Na e Bile Ngwaga-kgolo wa Sathane?

“GO FETA le ge e le neng pele, wo e bile ngwaga-kgolo wa Sathane. Ga go na le ge e le neng mehleng e fetilego moo batho ba ilego ba bontšha tshekamelo e kgolo gakaakaa le kganyogo ya go bolaya batho ba dimilione ka baka la morafo, bodumedi goba maemo a bona setšhabeng.”

Go gopolwa ga ngwaga wa bo-50 wa go lokollwa ga bahlaselwa bao ba se nago molato dikampeng tša lehu tša kua Nazi go ile gwa hlohleletša morulaganyi go ngwala mantšu a ka kuranteng ya The New York Times ya January 26, 1995. Polao e Sehlogo​—e nngwe ya dipolao tša molokwana-rite tšeo di tsebjago kudu historing​—e fetile ka maphelo a ba-Juda ba ka bago dimilione tše tshelelago. Mo e ka bago badudi ba dimilione tše tharo ba Poland bao e sego ba-Juda ba ile ba bolawa go seo se ilego sa bitšwa “Polao e Sehlogo Yeo e Lebetšwego.”

Ka pukung ya gagwe ya Humanity​—A Moral History of the Twentieth Century, Jonathan Glover o re: “Go šišinywa gore lebakeng la go tloga ka 1900 go fihla ka 1989 ntwa e bolaile batho ba dimilione tše 86.” O oketša ka gore: “Polao ya ntweng ya lekgolong la bo-masomepedi e bile e kgolo kudu moo e lego thata go ka kwešišwa. Go bolelwa ga dipalo-palo tša dipolao e ka se be ga kgonthe ka ge mo e ka bago pedi tharong ya batho (dimilione tše 58) ba bolailwe dintweng tše pedi tša lefase. Eupša, ge e ba dipolao tše di ka ba di ile tša direga ka go se kgaotše, ntwa e ka be e bolaile mo e ka bago batho ba 2 500 letšatši le lengwe le le lengwe, Seo se bolelago gore e ka be e bolaile batho ba ka godimo ga ba 100 ka iri, ka go se kgaotše, ka nywaga e masome-senyane.”

Ka baka la seo, ngwaga-kgolo wa bo-20 o ile wa bitšwa o mongwe wa nywaga-kgolo ya tšhollo e kgolo ya madi yeo batho ba kilego ba e tseba. Ka pukung ya Hope Against Hope, Nadezhda Mandelstam o ngwala gore: “Re bone bobe bo fenya ka morago ga gore ditekanyetšo tša batho tša boitshwaro di senywe le go gatakelwa.” Ntweng ya ge bobe bo lwantšha botse, na bobe bo fentše e le ka kgonthe?

[Caption on page 3]

U.S. Department of Energy photograph