišiši ba tša thutamahlale ba hweditše bohlatse bjo bo lekanego bja go latofatša dikarolwana tša rena tša leabela? Ka ntle le pelaelo, karabo e tla kgoma ka mo go tseneletšego tsela yeo re itebelelago ka yona le tsela yeo re lebelelago bokamoso bja rena ka yona. Lega go le bjalo, pele re ka hlahloba bohlatse, go nyakišiša mabapi le mathomo a motho go tla ipontšha e le mo go hlabišago seetša.

Kamoo Sebe le go se Phethagale di Thomilego ka Gona

Batho ba bantši ba tlwaelane goba ba ka ba ba kile ba kwa ka pego ya go wela boemong bja sebe ga batho ba babedi ba pele e lego Adama le Efa kua tšhemong ya Edene. Na go tloga mathomong ba be ba bopilwe ba e-na le bofokodi bjo bo logeletšwego dikarolwaneng tša leabela, sebopego se itšego se fošagetšego seo se bego se ba dira gore ba sekamele sebeng le go se kweng?

Mmopi wa bona Jehofa Modimo, yoo mediro ya gagwe ka moka e phethagetšego, o ile a bolela gore dibopiwa tša gagwe tša lefaseng tše di bopilwego mafelelong e be e le “tše botse kudu.” (Genesi 1:​31; Doiteronomio 32:4) E le bohlatse bjo bo oketšegilego bja go kgotsofalela modiro wa gagwe, o ile a šegofatša banyalani ba pele gomme a ba laela gore ba tswale, ba tlatše lefase ka dibopiwa tše e lego batho le go hlokomela tlholo ya gagwe ka moka ya lefasengyeo ka ntle le pelaelo e sego mediro ya motho yo a sa kgodišegago ka mediro ya diatla tša gagwe.—Genesi 1:28.

Mabapi le tlholo ya batho ba babedi ba pele, Beibele e re: “Ké mo Modimo a bopilexo motho, a mmopa ka xo ithswanthša, a mmopa ka xo swanthša ka Yêna Modimo; a ba bopa monna le  mosadi.” (Genesi 1:​27) Se ga se bolele gore batho ba be ba bopilwe gore ba swane le Modimo ka ponagalo ya mmele, ka gobane “Modimo ké Môya.” (Johane 4:​24) Go e na le moo, se bolela gore dibopiwa tše e lego batho di be di neilwe semelo seo se nago le dika tšeo di swanago le tša Modimo le maikwelo a boitshwaro, e lego letswalo. (Ba-Roma 2:​14, 15) Le gona e be e le batho ba ba nago le tokologo ya go ikgethela, ba kgona go hlahloba taba gomme ba phetha ka mogato wo ba nyakago go o tšea.

Lega go le bjalo, batswadi ba rena ba pele ba be ba se ba tlogelwa ba se na tlhahlo. Ka mo go fapanego, ba ile ba lemošwa ka mafelelo a go dira bobe. (Genesi 2:​17) Ka gona bohlatse bo bontšha gore ge Adama a be a lebeletšane le phetho e thata ya boitshwaro, o ile a kgetha go dira seo go ya ka yena se ilego sa bonala se hola ka nako yeo. O ile a latela mosadi wa gagwe bobeng bjo a bo dirilego go e na le go hlahlobišiša tswalano ya gagwe le Mmopi wa gagwe goba mafelelo a bego a tla ba gona ka nako e telele a tiro ya gagwe. Le gona ka morago o ile a leka go latofatša Jehofa, a bolela gore mosadi yo A mo neilego yena o mo arošitše.—Genesi 3:​6, 12; 1 Timotheo 2:14.

Karabelo ya Modimo sebeng sa Adama le Efa ke e hlabišago seetša. Ga se a ka a leka go phošolla ‘phošo e itšego ya kamoo ba bopilwego ka gona’ dikarolwaneng tša bona tša leabela. Go e na le moo, o ile a tšwetša pele seo a ilego a bolela gore e tla ba mafelelo a ditiro tša bona, e lego seo mafelelong se ilego sa lebiša lehung la bona. (Genesi 3:​17-19) Histori ye ya mathomong e re thuša go kwešiša kaone mathomo a boitshwaro bja motho. *

Bohlatse Malebana le Tsela Yeo Dikarolwana tša Rena tša Leabela di Bopilwego ka Yona e le Tšona di Senyago

Ka nako e telele, bo-ra-thutamahlale ba be ba dutše ba katana le modiro o mogolo kudu wa go hwetša dibaki tša dikarolwana tša leabela le diphodišo tša boitshwaro bja batho le malwetši a bona. Ka morago ga nywaga e lesome ya mošomo o dirilwego ke dihlopha tše tshela tša banyakišiši, karolwana ya leabela yeo e kgokagantšhwago le bolwetši bja Huntington e ile ya tsebja, gaešita le ge banyakišiši ba sa tsebe gore ke bjang karolwana ya leabela e bakago bolwetši. Lega go le bjalo, ge Scientific American e be e bega ka pego ye e ile ya tsopola rathutaphedi wa Harvard e lego Evan Balaban, yo a boletšego gore “go tla ba thata kudu go utolla dikarolwana tša leabela tšeo di bakago tlhaka-tlhakano boitshwarong.”

Ge e le gabotse, nyakišišo yeo e bego e leka go kgokaganya dikarolwana tše itšego tša leabela le boitshwaro bja batho e ile ya se atlege. Ka mohlala, ka go Psychology Today, pego yeo e lego mabapi le maiteko a go hwetša dikarolwana tša leabela tšeo di bakago kgateletšo e bolela gore: “Tsebišo e tswalanago le go tšwelela le go laolwa ga malwetši a magolo a monagano setšhabeng e bontšha gabotse gore malwetši a monagano a ka se lekanyetšwe go dibaki tša tlhago tša dikarolwana tša leabela.” Pego e nea mohlala: “Ma-Amerika ao a belegwego pele ga 1905 a be  a na le tee lekgolong ya tekanyo ya kgateletšego ge ba na le nywaga e 75. Magareng ga ma-Amerika ao a belegwego seripa sa nywaga-kgolo ka morago, a tshela lekgolong a ba le kgateletšego ge a e-na le nywaga e 24!” Gomme pego e phetha ka gore ke feela mabaka a leago goba a ka ntle ao a ka bakago diphetogo tše bjalo tše makatšago ka nako e kopana gakaalo.

Dinyakišišo tše le tše dingwe tše dintši di re botša’ng? Le ge dikarolwana tša leabela di ka kgatha tema go bopeng dimelo tša rena, ka ntle le pelaelo go na le dilo tše dingwe tšeo di tutuetšago. Lebaka le legolo ke tikologo ya rena, yeo e fetogilego kudu mehleng ya lehono. Mabapi le seo bafsa ba lehono ba lebeletšanego le sona boithabišong bjo bo tumilego, puku ya Boys Will Be Boys e bolela gore go bonala go ka se kgonege gore bana ba tle ba be le melao ya motheo ya boitshwaro e kwagalago ge “ba gola ba bogela dipontšho le difilimi tša TV tšeo di tšeago diiri tše masome a dikete tšeo go tšona batho ba hlaselwago, ba thuntšhwago, ba hlabjago, ba ntšhwago mala, ba rengwago, ba buiwago goba ba kgaolwago ditho, ge bana ba gola ba theeletša mmino wo o retago go katwa, go ipolaya, dihlaretagi, dinotagi le bo-ema-noši.”

Ka ntle le pelaelo, Sathane e lego “mmuši wa lefase lé,” o hlamile tikologo yeo e kgotsofatšago dikganyogo tša batho tšeo di gobogilego kudu. Gomme ke mang a ka ganetšago tutuetšo e matla yeo tikologo e bjalo e bago le yona go rena ka moka?—Johane 12:​31; Ba-Efeso 6:​12; Kutollo 12:​9, 12.

Modu wa Bothata bja Batho

Ka ge re šetše re bone, mathata a batho a ile a thoma ge batho ba babedi ba pele ba be ba dira sebe. Ka mafelelo afe? Gaešita le ge meloko ya ditlogolo tša Adama e sa ikarabele ka sebe sa Adama, lega go le bjalo e belegwe e na le sebe, go se phethagale le lehu e le leabela la yona la bophelo. Beibele e a hlalosa: “Ké xôna, byalo ka xe sebe sè tsene lefaseng ka motho o tee, ’me lehu la tsêna ka sebe, lehu le aparetše batho bohle ka xe ba dirile dibe bohle.”—Ba-Roma 5:12.

Go se phethagale ga motho go mo dira gore a be le bofokodi bjo bo kgonthišeditšwego. Eupša seo ga se mo lokolle boikarabelong ka moka bja boitshwaro. Beibele e bontšha gore bao ba bontšhago tumelo ditokišetšong tša Jehofa bakeng sa go hwetša bophelo gomme ba dumelelanya maphelo a bona le ditekanyetšo tša Modimo, o tla ba amogela. Ka botho bja gagwe bjo lerato, Jehofa o ile a dira tokišetšo ya kgaugelo go lokolla batho, bjale ka ge eka ke go reka gape seo Adama a bego a se lahlile. Tokišetšo yeo ke sehlabelo sa topollo sa Morwa wa gagwe yo a phethagetšego, Jesu Kriste, yo a boletšego gore: “Modimo ó ratile lefase xakaakaa, a bá a le nea Morwa wa xaxwe e a tswetšwexo à nnoši, xore mang le mang e a mo dumetšexo a se kê a lahlêxa, a bê le bophelô byo bo sa felexo.”—Johane 3:​16; 1 Ba-Korinthe 15:​21, 22.

Moapostola Paulo o ile a bontšha tebogo ya gagwe e tseneletšego bakeng sa tokišetšo ye. O boletše gore: “Joo, nna motho wa madi-mabe! Ké mang a tl’o xo nkhunolla ka tloxa mmele wó wa lehu! Ke leboxa Modimo ka Jesu Kriste Mong ’a rena.” (Ba-Roma 7:​24, 25) Paulo o be a tseba gore ge e ba a be a ka dira sebe ka baka la bofokodi bja gagwe, o be a ka kgopela Modimo tebalelo motheong wa sehlabelo sa topollo sa Jesu Kriste. *

Go swana le lekgolong la pele la nywaga, lehono ba bantši bao pele ba bego ba phela maphelo a gobogilego kudu goba bao maemo a bona a bego a bonagala a se na kholofelo ba ile ba ba le tsebo e nepagetšego ya therešo ya Beibele, ba dira diphetogo tšeo di nyakegago gomme ba boemong bja go amogelwa ke Modimo. Diphetogo tšeo ba ilego ba swanelwa ke go di dira di be di se bonolo, gomme ba bantši ba sa dutše ba swanetše go lwantšhana le mekgwa e sa lokago. Eupša ka thušo ya Modimo, ba kgona go dula ba botega gomme ba hwetša lethabo ge ba dutše ba mo hlankela. (Ba-Filipi 4:​13) Ela hloko mohlala o tee feela wa motho yo a ilego a dira diphetogo tše dikgolo e le gore a kgahliše Modimo.

Phihlelo e Kgothatšago

“Ge ke be ke le mošemanyana sekolong seo se nago le bodula-barutwana, ke ile ka thoma go tšea  karolo medirong ya bosodoma, gaešita le ge le ka mohla ke sa ka ka inagana ke le mosodoma. Batswadi ba-ka ba be ba hlalane, gomme ke be ke duma lerato la botswadi leo ke sa kago ka le hwetša. Ka morago ga go fetša sekolo, ke ile ka dira tirelo ya tša bohlabani ya batho ka moka. Go be go na le sehlopha sa basodoma kgaufsi le lefelo la bodulo leo le bego le le kgaufsi le la-ka. Ke ile ka thoma go kganyoga tsela ya bona ya bophelo, ka gona ka thoma go itswalanya le bona. Ka morago ga go gwerana le bona ka lebaka la ngwaga, ke ile ka thoma go ipona ke le mosodoma. Ke ile ka ipotša gore: ‘Ye ke tsela ye ke lego ka yona, gomme nka se e fetoše.’

“Ke ile ka thoma go ithuta tsela ya bona ya go bolela gomme ke e-ya go di-club tša basodoma, moo dihlaretagi le dinotagi di bego di hwetšagala ntle le tefo. Gaešita le ge ka ntle bo be bo bonagala bo kgahliša kudu e bile bo kganyogega, ge e le gabotse bo be bo feroša dibete. Ka gare-gare ga pelo ya-ka ke be ke e-kwa gore tswalano e bjalo e be e se ya tlhago gomme e be e se na bokamoso.

“Torotswaneng e nngwe, ke ile ka hwetša Holo ya Mmušo ya Dihlatse tša Jehofa ge seboka se be se tšwela pele. Ke ile ka tsena ka gare gomme ka theetša polelo, yeo e bego e bolela ka maemo a nakong e tlago a Paradeise. Ka morago ga moo ke ile ka kopana le ba bangwe ba Dihlatse gomme ke ile ka laletšwa kopanong. Ke ile ka ya gomme se se ile sa mpula mahloka bona malapa a thabilego a rapela gotee. Ke ile ka thoma go ithuta Beibele le Dihlatse.

“Gaešita le ge ke be ke goga ka kgara, ke ile ka thoma go diriša seo ke bego ke ithuta sona go tšwa ka Beibeleng. Ke ile ka kgona go tlogela mediro ya-ka ka moka e sa hlwekago. Ka morago ga gore ke ithute ka dikgwedi tše 14, ke ile ka neela bophelo bja-ka go Jehofa gomme ka kolobetšwa. Ke ile ka ba le bagwera ba kgonthe ka lekga la mathomo bophelong bja-ka. Ke ile ka kgona go thuša ba bangwe go ithuta therešo go tšwa ka Beibeleng, gomme ga bjale ke hlankela ke le mohlanka wa bodiredi ka phuthegong ya Bokriste. Ka kgonthe Jehofa o ntšhegofaditše.”

Re a Ikarabela

Go leka go rweša dikarolwana tša rena tša leabela molato ka moka bakeng sa boitshwaro bja rena bjo bo fošagetšego e tloga e se yona tharollo. Psychology Today e re go e na le go re thuša gore re rarolle mathata a rena, go dira bjalo “go ka ba go re ruta go hloka thušo mo go lego modung wa bontši bja mathata a rena. Go e na le go fokotša go direga ga mathata a, se se bonala se okeditše kgolo ya ona.”

Ke therešo gore re swanetše go katana le meoya e matla e kgopo, go akaretša le ditshekamelo tša rena tša sebe le maiteko a Sathane a go re fapoša gore re se kwe Modimo. (1 Petro 5:8) Ke therešo gore dikarolwana tša rena tša leabela di ka re tutuetša ka ditsela tše di fapa-fapanego. Eupša ka ntle le pelaelo ga se gore ga re na thušo. Bakriste ba therešo ba na le bathuši ba matlaJehofa, Jesu Kriste, moya o mokgethwa wa Modimo, Lentšu la gagwe Beibele le phuthego ya Bokriste.—1 Timotheo 6:​11, 12; 1 Johane 2:1.

Pele ga ge setšhaba sa Isiraele se ka tsena Nageng ya Kholofetšo, Moše o ile a gopotša setšhaba ka boikarabelo bja sona pele ga Modimo, a bolela gore: “Ke beile bophelô le lehu, le thšexofatšô le thoxô, pele xa lena. Hlê ikxetheleng bophelô xore Le phelê, lena le bana ba lena, Lè le ba ba rataxo Morêna Modimo wa lena, Lè e-kwa se a se bolêlaxo, Lè mo xomaretše.” (Doiteronomio 30:​19, 20, mongwalo o sekamego ke wa rena.) Ka mo go swanago lehono, motho yo mongwe le yo mongwe yo a nago le boikarabelo o tlamegile go itirela phetho ya gagwe ka noši mabapi le go hlankela Modimo le go dumelelana le dinyakwa tša gagwe. Kgetho ke ya gago.—Ba-Galatia 6:​7, 8.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Diswantšho go letlakala 9]

Na Adama le Efa ba be ba sekametše gore ba dire sebe ka baka la diphošo tše itšego go tšwa dikarolwaneng tša bona tša leabela?

[Diswantšho go letlakala 10]

Na motho yo mongwe le yo mongwe o swanetše go amogela boikarabelo bakeng sa diphetho tša gagwe?

[Mothopo]

Drug user: Godo-Foto

[Seswantšho go letlakala 11]

Maiteko a go hwetša dibaki tša dikarolwana tša leabela bakeng sa boitshwaro bja batho ga se a atlega

[Seswantšho go letlakala 12]

Go diriša seo Beibele e se bolelago go ka thuša batho ba botegago gore ba fetoge