“Septuagint”​—E Bile le Mohola Nakong e Fetilego e Bile ke e Holago Lehono

MONNA yo a nago le tutuetšo wa Ethiopia o be a le leetong la go boela gae a e-tšwa Jerusalema. Ge a dutše a sepela tseleng ya leganateng ka koloi, o be a bala ka go hlaboša lengwalo le le phuthilwego la bodumedi. Tlhaloso ya mantšu ao a a badilego e bile le tutuetšo e kgolo kudu go yena moo a ilego a fetoša bophelo bja gagwe go tloga ka nako yeo go ya pele. (Ditiro 8:​26-38) Monna o be a bala Jesaya 53:​7, 8 go tšwa phetolelong ya mathomo-thomo ya BeibeleSeptuagint ya Segerika. Puku ye e kgathile tema e bohlokwa kudu go phatlalatšeng molaetša  wa Beibele go theoša le nywaga-kgolo moo e ilego ya bitšwa phetolelo ya Beibele yeo e fetošitšego lefase.

Septuagint e ile ya lokišetšwa neng le gona ka tlase ga maemo afe? Ke ka baka la’ng go be go nyakega phetolelo e bjalo? E itlhatsetše bjang e le e holago go theoša le nywaga-kgolo? Septuagint e ka re ruta’ng lehono, ge e ba go na le selo seo e ka re rutago sona?

E Lokišeditšwe Bakeng sa Ba-Juda Bao ba Bolelago Segerika

Ka 332 B.C.E. ge Alexander yo Mogolo a be a gwantela Egipita ka morago ga go fediša motse wa Phoenicia wa Tiro, o ile a dumedišwa e le molopolodi. O ile a hloma motse wa Alexandria fao, lefelo la go ithuta lefaseng la bogologolo. A kganyoga go phatlalatša setšo sa Segerika go batho bao ba dulago dinageng tšeo di fentšwego, Alexander o ile a tšweletša Segerika se se tlwaelegilego (Koine) pušong ya gagwe e kgolo.

Lekgolong la nywaga la boraro B.C.E., Alexandria e bile le baagi ba bantši ba ba-Juda. Ba-Juda ba bantši bao ka morago ga bothopša Babele ba bego ba dula dikoloning tšeo di phatlaletšego ka ntle ga Palestina ba ile ba hudugela Alexandria. Ba-Juda ba ba be ba tseba leleme la Sehebere gabotse gakaaka’ng? Cyclopedia ya McClintock le Strong e re: “Ke mo go tsebegago gore ka morago ga ge ba-Juda ba boile bothopša Babele, ka ge ba be ba lahlegetšwe ke bontši bja tsebo ya bona e tlwaelegilego ya Sehebere sa bogologolo, ba be ba hlalosetšwa mmalo wa dipuku tša Moše kua sinagogeng ya Palestina ka leleme la se-Kaladea . . . Mohlomongwe ba-Juda ba Alexandria ba be ba na le tsebo e nyenyane ya Sehebere; leleme la bona le tlwaelegilego e be e le Segerika sa Alexandria.” Go molaleng gore boemo kua Alexandria e be e le bjo bo swanetšego bakeng sa phetolelo ya Mangwalo a Sehebere go ya go Segerika.

Aristobulus, mo-Juda yo a phetšego lekgolong la bobedi la nywaga B.C.E., o ngwadile gore phetolelo ya molao wa Sehebere e fetoletšwe ka Segerika gomme e phethilwe nakong ya pušo ya Ptolemy Philadelphus (285-246 B.C.E.). Go na le dikgopolo tše di fapa-fapanego mabapi le gore Aristobulus o be a bolela eng ge a re “molao.” Ba bangwe ba nagana gore o be a fo bolela ka Pentateuch, mola ba bangwe ba re a ka ba a be a naganne ka Mangwalo a Sehebere ka moka.

Lega go le bjalo, go ya ka setšo go bolelwa gore mo e ka bago diithuti tše 72 tša ba-Juda di ile tša tšea karolo phetolelong yeo ya mathomo ya Mangwalo go tloga go Sehebere go ya go Segerika. Ka morago, go ile gwa thoma go dirišwa ga palo ya mo e nyakilego go ba diithuti tše 70. Ka gona, phetolelo e ile ya bitšwa Septuagint, e lego e bolelago “70,” gomme e ngwalwa e le LXX, nomoro ya se-Roma ya 70. Mafelelong a lekgolo la bobedi la nywaga B.C.E., dipuku tša Mangwalo a Sehebere ka moka di be di ka balwa ka Segerika. Ka gona, leina Septuagint le ile la thoma go šupa Mangwalo a Sehebere ka moka ao a fetoletšwego ka Segerika.

E Bile le Mohola Lekgolong la Pele la Nywaga

Septuagint e be e dirišwa kudu ke ba-Juda bao ba bolelago Segerika pele le nakong ya Jesu Kriste le baapostola ba gagwe. Bontši bja ba-Juda le basokologi bao ba bego ba bokane kua Jerusalema ka letšatši la Pentekoste ya 33 C.E. ba be ba e-tšwa dileteng tša Asia, Egipita, Libia, Roma le Keretaditikologo tšeo go tšona batho ba bego ba bolela Segerika. Ka ntle le pelaelo, ba be ba tlwaetše go bala Septuagint. (Ditiro 2:​9-11) Ka gona, phetolelo ye e itlhatsetše e le yeo e nago le tutuetšo go phatlalatšeng ditaba tše dibotse lekgolong la pele la nywaga.

Ka mohlala, ge a be a bolela le batho ba tšwago Kirene, Alexandria, Tsilitsia le Asia, morutiwa Stefano o itše: “Josefa a roma batho ba y’o tšea tat’axwe le ba xabô bohle, batho ba masome a šupaxo le metšô e mehlano.” (Ditiro 6:​8-10; 7:​12-14) Temana ya Sehebere go Genesi kgaolo 46 e bolela gore palo ya ba leloko la Josefa ba be ba le ba masome a šupago. Eupša Septuagint e diriša palo ya masome a šupago a metšo e mehlano. Go molaleng gore Stefano o tsopotše go tšwa go Septuagint.—Genesi 46:​20, 26, 27.

Ge moapostola Paulo a be a sepela go selaganya Asia Minor le Gerika nakong ya leeto la gagwe la boromiwa la bobedi le la boraro, o ile a bolela go ba-Ntle ba bantši bao ba bego ba boifa Modimo le go “ba-Gerika ba ba boifaxo  Modimo.” (Ditiro 13:​16, 26; 17:4) Batho ba ba ile ba boifa Modimo goba go mo rapela ka baka la ge ba ile ba hwetša tsebo ya go mo tseba ka go Septuagint. Ge a be a bolela le batho bao ba bolelago Segerika, Paulo gantši o be a tsopola goba a bolela ka mantšu a gagwe dikarolo tša phetolelo yeo.—Genesi 22:​18; Ba-Galatia 3:8.

Mangwalo a Segerika a Bakriste a na le ditsopolo tša go lebanya tše 320 le palo-moka ya mohlomongwe ditsopolo le ditšhupetšo tše 890 go tšwa go Mangwalo a Sehebere. Bontši bja tše di theilwe go Septuagint. Ka baka la se, ditsopolo tšeo di tšerwego ka phetolelong yeo gomme di sa tšwe ka mangwalong a seatla a Sehebere di ile tša fetoga karolo ya Mangwalo a Segerika a Bakriste a buduletšwego. Ye e be e le ntlha ya bohlokwa gakaakang! Jesu o be a ile a bolela e sa le pele gore ditaba tše dibotse tša Mmušo di tla bolelwa go baagi ba lefaseng ka moka. (Mateo 24:​14) Bakeng sa go phetha se, Jehofa o be a tla dumelela gore Lentšu la gagwe le le buduletšwego le fetolelwe ka maleme a fapa-fapanego ao a balwago ke batho lefaseng ka bophara.

Ke e Holago Lehono

Septuagint e sa dutše e le bohlokwa lehono gomme e dirišetšwa go thuša go utolla diphošo tša bangwalolodi tšeo di ka bego di ile tša šwahlela moragonyana ka mengwalong ya seatla ya Sehebere yeo e ilego ya ngwalollwa. Ka mohlala, pego e lego go Genesi 4:8 (NW) e balega ka gore: “Ka morago ga moo Kaine o ile a re go Abele ngwanabo: [“A re ye nageng.”] Ka gona e itše ge ba le nageng Kaine a thoma go hlasela Abele ngwanabo gomme a mmolaya.”

Polelwana e lego ka mašakaneng e rego “A re ye nageng” ga e hwetšagale ka mengwalong ya seatla ya Sehebere ya go tloga lekgolong la bo-lesome la nywaga C.E. Lega go le bjalo, e akareditšwe ka mengwalong ya seatla ya kgale ya Septuagint le ka ditšhupetšong tše dingwe tše sego kae tša mathomong. Temana ya Sehebere e na le lentšu leo gantši le rolago polelo, eupša ga go na mantšu ao Kaine a ilego a a bolela ka morago. Go ka ba go diragetše’ng? Genesi 4:8 e na le dipolelwana tše pedi tšeo di latelanago tšeo di felelago ka lentšu “nageng.” Cyclopedia ya McClintock le Strong e šišinya gore: “Mohlomongwe leihlo la mongwalolodi wa mo-Hebere le ile la arošwa ke lentšu [le le swanago] . . . leo le rumago dipolelwana ka bobedi.” Ka go rialo mongwalolodi a ka ba a ile a tshela karolo yeo e felelago ka polelwana e rego “a re ye nageng.” Ke mo go kwagalago gore Septuagint gotee le mangwalo a mangwe a kgale a lego gona lehono a ka hola go hlaoleng diphošo dikoping tša morago tša temana ya Sehebere.

Ka lehlakoreng le lengwe, dikopi tša Septuagint le tšona di ka ba le diphošo gomme ka dinako tše dingwe temana ya Sehebere e dirišetšwa go phošolla ya Segerika. Ka go rialo, go bapiša mangwalo a Sehebere le a Segerika gotee le diphetolelo tša maleme a mangwe go feleletša ka gore go hwetšwe diphošo tša bofetoledi le tša bongwalolodi gomme go re kgonthišetša ka phetolelo e nepagetšego ya Lentšu la Modimo.

Dikopi tše di feleletšego tša Septuagint tše di lego gona lehono ke tša go tloga morago lekgolong la bone la nywaga C.E. Mangwalo ao le dikopi tša morago ga a na leina la Modimo, Jehofa, leo le tšwelelago ka mangwalong a Sehebere ka Tetragrammaton (YHWH). Dikopi tše di dirišitše mantšu a Segerika bakeng sa “Modimo” le “Morena” kae le kae moo Tetragrammaton e tšwelelago temaneng ya Sehebere. Lega go le bjalo, seo se hweditšwego kua Palestina nywaga e ka bago e 50 e fetilego se ile sa hlabiša seetša tabeng ye. Sehlopha seo se sepelago magageng kgaufsi le lebopo la ka bodikela la Lewatle le le Hwilego se ile sa utolla ditsekana tše di ngwadilwego ka Segerika go tšwa lengwalong la go phuthwa la go dirwa ka letlalo e lego lengwalo la baporofeta ba 12 (go tloga ka Hosea go fihla go Maleaki). Dingwalwa tše e be e le tša magareng ga 50 B.C.E. le 50 C.E. Ditsekaneng tše tše di hweditšwego ka morago, Tetragrammaton ga se ya lokeletšwa ka mantšu a Segerika bakeng sa “Modimo” le Morena.” Ke ka baka leo leina la Modimo le ilego la ba gona phetolelong ya pele ya Mangwalo a Septuagint.

Ka ngwaga wa 1971 go ile gwa lokollwa ditsekana tša lengwalo la go phuthwa la phaphirase ya bogologolo (Fouad 266 papyri). Ke’ng seo se ilego sa utollwa ke dikarolo tše tša Septuagint tša lekgolong la pele goba la bobedi la nywaga B.C.E.? Leina la Modimo le ile la bolokwa le  ka go tšona. Ditsekana tše tša pele tša Septuagint di nea bohlatse bjo bo tiilego bja gore Jesu le barutiwa ba gagwe ba lekgolong la pele la nywaga ba be ba tseba leina la Modimo le go le diriša.

Lehono, Beibele ke puku e fetoletšwego kudu historing. Malapa a batho a ka godimo ga 90 lekgolong a na le bonyenyane karolo ya yona ka leleme la ona. Re leboga ka mo go kgethegilego phetolelo e nepagetšego ya leleme la mehleng yeno e lego New World Translation of the Holy Scriptures yeo ga bjale e hwetšwago e feletše goba ka dikarolwana ka maleme a fetago 40. New World Translation of the Holy ScripturesWith References e na le ditšhupetšo tše makgolo tša mongwalo wa ka tlase go Septuagint le mangwalong a mangwe a bogologolo. Ka kgonthe, Septuagint e tšwela pele go ba ye e kgahlišago le yeo e tšeelwago godimo ke barutwana ba Beibele mehleng ya rena.

[Seswantšho go letlakala 26]

Morutiwa Filipi o ile a hlalosa temana yeo e bego e badilwe ka go “Septuagint”

[Diswantšho go letlakala 29]

Moapostola Paulo gantši o be a tsopola ka go “Septuagint”