Sathane​—Na ke Nonwane Goba ke Bobe bjo bo Boifišago e le ka Kgonthe?

SETLOGO sa bobe se ile sa tsoša kgahlego ya ditsebi ga e sa le go tloga mehleng ya pele. A Dictionary of the Bible yeo e ngwadilwego ke James Hastings e re: “Mathomong a go ikwa ga motho o ile a ikhwetša a lebeletšane le matla ao a bego a sa kgone go a laola, ao a bilego le tutuetšo e gobatšago goba yeo e bolayago.” Puku yona yeo ya ditšhupetšo le gona e re: “Mathomong batho ka go fo itiragalela ba ile ba nyaka dibaki, gomme ba tšea matla le dipontšho tše dingwe tša tlhago e le tša motho.”

Go ya ka bo-radihistori, go dumela go medimo ya batemona le meoya e mebe go ka latišišwa go fihla morago kua historing ya mathomong ya Mesopotamia. Ba-Babele ba bogologolo ba be ba dumela gore lefase la ka tlase goba seo go thwego ke lefase leo go lona go se nago go boa, le be le bušwa ke Neregala, modimo yo šoro yo a tsebjago e le “yo a tšhumago.” Le gona ba be ba boifa batemona, bao ba ilego ba leka go ba homotša ka go diriša dipolelwana tša maleatlana. Nonwaneng ya Egipita, Set e be e le modimo wa bobe, “yo a bontšhwago a e-na le dika tša sebata se se makatšago seo se nago le nko e tshesane yeo e kgopamilego, ditsebe tšeo di emego ka go otlologa tšeo di lego ka sebopego sa khutlo-nne le mosela o mothata wa maphakga.”Larousse Encyclopedia of Mythology.

Gaešita le ge ba-Gerika le ba-Roma ba be ba na le medimo yeo e lego e botho le e bogale, ba be ba se na modimo yo mogolo wa bobe. Bo-radifilosofi ba bona ba rutile go ba gona ga melao ya motheo e mebedi yeo e ganetšanago. Go ya ka Empedocles, melao ye ya motheo yeo e ganetšanago e be e le Lerato le go se Kwane. Go ya ka Plato, lefase le be le na le “Meoya” e mebedi, o mongwe o tliša botse gomme o mongwe o tliša bobe. Bjalo ka ge Georges Minois a bolela ka pukung ya gagwe ya Le Diable (Diabolo), “bodumedi bja boheitene bja setšo [Greco-Roman] bo be bo sa tsebe Diabolo.”

Kua Iran, Bozoroaster bo rutile gore modimo yo a phagamego Ahura Mazda goba Ormazd, o bopile Angra Mainyu goba Ahriman, yoo a ilego a kgetha go dira bobe gomme ka go rialo a ba Moya o Senyago goba Mosenyi.

Bojudeng, go be go e na le tlhaloso e bonolo ya Sathane e le Lenaba la Modimo leo le tlišitšego sebe. Eupša ka morago ga nywaga-kgolo e mentši, seo se ile sa tswakwa le dikgopolo tša boheitene. Encyclopaedia Judaica e re: “Go bile le phetogo e kgolo . . . nywaga-kgolong ya mafelelo ya B.C.E. Nakong ye bodumedi bja [bo-Juda] . . . bo ile bja amogela mekgwa e mentši ya tshepedišo ya go dumela go melao ya motheo e mebedi yeo e ganetšanago yeo go yona Modimo le matla a botse le therešo a bego a ganetšwa ke matla a bobe le a go foretša kua legodimong le mo lefaseng. Go bonagala se se be se le ka tlase ga tutuetšo ya bodumedi bja ba-Peresia.” The Concise Jewish Encyclopedia  e re: “Go šireletšwa malebana le [batemona] go be go kgonega ka go kwa melao le ka go diriša dipheko.”

Thutatumelo ya Bahlanogi ba Bakriste

Go etša ge bo-Juda bo ile bja amogela dikgopolo tše e sego tša Beibele tšeo di lego mabapi le Sathane le batemona, bahlanogi ba Bakriste ba ile ba tšweletša dikgopolo tšeo e sego tša Mangwalo. The Anchor Bible Dictionary e re: “E nngwe ya dikgopolo tša thutatumelo tšeo di feteletšego tša bogologolo ke ya gore Modimo o lopolotše batho ba gagwe ka go lefa Sathane bakeng sa go lokollwa ga bona.” Kgopolo ye e ile ya ahla-ahlwa ke Irenaeus (lekgolong la bobedi la nywaga C.E.). E ile ya godišwa ka mo go tšwelago pele ke Origen (lekgolong la boraro la nywaga C.E.), yo a ilego a bolela gore “diabolo o ile a hwetša ka semolao senyakwa seo go dumelwago gore se be se le nakong go batho” le gona a lebelela “lehu la Kriste . . . e le sehlabelo seo se lefilwego diabolo.”History of Dogma, yeo e ngwadilwego ke Adolf Harnack.

Go ya ka The Catholic Encyclopedia, “ka nywaga e ka bago e sekete [kgopolo ya gore sehlabelo se lefilwe Diabolo] e kgathile tema e kgolo historing ya thutatumelo” gomme e sa dutše e le karolo ya tumelo ya kereke. Botate ba bangwe ba Kereke, go akaretša Augustine (wa lekgolong la nywaga la bone go iša go la bohlano C.E.), ba ile ba amogela kgopolo ya gore sehlabelo se lefilwe Sathane. Mafelelong, lekgolong la nywaga la bo-12 C.E., bo-rathutatumelo ba Katholika e lego Anselm le Abelard ba ile ba fihlelela phetho ya gore sehlabelo sa Kriste se neilwe go Modimo e sego go Sathane.

Ditumela-khwele tša Mehleng ya Magareng

Gaešita le ge bontši bja baeletši ba Kereke ya Katholika ba ile ba dula ba homoletše taba ya Sathane, ka 1215 C.E., Lekgotla la Bone la Lateran le ile la bolela seo New Catholic Encyclopedia e se bitšago “boipolelo bjo matla bja tumelo.” Puku ya mathomo e kgethwa e re: “Modimo o bopile diabolo le batemona ba bangwe e le ba lokilego ka tlhago, eupša ka go ithatela ga bona ba ile ba fetoga ba babe.” E oketša ka gore ba ile ba šoma ka thata go leka go goketša batho. Kgopolo ye ya mafelelo e ile ya tshwenya batho ba bantši Mehleng ya Magareng. Sathane o be a ikarabela ka selo le ge e le sefe seo se bego se bonagala se sa tlwaelega, se bjalo ka bolwetši bjo bo sa hlalosegego, lehu le le sa letelwago goba puno e sa kgahlišego. Ka 1233 C.E., Mopapa Gregory IX o ile a neela dipoo tše mmalwa malebana le bakgelogi, go akaretša yo a lwago le ma-Lucifer, bao go thwego ke barapedi ba Diabolo.

Tumelo ya gore batho ba ka ba ba laolwa ke Diabolo goba batemona ba gagwe kapejana e ile ya tsoša poifo ya mohlakanelwapoifo yeo e sa laolegego ya bodupe le boloi. Go tloga lekgolong la nywaga la bo-13 go iša go la bo-17, go boifa baloi go ile gwa phatlalala Yuropa gomme gwa fihlišwa Amerika Leboa ke badudi ba dikoloning tša Yuropa. Gaešita le bafetoši ba Protestanta e lego Martin Luther le John Calvin ba ile ba dumelela go tsongwa ga baloi. Ditsheko tša Yuropa tša boloi tšeo di bego di theilwe go mabare-bare feela goba go ditatofatšo tša lehloyo di ile tša swarwa ke bobedi Lekgotla la Dikotlo tša Bohlanogi le dikgoro tša tikologong. Ka mo go tlwaelegilego tlhokofatšo e be e dirišwa go gapela boipolelo bja seo go thwego ke molato.

Bao ba bego ba hwetšwa molato ba be ba ahlolelwa lehu, e ka ba ka go tšhungwa goba ge e ba ba le kua Engelane le Scotland ka go fegwa. Ge e le mabapi le palo ya bahlaselwa, The World Book Encyclopedia e re: “Go ya ka bo-radihistori ba bangwe, go tloga ka 1484 go ya go 1782, kereke ya Bokriste e ile ya bolaya mo e ka bago basadi ba  300 000 ka baka la boloi.” Ge e ba Sathane a be a ikarabela ka masetla-pelo a a mehleng ya magareng, o be a diriša bomangbahlaselwa goba batlaiši ba bona ba šoro ba bodumedi?

Seo Gona Bjale se Dumelwago Goba se sa Dumelwego

Lekgolo la bo-18 la nywaga le hlatsetše go tšwelela ga kgopolo ya botšhaba, yeo e tsebjago e le Tshedimošo (mokgatlo wa filosofi wa lekgolong la bo-18 la nywaga wo o bego o tsebja ka go godiša botšhaba). Encyclopædia Britannica e re: “Filosofi le thutatumelo ya Tshedimošo di ile tša katanela go ntšha seswantšho sa diabolo go seo Bakrsite ba bego ba se tseba go ba setšweletšwa sa boikgopolelo sa nonwane sa Mehla ya Magareng.” Kereke ya Roma Katholika e ile ya gata megato ka se gomme ya tiišetša tumelo ya yona go Sathane Diabolo Lekgotleng la Pele la Vatican (1869-70), e ile ya bolela tumelo ye gape go e tiiša Lekgotleng la Bobedi la Vatican (1962-65).

Go ya ka molao, bjalo ka ge New Catholic Encyclopedia e kgonthišetša, “Kereke e ineetše go dumeleng barongwa le batemona.” Lega go le bjalo, Théo, pukuntšu ya se-Fora ya Bokatholika e dumela gore “Bakriste ba bantši lehono ba gana go tswalanya bobe bjo bo lego lefaseng le diabolo.” Nywageng ya morago bjale bo-rathutatumelo ba Katholika ba be ba dutše ba šomana ka kelohloko le boemo bjo, ba se na tšhireletšego e leka-lekanego magareng ga thuto ya semolao ya Katholika le go nagana ga mehleng yeno. Encyclopædia Britannica e re: “Thutatumelo ya Bokriste ya bolokologi e sekamela go tšea taba ya Beibele ya mabapi le Sathane e le ‘seswantšho seo se inaganelwago’ e sego seo se swanetšego go tšewa e le sa kgontheeupša ba se lebelela e le maiteko a nonwane a go bontšha go ba ga kgonthe le tekanyo ya bobe legohleng.” Puku yona ye ya ditšhupetšo ge e bolela ka Baprotestanta e re: “Boprotestanta bja bolokologi bja mehleng yeno bo sekamela go gana bohlokwa bja go dumela go diabolo e le motho.” Eupša na Bakriste ba therešo ba swanetše go ela hloko seo Beibele e se bolelago ka Sathane e le “seswantšho seo se inaganelwago” feela?

Seo Mangwalo a se Rutago

Filosofi le thutatumelo tša batho ga se tša nea tlhaloso e kaone ya mathomo a bobe go feta yeo e neilwego ka Beibeleng. Seo Mangwalo a se bolelago ka Sathane ke sa bohlokwa go kwešišeng mathomo a bobe le go tlaišega ga batho, gotee le lebaka leo ka lona bobe bjo bo šoro kudu ka tsela e sa hlalosegego bo fetelelago ngwaga o mongwe le o mongwe.

Ba bangwe ba ka botšiša gore: ‘Ge e ba Modimo e le Mmopi yo a lokilego le yo lerato, a ka bopa bjang sebopiwa sa moya se kgopo se bjalo ka Sathane?’ Beibele e bolela ka molao wa motheo wa gore mediro ya Jehofa Modimo ka moka ke e phethagetšego le gore dibopiwa tša gagwe ka moka tše bohlale di neilwe tokelo ya go ikgethela. (Doiteronomio 30:​19; 32:4; Jošua 24:​15; 1 Dikxoši 18:​21)  Ka gona, motho wa moya yo a fetogilego Sathane o swanetše go ba a bopilwe a phethagetše gomme o swanetše go ba a ile a aroga tseleng ya therešo le ya go loka ka go ikgethela ka boomo.—Johane 8:​44; Jakobo 1:​14, 15.

Ka ditsela tše dintši, borabele bja Sathane bo swana le bjola bja “kxoši ya Tiro,” yo a ilego a hlaloswa ka tsela ya theto e le wa go se “hlae boló” gomme “e sa le mola Ò hlôlêxa O be O se molato ditseleng tša xaxo. Byale xôna O bônala Ò na le makxôpô.” (Hesekiele 28:​11-19) Sathane ga se a ka a hlohla go phagama ga Jehofa goba go ba Mmopi ga gagwe. O be a ka dira bjang seo, ka ge Sathane a bopilwe ke Modimo? Lega go le bjalo, Sathane o ile a hlohla tsela yeo Jehofa a bego a bontšha bogoši bja gagwe. Tšhemong ya Edene, Sathane o ile a bolela gore Modimo o be a ganetša banyalani ba mathomo selo se itšego seo ba bego ba na le tshwanelo ya go se hwetša le seo katlego ya bona e bego e ithekgile ka sona. (Genesi 3:​1-5) O ile a atlega go direng gore Adama le Efa ba rabele malebana le bogoši bja go loka bja Jehofa, se sa tlišetša bona le bana ba bona sebe le lehu. (Genesi 3:​6-19; Ba-Roma 5:​12) Ka gona Beibele e bontšha gore Sathane ke sebaki sa motheo sa go tlaišega ga batho.

Nakwana pele ga Meetse-fula, barongwa ba bangwe ba ile ba tlatša Sathane borabeleng bja gagwe. Ba ile ba ikapeša mebele ya nama e le gore ba kgotsofatše dikganyogo tša bona tša maipshino a dikopano tša botona le botshadi le barwedi ba batho. (Genesi 6:​1-4) Ka nako ya Meetse-fula, barongwa ba ba marabele ba ile ba boela sebakeng sa moya eupša e sego “madulong” a bona le Modimo legodimong. (Juda 6) Ba ile ba lahlelwa boemong bja lefsifsi le legolo la moya. (1 Petro 3:​19, 20; 2 Petro 2:4) Ba ile ba fetoga batemona, ba se sa hlankela ka tlase ga bogoši bja Jehofa eupša ba phela ka go ikokobeletša Sathane. Gaešita le ge go le molaleng gore ga ba sa kgona go ikapeša mebele ya nama gape, batemona ba sa dutše ba ka bontšha matla a magolo menaganong le maphelong a batho, gomme ka ntle le pelaelo ba ikarabela ka bošoro bjo bontši bjo re bo bonago lehono.—Mateo 12:​43-45; Luka 8:​27-33.

Go Fela ga Pušo ya Sathane go Kgaufsi

Go molaleng gore meoya e mebe e a šoma lefaseng lehono. Moapostola Johane o ngwadile gore: “Lefase ka moka le rapaletše matleng a yo mobe.”1 Johane 5:​19, NW.

Lega go le bjalo, boporofeta bjo bo phethagaditšwego bja Beibele bo bontšha gore Diabolo o mpefatša madimabe a lefase ka baka la gore o a tseba gore o na le “lebakanyana fêla” leo le šetšego go baka masetla-pelo pele ga ge a ka tswalelelwa. (Kutollo 12:​7-12; 20:​1-3) Go fela ga pušo ya Sathane go tla tliša lefase le lefsa, moo megokgo, lehu le bohloko ‘di ka se hlwego di e-ba gona.’ Ka gona, thato ya Modimo e tla ‘dirwa mono lefaseng bjalo ka ge e dirwa legodimong.’—Kutollo 21:​1-4; Mateo 6:10.

[Diswantšho go letlakala 4]

Ba-Babele ba be ba dumela go Neregala (kgole ka go le letshadi), modimo yo mošoro; Plato (ka go le letshadi) o be a dumela go go ba gona ga “meoya” e mebedi yeo e ganetšanago

[Methopo]

Cylinder: Musée du Louvre, Paris; Plato: National Archaeological Museum, Athens, Greece

[Diswantšho go letlakala 5]

Irenaeus, Origen le Augustine ba rutile gore sehlabelo se lefilwe Diabolo

[Methopo]

Origen: Culver Pictures; Augustine: From the book Great Men and Famous Women

[Seswantšho go letlakala 6]

Go boifa baloi go ile gwa lebiša go bolaweng ga ba dikete tše makgolo

[Mothopo]

From the book Bildersaal deutscher Geschichte