Le se Ngale go Bokana Gotee

Mangwalo a re: “Re se ngalê phuthêxô ya xešo ka mokxwa wa ba bangwê; sa rena a e bê xo eletšana, xa-xolo ka xe letšatši le le kxaufsi; le lena Le a di bôna.” (Ba-Hebere 10:​25) Ka mo go lego molaleng, barapedi ba therešo ba swanetše go bokana gotee lefelong la borapedi go ‘hlokomelana le go išana leratong le medirong e mebotse.’​—Ba-Hebere 10:24.

GE Moapostola Paulo a be a ngwala mantšu a a lego ka mo godimo lekgolong la pele la nywaga la Mehla ya Rena, tempele e kgahlišago kua Jerusalema e be e le lefelo la borapedi la ba-Juda. Le gona go be go na le disinagoge. Jesu o “rutile ka mehla diphuthexong le Ntlong-kxêthwa, mo xo [bego go phuthega] Ba-Juda ka moka.”​—Johane 18:20.

Paulo o be a naganne ka mafelo a mohuta ofe a go bokana ge a be a eletša Bakriste go bokana gotee bakeng sa go kgothatšana? Na meago e megolo ya bodumedi ya Bojakane e na le selo le ge e le sefe seo e se bolelago tokišetšong ya tempele kua Jerusalema? Meago e megolo kudu ya bodumedi e thomile go tsebalega neng go bao ba ipitšago gore ke Bakriste?

‘Ngwako wa Leina la Modimo’

Ditaelo tša mathomo tša mabapi le lefelo la borapedi bja Modimo di hwetšwa ka pukung ya Beibele ya Ekisodo. Jehofa Modimo o ile a laela batho ba gagwe ba kgethilwego​—ba-Isiraele​—go aga “ntlo-kxêthwa” goba ‘ngwako wa kgwerano.’ Areka ya kgwerano le ditlabakelo tše dingwe tše kgethwa di  be di swanetše go bolokwa fao. ‘Letago la Jehofa le ile la tlala ntlo-kgethwa’ ge e be e phethilwe ka 1512 B.C.E. Tente yeo e swaregago e ile ya šoma e le sebopego sa tokišetšo ya Modimo ya go mmatamela ka nywaga-kgolo e fetago e mene. (Ekisodo dikgaolo 25-27; 40:​33-38) Le gona Beibele e bolela ka tente ye e le “Ngwakô wa Morêna.”​—1 Samuele 1:​9, 24.

Ka morago, ge Dafida e be e le kgoši kua Jerusalema, o ile a bontšha kganyogo e matla ya go aga ngwako wa sa ruri bakeng sa letago la Jehofa. Lega go le bjalo, ka ge Dafida e be e le monna wa ntwa, Jehofa o ile a mmotša gore: “O ka se axêlê Leina la-ka Ngwakô.” Go e na le moo, O ile a kgetha morwa wa Dafida e lego Salomo go aga tempele. (1 Koronika 22:​6-10) Salomo o ile a kgakola tempele ka 1026 B.C.E., ka morago ga lebaka la go aga leo le tšerego nywaga e šupago le seripa. Jehofa o ile a amogela moago wo ka gore: “Ngwakô wó O o axilexo ke o kxethile ka xo bea Leina la-ka nthse ka xo sa felexo; xomme mahlô a-ka le pelo ya-ka di tlo ba xôna-mó ka mehla le mehla.” (1 Dikxoši 9:3) Ge feela ba-Isiraele ba be ba tla dula ba botega, Jehofa o be a tla hlokomela ngwako woo. Lega go le bjalo, ge e ba ba be ba ka aroga go seo se nepagetšego, Jehofa o be a tla hlokomologa lefelo leo, gomme ‘ngwako woo e be e tla ba matlawa.’​—1 Dikxoši 9:​4-9; 2 Koronika 7:​16, 19, 20.

Ge nako e dutše e tšwela pele, ba-Isiraele ba ile ba aroga borapeding bja therešo. (2 Dikxoši 21:​1-5) “[Jehofa] a lesa kxoši ya Ba-Kaladea ya ba tšwêla dirá, . . . Ngwakô wa Modimo ba o fiša ka mollô; merakô ya Jerusalêma ba e phušola, le nywakô ka moka ya mošatê ba e thšuma ka mollô; thoto ka moka ya bohlôkwa ba e senya. Ba ba phonyokxilexo lerumô ba thopiwa ba išwa Babele, ya ba bahlanka ba kxoši ya Babele le ba bana ba yôna.” Go ya ka Beibele, se se diragetše ka 607 B.C.E.​—2 Koronika 36:​15-21; Jeremia 52:​12-14.

Bjalo ka ge go boletšwe e sa le pele ke moporofeta Jesaya, Modimo o ile a tsoša Kgoši Korese wa Peresia go lokolla ba-Juda mmušong wa Babele. (Jesaya 45:1) Ka morago ga nywaga e 70 bothopša, ba ile ba boela Jerusalema ka 537 B.C.E. ka morero wa go aga tempele lefsa. (Esera 1:​1-6; 2:​1, 2; Jeremia 29:​10) Ka morago ga gore go be le go diega modirong wa go aga, mafelelong tempele e ile ya phethwa ka 515 B.C.E., gomme borapedi bjo bo sekilego bja Modimo bo ile bja tsošološwa. Gaešita le ge e be e se e botse bjalo ka tempele ya Salomo, moago o ile wa fetša nywaga e ka bago 600 o le gona. Lega go le bjalo, tempele ye le yona e ile ya se ke ya tsošološwa ka gobane ba-Isiraele ba ile ba hlokomologa borapedi bja Jehofa. Ge Jesu Kriste a be a e-tla lefaseng, tempele e be e tsošološwa ka mo go tšwelago pele ke Kgoši Herode. Go be go tla direga’ng ka tempele ye?

“Xa xo Lefsika le le tl’o xo Leswa lè le Xodimo xa le Lengwê”

Ge Jesu a be a bolela ka tempele ya kua Jerusalema o ile a botša barutiwa ba gagwe gore: “Xa xo lefsika le le tl’o xo leswa lè le xodimo xa le lengwê lè s’a šuthišwa.” (Mateo 24:​1, 2) Ka go rereša ga mantšu ao, lefelo leo le bego le tsebja ka nywaga-kgolo e mentši e le lefelo la borapedi bja Modimo le ile la fedišwa ka 70 C.E. ke madira a ba-Roma ao a bego a tlile go gatelela borabele bja ba-Juda. * Tempele ga se ya ka ya agwa lefsa gape. Lekgolong la nywaga la bo-šupa, lefelo le lekgethwa la Bomoseleme leo le tsebjago e le Dome of the Rock le ile la agwa, gomme le sa le gona go fihla le lehono lefelong leo e bego e le la borapedi bja Bojuda.

 Thulaganyo ya borapedi e be e tla ba efe go balatedi ba Jesu? Na Bakriste ba pele bao ba tšwago setlogong sa Bojuda ba be ba tla tšwela pele ba rapela Modimo tempeleng yeo e bego e le kgaufsi le go fedišwa? Bakriste bao e bego e se ba-Juda ba be ba tla rapela Modimo kae? Na meago ya bodumedi ya Bojakane e be e tla tšeela tempele sebaka? Poledišano ya Jesu le mosadi wa mo-Samaria e re nea temogo tabeng ye.

Ka nywaga-kgolo e mentši, ba-Samaria ba be ba rapela Modimo tempeleng e kgolo e lego Thabeng ya Garisima kua Samaria. Mosadi wa mo-Samaria o ile a botša Jesu gore: “Bô-tata-wešo ba be ba rapêla thabeng yé; xomme lena Le re mo xo swanetšexo xo rapêlwa ké Jerusalêma.” Jesu o ile a mo araba ka gore: “Mosadi! Ntumêlê xe ke re: Xo e-tla lebaka leo Le ka se kexo la rapêla Tate thabeng yé, le xe e le Jerusalêma.” Tempele e bonagalago e be e ka se sa ba bohlokwa borapeding bja Jehofa, ka gobane Jesu o hlalositše gore: “Modimo ké Môya; xomme ba ba Mo rapêlaxo ba tlo Mo rapêla ka môya le ka xo rereša.” (Johane 4:​20, 21, 24) Ka morago moapostola Paulo o ile a botša ba-Athene gore: “Yêna Modimo e a dirilexo lexohle, le tšohle tše di lexo mo xo lôna, Yêna Mong wa lexodimo le lefase, xa a dule nywakong ye e axilwexo ka diatla.”​—Ditiro 17:24.

Ka mo go lego molaleng, meago ya bodumedi ya Bojakane ga e tswalane le tokišetšo ya tempele ya Mehla ya pele ga Bokriste. Le gona Bakriste ba lekgolong la pele la nywaga ba be ba se na lebaka la go aga mafelo a bjalo. Lega go le bjalo, ka morago ga lehu la baapostola, go aroga mo go boletšwego e sa le pele dithutong tša therešo​—bohlanogi​—go ile gwa direga. (Ditiro 20:​29, 30) Mohlomongwe nywaga pele ga ge Mmušiši wa Roma Constantine a be a ka sokollelwa Bokristeng ka 313 C.E., bao ba ipolelago gore ke Bakriste ba ile ba thoma go aroga go seo Jesu a se rutilego.

Constantine o ile a tšea karolo go tswakeng seo go thwego ke Bokriste le borapedi bja boheitene bja Roma. The Encyclopædia Britannica e re: “Constantine ka boyena o ile a laela go agwa ga dikereke tša tirelo tše kgethwa tše kgolo tše tharo tša Bokriste kua Roma: St. Peter’s, S. Paolo Fuori le Mura gotee le S. Giovanni kua Laterano. O . . . ile a hlama polane ya moago ya sefapano yeo e ilego ya dirišwa ke bontši bja dikereke tša ka bodikela bja Yuropa go theoša le Mehla ya Magareng.” St. Peter’s Basilica yeo e agilwego lefsa ya kua Roma e sa dutše e lebelelwa e le lefelo la borapedi ke Kereke ya Roma Katholika.

Radihistori Will Durant o re: “Kereke e ile ya tšea mekgwa e mengwe ya bodumedi le mehuta ya borapedi yeo e bego e tlwaelegile Roma ya mehleng ya pele ga Bokriste [boheitene].” Se se be se akaretša “polane ya kereke ya tirelo e kgethwa.” Go tloga lekgolong la nywaga la bo-10 go ya go la bo-15, go bile le go oketšega ka lebelo go agweng ga dikereke le dikereke tše kgolo, go gatelelwa kudu polane. Ye ke nako ya ge meago e mentši e megolo ya Bojakane yeo ga bjale e tšewago e le dimonyumente e ilego ya agwa ka yona.

Na ka mehla batho ba hwetša tapologo ya moya le kgothatšo go rapeleng ka kerekeng? Francisco yo a tšwago Brazil o re: “Go nna kereke e be e swantšhetša selo se se tšwafišago le se se lapišago bodumeding. Mmisa e be e le tirelo e se nago morero ye e boa-boeletšwago yeo e bego e sa dire selo go kgotsofatša dinyakwa tša-ka tša kgonthe. Ke be ke imologa ge o fetile.” Lega go le bjalo, badumedi ba therešo ba laelwa go bokana gotee. Ba swanetše go latela tokišetšo efe ya diboka?

 “Phuthêxô ya mo Lapeng la Bôná”

Mohlala wa tsela ya Bokriste ya go bokana gotee re o hwetša ka go hlahloba kamoo badumedi ba lekgolong la pele la nywaga ba bego ba bokana ka gona. Mangwalo a bontšha gore ba be ba bokana ka mehla gotee ka magaeng. Ka mohlala, moapostola Paulo o ngwadile gore: “Dumedišang Perisika le Akwila badirišani ba-ka ka Jesu Kriste. A ba dumêlê le phuthêxô ya mo lapeng la bôná.” (Ba-Roma 16:​3, 5; Ba-Kolose 4:​15; Filemone 2) Lentšu la Segerika bakeng sa “phuthêxô” (ek·kle·siʹa) le fetoletšwe e le “kereke” ka diphetolelong tše dingwe tša Seisemane, tše bjalo ka King James Version. Eupša lentšu le šupa go sehlopha sa batho bao ba bokanego gotee ka morero o swanago, e sego go moago. (Ditiro 8:1; 13:1) Borapedi bja Bakriste ba therešo ga go nyakege gore bo be le meago ya bodumedi yeo e kgabišitšwego.

Diboka di be di swarwa bjang diphuthegong tša pele tša Bokriste? Morutiwa Jakobo o diriša mohuta wa lentšu la Segerika sy·na·go·geʹ go šupa go seboka sa Bokriste. (Jakobo 2:2) Lentšu le la Segerika le bolela “go bokanya” gomme le dirišwa ka go swana le ek·kle·siʹa. Lega go le bjalo, ge nako e dutše e tšwela pele lentšu “sinagoge” le ile la šupa lefelo goba moago woo go bego go swarwa seboka go wona. Ba-Juda ba pele ba Bakrsite ba be ba tlwaelane le seo se bego se direga sinagogeng.

Go bonagala mohlomongwe disinagoge di ile tša hlongwa nakong ya nywaga e 70 ya bothopša kua Babele ge go be go se na tempele e lego gona goba kapejana ka morago ga go boa bothopša ge tempele e be e agwa lefsa. Lekgolong la pele la nywaga, toropo e nngwe le e nngwe kua Palestina e be e na le sinagoge ya yona, metse e megolo e be e na le e fetago e tee.

Ge ba-Juda ba be ba bokana tempeleng kua Jerusalema bakeng sa menyanya ya bona ya ngwaga le ngwaga, disinagoge e be e le mafelo a lefelong leo a go ithuta ka Jehofa le go hwetša thuto ka Molao. Mekgwa e fapa-fapanego yeo e bego e dirwa disinagogeng e be e bonagala e akaretša thapelo le go bala Mangwalo, gotee le go ahla-ahlwa ga Mangwalo ka mo go tseneletšego le kgothatšo. Ge Paulo le ba bangwe bao ba bego ba e na le yena ba e-ya sinagogeng kua Antiokia, “ba baxolo ba phuthêxô ba roma motho, a tla a ba botšiša a re: Banna ba xešo! Xe Le na le Lentšu la xo kxothatša batho, xôna bolêlang.” (Ditiro 13:​15) Ge Bakriste ba mathomo ba ba-Juda ba be ba bokana ka magaeng, ka ntle le pelaelo ba ile ba latela mokgwa o swanago, ba dira gore diboka tša bona e be tšeo di rutago Mangwalo le tšeo di agago moyeng.

 Diphuthego ka Morero wa go Kgothatša

Ka go swana le Bakriste ba pele, Dihlatse tša Jehofa lehono di bokana gotee mafelong a sa kgabišwago kudu a borapedi bakeng sa go amogela tlhahlo ka Beibele le go thabela bogwera bjo bo kgahlišago. Di ile tša bokana feela ka magaeng ka nywaga e mentši gomme di sa dutše di dira bjalo le mafelong a mangwe. Eupša ga bjale palo ya diphuthego e godile go fihla go tše fetago 90 000, gomme mafelo a tšona a motheo a go bokana a bitšwa Diholo tša Mmušo. Meago ye ga se ya bompogeng le gona ga e swane le kereke ka sebopego. Ke meago yeo e holago le ya bothakga yeo e dirago gore go kgonege gore diphuthego tša batho ba 100 go ya go ba 200 ba bokane bakeng sa diboka tša beke le beke e le gore ba theetše le go ithuta Lentšu la Modimo.

Bontši bja diphuthego tša Dihlatse tša Jehofa di bokana ka makga a mararo ka beke. Seboka se sengwe ke polelo ya phatlalatša ka sehlogo se se lego nakong. Se latelwa ke thuto e theilwego sehlogong sa Beibele goba boporofeteng, go dirišwa makasine wa Morokami e le mothopo wa taba. Seboka se sengwe ke sekolo se se hlametšwego go nea tlwaetšo go boleleng molaetša wa Beibele. Se latelwa ke seboka seo se reretšwego ka mo go kgethegilego go nea ditšhišinyo tše di šomago bakeng sa bodiredi bja Bokriste. Le gona Dihlatse di bokana ka dihlopha tše dinyenyane gatee ka beke bakeng sa thuto ya Beibele ka magaeng. Batho bohle ba dumeletšwe go ka ba gona dibokeng tše ka moka. Ga go tšewe koleke.

Francisco, yo go boletšwego ka yena pejana, o hweditše gore diboka Holong ya Mmušo ke tše di holago kudu. O re: “Lefelo la mathomo la diboka leo ke ilego ka le etela e be e le moago wo mobotse bogareng bja toropo, gomme ke ile ka tloga holong ke kgahlegile. Bao ba bego ba le gona ba be ba na le bogwera, gomme ke ile ka kgona go bona lerato gare ga bona. Ke be ke fagahletše go boela gape. Ge e le gabotse, ga se ka ka ka foša seboka ga e sa le go tloga ka nako yeo. Diboka tše tša Bokriste ke tšeo di kgahlišago, gomme di kgotsofatša senyakwa sa-ka sa moya. Gaešita le ge ke ikwa ke nyamile ka baka la mabaka a itšego, ke ya Holong ya Mmušo ke kgodišegile gore ke tla boa ke kgothatšegile.”

Thuto ya Beibele, bogwera bjo bo agago le sebaka sa go tumiša Modimo le tšona di go letile dibokeng tša Bokriste tša Dihlatse tša Jehofa. Re go laletša ka borutho go ba gona Holong ya Mmušo ya kgaufsi le legae la gago. O tla thabela gore o bile gona.

[Diswantšho go letlakala 4, 5]

Tabarenakele gomme ka morago ditempele di ile tša dira e le mafelo a mabotse a borapedi bja Jehofa

[Seswantšho go letlakala 6]

Basilica ya St. Peter kua Roma

[Seswantšho go letlakala 7]

Bakriste ba pele ba be ba bokana gotee ka magaeng

 [Diswantšho go letlakala 8, 9]

Dihlatse tša Jehofa di swara diboka ka magaeng le Diholong tša Mmušo