Tumelo Ya Gago E Matla Gakaaka’ng?
Tumelo Ya Gago E Matla Gakaaka’ng?
“Le eme ka baka la tumelo ya lena.”—2 Ba-Korinthe 1:24, NW.
1, 2. Ke ka baka la’ng re swanetše go ba le tumelo, gomme e ka matlafala bjang?
BAHLANKA ba Jehofa ba a tseba gore ba swanetše go ba le tumelo. Ge e le gabotse, “xo kxahla Modimo xa xo kxônexe xe xo se tumêlô.” (Ba-Hebere 11:6) Ka gona, ka bohlale re rapelela moya o mokgethwa le tumelo, e lego karolo ya dienywa tša gagwe tše di rategago. (Luka 11:13; Ba-Galatia 5:22, 23) Go ekiša tumelo ya badumedi-gotee le rena le gona go ka matlafatša seka se ka go rena.—2 Timotheo 1:5; Ba-Hebere 13:7.
2 Tumelo ya rena e tla matlafala kudu ge e ba re phegelela go sepela tseleng yeo Lentšu la Modimo le e beetšego Bakriste ka moka. Tumelo e oketšegilego e ka tlišwa ke go bala Beibele letšatši le letšatši le go ithuta Mangwalo ka phišego ka thušo ya dikgatišo tšeo di neilwego ke “molaki e a bôtêxaxo.” (Luka 12:42-44; Jošua 1:7, 8) Re a kgothatšana ka tumelo ya rena ka go ba gona ka mehla dibokeng tša Bokriste, dikopanong tše kgolo le tše nyenyane. (Ba-Roma 1:11, 12; Ba-Hebere 10:24, 25) Le gona tumelo ya rena e a matlafala ge re bolela le ba bangwe bodireding.—Psalme 145:10-13; Ba-Roma 10:11-15.
3. Re hwetša thušo efe go bagolo ba lerato ba Bakriste tabeng ya tumelo?
3 Bagolo ba lerato ba Bakriste ba re thuša go aga tumelo ya rena ka go re nea keletšo ya Mangwalo le kgothatšo. Ba na le moya o swanago le wa moapostola Paulo yoo a boditšego ba-Korinthe gore: “Re bašomi-gotee le lena bakeng sa lethabo la lena, ka gobane le eme ka baka la tumelo ya lena.” (2 Ba-Korinthe 1:23, 24, NW) Phetolelo e nngwe e balega ka gore: “Re šoma gotee le lena gore re le thabiše, ka gobane tumelo ya lena e matla.” (Contemporary English Version) Baloki ba phela ka baka la tumelo. Ke therešo gore ga go na motho yo a ka bontšhago tumelo legatong la rena goba go re dira babotegi bao ba sa kwanantšhego. Tabeng ye, ‘re swanetše go rwala morwalo wa rena.’—Ba-Galatia 3:11; 6:5.
4. Dipego tša Mangwalo tša bahlanka ba botegago ba Modimo di ka re thuša bjang go matlafatša tumelo ya rena?
4 Mangwalo a tletše ka dipego tša bao ba bego ba na le tumelo. Re ka ba re tlwaelane le bontši bja ditiro tša bona tše di kgahlišago, eupša go thwe’ng ka tumelo yeo ba e bontšhitšego letšatši le letšatši, mohlomongwe e bile maphelong a bona ka moka? Go naganišiša ka tsela yeo ba bontšhitšego seka se maemong a swanago le a rena go ka thuša go matlafatša tumelo ya rena.
Tumelo e re Dira Gore re be le Sebete
5. Go na le bohlatse bofe bja Mangwalo bja gore tumelo e re matlafaletša go bolela lentšu la Modimo ka sebete?
5 Tumelo e re matlafaletša go bolela lentšu la Modimo ka sebete. Ka sebete Henoge o ile a bolela e sa le pele ka kahlolo ya Modimo. O itše: “Tsebang, Morêna ó e-tla à na le Bakxêthwa ba xaxwe ba diketekete; O tla xo sekiša bohle; ba ba ba sa dumelexo ó tlo ba lahla bohle ka ’baka la medirô ya bôná ka moka ya xo se dumele, ye ba sentšexo ka yôna, le ka ’baka la dipolêlô tše thata ka moka tše ba-dira-dibe bao ba mmoletšexo ka tšôna.” (Juda 14, 15) Ge manaba ao a sa boifego Modimo a be a e-kwa mantšu a bjalo, ka ntle le pelaelo a ile a nyaka go bolaya Henoge. Lega go le bjalo, ka tumelo o ile a bolela a sa boife, gomme Modimo o ile a ‘mo tloša’ ka go mo robatša lehung, go bonala a dirile seo ka ntle le go mo dumelela gore a tlaišwe ke bohloko bja lehu. (Genesi 5:24; Ba-Hebere 11:5) Ga re bone mehlolo e bjalo, eupša Jehofa o araba dithapelo tša rena e le gore re ka tsebatša lentšu la gagwe ka tumelo le ka sebete.—Ditiro 4:24-31.
6. Tumelo le sebete tšeo di newago ke Modimo di ile tša thuša bjang Noage?
6 Ka tumelo Noage ‘o agile areka gore a phološe ba lapa la gagwe.’ (Ba-Hebere 11:7; Genesi 6:13-22) Le gona Noage e be e le “sexoeledi sa tokô” seo ka sebete se ilego sa tsebatša temošo ya Modimo go batho ba mehleng ya gagwe. (2 Petro 2:5) Ba swanetše go ba ba ile ba kwera molaetša wa gagwe wa mabapi le Meetse-fula a tlago, go swana le ge ba bangwe ba re kwera ge re nea bohlatse bja Mangwalo bja gore kgaufsinyane tshepedišo ye ya dilo e tla fedišwa. (2 Petro 3:3-12) Lega go le bjalo, ka go swana le Henoge le Noage re ka bolela molaetša o bjalo ka baka la tumelo le sebete tšeo re di newago ke Modimo.
Tumelo e re Dira Gore re se Fele Pelo
7. Aborahama le ba bangwe ba ile ba bontšha bjang tumelo le go se fele pelo?
7 Re swanetše go ba le tumelo le go se fele pelo, kudu-kudu ge re letetše bofelo bja tshepedišo ye ya dilo. Mopatriareka yo a boifago Modimo e lego Aborahama o gare ga bao ‘ka tumelo le ka kgotlelelo ba tla ruago tše di holofeditšwego.’ (Ba-Hebere 6:11, 12) Ka tumelo o ile a tloga motseng wa Uri, a tlogela manobonobo a wona ka moka gomme a ba modiiledi nageng e šele yeo a e holofeditšwego ke Modimo. Isaka le Jakobo e be e le maja-bohwa a yona kholofetšo yeo. Lega go le bjalo, “bôná-bao ka moka ba hwile bà dumetše, bà sešo ba amoxêla tše ba di holofedišitšwexo.” Ka tumelo ba ‘fihleletše legae le lebotse, lona le kwa legodimong.’ Ka gona, Modimo “ó ba axetše motse.” (Ba-Hebere 11:8-16) Ee, Aborahama, Isaka le Jakobo—le basadi ba bona bao ba boifago Modimo—ba ile ba letela Mmušo wa Modimo wa legodimong ka go se fele pelo, woo ka tlase ga wona ba tla tsošetšwago bophelong mo lefaseng.
8. Aborahama, Isaka le Jakobo ba ile ba bontšha go se fele pelo le tumelo go sa šetšwe eng?
8 Aborahama, Isaka le Jakobo ga se ba ka ba lahlegelwa ke tumelo. Ga se ba ka ba laola Naga ya Kholofetšo, le gona ga se ba ka ba bona ditšhaba ka moka di šegofala ka peu ya Aborahama. (Genesi 15:5-7; 22:15-18) Gaešita le ge ‘motse o agilwego ke Modimo’ e be e ka se be wa kgonthe go fihlela nywaga-kgolo e fetile, banna ba ba ile ba tšwela pele ba bontšha tumelo le go se fele pelo maphelong a bona ka moka. Ka ntle le pelaelo, re swanetše go dira se se swanago ga bjale ka ge Mmušo wa Mesia e le wa kgonthe legodimong.—Psalme 42:5, 11; 43:5.
Tumelo e re Nea Dipakane tše Phagamego
9. Tumelo e na le tutuetšo efe dipakaneng le mererong ya rena?
9 Bapatriareka ba botegago ga se ba ka ba phela bophelo bja ba-Kanana bjoo bo nyatšegago, ka ge ba be ba na le dipakane le merero yeo e phagamego kudu. Ka mo go swanago, tumelo e re nea dipakane tša moya tšeo di dirago gore re kgone go gana go nwelela lefaseng leo le rapaletšego matleng a yo mobe, Sathane Diabolo.—1 Johane 2:15-17; 5:19.
10. Re tseba bjang gore Josefa o ile a phegelela pakane e phagamego kudu go feta botumo bja lefase?
10 Ka tlhahlo ya Modimo, morwa wa Jakobo e lego Josefa o ile a hlankela e le molaodi wa dijo kua Egipita, eupša e be e se pakane ya gagwe go ba motho yo a phagamego lefaseng le. Ka go ba le tumelo phethagatšong ya dikholofetšo tša Jehofa, Josefa wa nywaga e 110 o ile a botša bana babo gore: “Nna ke a hwa; fêla, Modimo ó tlo Le hlôkômêla, a bá a Le nthša naxeng yé, a Le iša naxeng yela ye a e enetšexo Aborahama le Isaka le Jakobo.” Josefa o ile a kgopela go bolokwa nageng ya kholofetšo. Ge a e-hwa, o ile a gwamišwa gomme a robatšwa ka lepokising kua Egipita. Eupša ge ba-Isiraele ba be ba lokollwa bokgobeng kua Egipita, moporofeta Moše o ile a tšea marapo a Josefa gore a bolokwe Nageng ya Kholofetšo. (Genesi 50:22-26; Ekisodo 13:19) Tumelo e swanago le ya Josefa e swanetše go re tutueletša go phegelela dipakane tše phagamego kudu go feta botumo bja lefase.—1 Ba-Korinthe 7:29-31.
11. Ke ka tsela efe Moše a neilego bohlatse bja gore o be a na le dipakane tša moya?
11 Moše le ge e be e le setho se se rutegilego sa lapa la ka bogošing la Egipita o ile “a ikxêthêla xo thatafalêlwa le sethšaba sa Modimo, a nyatša maiphsinô a lebaka leno.” (Ba-Hebere 11:23-26; Ditiro 7:20-22) O ile a tlogela botumo bja lefase gomme mohlomongwe le poloko e kgolo ka lepokisi leo le kgabišitšwego lefelong le itšego leo le tsebjago la ba-Egipita. Eupša seo se be se tla ba le mohola ofe ge se bapetšwa le tokelo ya go ba “monna wa Modimo,” mmoelanyi wa kgwerano ya Molao, moporofeta wa Jehofa le mongwadi wa Beibele? (Esera 3:2) Na o kganyoga maemo a godimo lefaseng, goba na tumelo e go neile dipakane tša moya tšeo di phagamego kudu?
Tumelo e Tliša Bophelo bjo bo Kgotsofatšago
12. Tumelo e bile le tutuetšo efe bophelong bja Rahaba?
12 Tumelo ga e nee batho dipakane tše di phagamego feela eupša e ba nea le bophelo bjo bo kgotsofatšago. Rahaba wa kua Jeriko o swanetše go ba a ile a bona bophelo bja gagwe bja go ba seotswa bo se na morero. Lega go le bjalo, seo se ile sa fetoga gakaakang ge a be a bontšha tumelo! O ile “a lokafala ka modirô [wa tumelo] xe a amoxêla batseta bála [ba ba-Isiraele], ’me a ba ngwexiša ka tsela e šele,” gore ba timelele manaba a bona a ba-Kanana. (Jakobo 2:24-26) Ka go amogela Jehofa e le Modimo wa therešo, Rahaba o ile a bontšha tumelo le ka go tlogela bophelo bja gagwe bja go gweba ka mmele. (Jošua 2:9-11; Ba-Hebere 11:30, 31) O ile a nyalwa ke mohlanka wa Jehofa, e sego mo-Kanana yo a sa dumelego. (Doiteronomio 7:3, 4; 1 Ba-Korinthe 7:39) Rahaba o ile a ba le tokelo e kgolo ya go ba makgolo-khukhu wa Mesia. (1 Koronika 2:3-15; Ruthe 4:20-22; Mateo 1:5, 6) Ka go swana le ba bangwe, bao ba bangwe ba bona ba tlogetšego bophelo bjo bo gobogilego, o tla amogela moputso o mongwe—go tsošetšwa go phela paradeiseng mo lefaseng.
13. Dafida o ile a senyetša Batseba bjang, eupša o ile a bontšha boemo bofe bja kgopolo?
13 Ka morago ga go tlogela bophelo bja gagwe bja sebe, go bonagala Rahaba a ile a kgomarela tsela e lokilego. Lega go le bjalo, ba bangwe bao e lego kgale ba ineetše go Modimo ba ile ba dira dibe tše dikgolo. Kgoši Dafida o ile a dira bootswa le Batseba, a dira gore monna wa gagwe a bolawe ntweng gomme a mo tšea gore e be mosadi wa gagwe. (2 Samuele 11:1-27) Ka go itshola a le manyaming a magolo, Dafida o ile a lopa Jehofa gore: “O se tlošê môya-mokxêthwa wa xaxo xo nna.” Dafida ga se a ka a lahlegelwa ke moya wa Modimo. O be a na le tumelo ya gore Jehofa ka kgaugelo ya gagwe o be a ka se nyatše ‘pelo e robegilego le e setlegilego’ sebeng. (Psalme 51:11, 17; 103:10-14) Ka baka la tumelo ya bona, Dafida le Batseba ba ile ba thabela tokelo e kgahlišago ya go ba ba leloko la Mesia.—1 Koronika 3:5; Mateo 1:6, 16; Luka 3:23, 31.
Tumelo e Matlafatšwa ke Kgonthišetšo
14. Gideoni o ile a amogela dikgonthišetšo dife, gomme pego ye e ka kgoma bjang tumelo ya rena?
14 Gaešita le ge re sepela ka tumelo, ka dinako tše dingwe re ka nyaka kgonthišetšo ya thušo ya Modimo. Go bile bjalo ka Moahlodi Gideoni, yo mongwe wa bao “ba fentšexo dikxoši ka tumêlô.” (Ba-Hebere 11:32, 33) Ge ba-Midiane le bagwera ba bona ba be ba hlasela Isiraele, moya wa Modimo o ile wa šireletša Gideoni. A nyaka kgonthišetšo ya gore Jehofa o be a e-na le yena, o ile a kgopela diteko tšeo di bego di akaretša gore mokgopa wa boya o bewe seboeng bošego ka moka. Tekong ya mathomo, phoka e ile ya wela mokgopeng feela, mola lefase le ile la dula le omile. Boemo e bile bjo bo fapanego tekong ya bobedi. A matlafaditšwe ke dikgonthišetšo tše, Gideoni yo a nago le temogo o ile a gata mogato ka tumelo gomme a fenya manaba a Isiraele. (Baahlodi 6:33-40; 7:19-25) Ge e ba re nyaka kgonthišetšo ge re lebeletšane le go dira phetho, seo ga se bolele gore re hlaelelwa ke tumelo. Ge e le gabotse re bontšha tumelo ka go lebelela ka Beibeleng le dikgatišong tša Bokriste le ka go rapelela tlhahlo ya moya o mokgethwa ge re dira diphetho.—Ba-Roma 8:26, 27.
15. Go naganišiša ka tumelo ya Baraka go ka re thuša bjang?
15 Tumelo ya Moahlodi Baraka e ile ya matlafatšwa ka kgonthišetšo e tlilego ka mokgwa wa kgothatšo. Moporofeta wa mosadi e lego Debora o ile a mo kgothatša ka gore a gate mogato wa pele ka go lokolla ba-Isiraele kgatelelong ya Kgoši Jabini wa mo-Kanana. Ka tumelo le ka kgonthišetšo ya thekgo ya Modimo, Baraka o ile a eta pele banna ba 10 000 bao ba bego ba sa itlhama ka mo go swanetšego go ya ntweng gomme ba fenya madira a mantši kudu a Jabini ao a bego a etilwe pele ke Sisera. Phenyo yeo e ile ya ketekwa ka koša e kgahlišago ya Debora le Baraka. (Baahlodi 4:1–5:31) Debora o ile a kgothaletša Baraka go gata mogato bjalo ka moetapele yo a beilwego ke Modimo wa Isiraele, gomme e be e le yo mongwe wa bahlanka ba Jehofa bao ka tumelo ba ilego ba “raka dirá tša manaba.” (Ba-Hebere 11:34) Go naganišiša ka tsela yeo Modimo a ilego a šegofatša Baraka ka ge a ile a gata mogato ka tumelo go ka re tutuetša go gata mogato ge e ba re dika-dika ka tsela e itšego mabapi le go phethagatša kabelo e thata tirelong ya Jehofa.
Tumelo e Godiša Khutšo
16. Ke mohlala ofe o mobotse woo Aborahama a o beilego ka go phegelela khutšo le Lota?
16 Go swana le ge tumelo e re thuša go phethagatša dikabelo tše thata tirelong ya Modimo, ka go rialo e godiša khutšo le boiketlo. Aborahama yo a tšofetšego o ile a dumelela ngwana wa morwarragwe e lego Lota go kgetha mafulo a mabotse ge badiši ba bona ba be ba e-lwa gomme go nyakega gore ba arogane. (Genesi 13:7-12) Ka tumelo Aborahama o swanetše go ba a ile a rapelela thušo ya Modimo bakeng sa go rarolla bothata bjo. Go e na le go bea dikgahlego tša gagwe pele, o ile a rarolla dilo ka khutšo. Ge e ba re ikhwetša re kgakgana le ngwanabo rena wa Mokriste, a re rapeleng ka tumelo gomme re “tsome khutšo,” re dula re gopola mohlala o lerato wa go naganela wa Aborahama.—1 Petro 3:10-12, PK.
17. Ke ka baka la’ng re ka re bothata bjo bo bego bo le gona magareng ga Paulo, Baranaba le Mareka bo ile bja rarollwa ka tsela ya khutšo?
17 Ela hloko kamoo go diriša melao ya motheo ya Bokriste ka tumelo go ka re thušago go godiša khutšo. Ge Paulo a be a le kgaufsi le go thoma leeto la gagwe la bobedi la boromiwa, Baranaba o ile a amogela tšhišinyo ya gore ba etele diphuthego tša kua Tsipero le Asia Minor gape. Lega go le bjalo, Baranaba o be a nyaka go sepela le motswala’gwe e lego Mareka. Paulo o ile a gana ka lebaka la ge Mareka a ile a ba tlogela kua Pamfilia. Go ile gwa tsoga ‘kgang,’ gomme ngangišano ye e ile ya baka karogano. Baranaba o ile a sepela le Mareka go ya Tsipero, mola Paulo a ile a kgetha Silase go ba mogwera wa gagwe gomme “a tšea ka tsela ya Siria le Tsilitsia, a tšama a tiiša diphuthêxo.” (Ditiro 15:36-41) Ge nako e dutše e tšwela pele, bothata bo ile bja lokišwa ka gobane Mareka o be a e-na le Paulo kua Roma gomme moapostola o ile a bolela gabotse le ka yena. (Ba-Kolose 4:10; Filemone 23, 24) Ge Paulo e be e le mogolegwa kua Roma mo e ka bago ka 65 C.E., o ile a botša Timotheo gore: “Bitša Mareka, O tlê naê’. Ké yêna a tl’o xo nkxahla xe a ntirêla.” (2 Timotheo 4:11) Go bonala Paulo a be a rapela ka tumelo mabapi le tswalano ya gagwe le Baranaba le Mareka, gomme se se ile sa feleletša ka boiketlo bjo bo tswalanywago le “khutšô ya Modimo.”—Ba-Filipi 4:6, 7.
18. Ke eng seo mohlomongwe se ka bago se diragetše tabeng ya Ebodia le Sintike?
18 Ke therešo gore ka ge re sa phethagala, “re ba xo foša xa-ntši ka moka xa rena.” (Jakobo 3:2) Go ile gwa tsoga mathata gare ga basadi ba babedi ba Bakriste, bao Paulo a ngwadilego mabapi le bona gore: “Ke eletša Ebodia, le Sintike ke a mo eletša, ke re ba kwanê Moreneng . . . ke Xo kxopêla xore basadi bao O ba boêlanyê; ke bôná ba bexo ba êma le nna ba nthuša modirong wa Ebangedi.” (Ba-Filipi 4:1-3) Mohlomongwe basadi ba bao ba boifago Modimo ba ile ba rarolla bothata bja bona ka tsela ya khutšo ka go diriša keletšo e bjalo ka yeo e begilwego go Mateo 5:23, 24. Go diriša melao ya motheo ya Mangwalo ka tumelo go tla dira mo gontši go godiša khutšo lehono.
Tumelo e Dira Gore re Kgone go Kgotlelela
19. Ke boemo bofe bjo bo lekago bjoo bo sa kago bja senya tumelo ya Isaka le Rebeka?
19 Ka tumelo re ka kgona gape le go kgotlelela mathata. Mohlomongwe re gateletšegile ka baka la ge setho sa lapa seo se kolobeditšwego se ile sa se kwe Modimo ka go nyala motho yo a sa dumelego. (1 Ba-Korinthe 7:39) Isaka le Rebeka ba ile ba tlaišega ka baka la ge morwa wa bona e lego Esau a ile a nyala basadi bao ba sa boifego Modimo. Basadi ba gagwe ba ba-Hethe ba be ba ba “nyamiša”—kudu moo e lego gore Rebeka o ile a re: “Nna bophelô bo ntenne ka barwedi bá ba Hethe; xe Jakobo le yêna a ka tšea mosadi wa barwedi ba Hethe, e a etšaxo bôná-bao barwedi ba naxa yé, xôna nka re: Ke sa phelêla’ng?” (Genesi 26:34, 35; 27:46) Lega go le bjalo, boemo bjo bo lekago ga se bja ka bja senya tumelo ya Isaka le Rebeka. Eka re ka dula re na le tumelo e matla ge maemo a thata a fetoga tlhohlo go rena.
20. Re na le mehlala efe ya tumelo tabeng ya Naomi le Ruthe?
20 Mohlologadi yo a tšofetšego e lego Naomi e be e le mo-Juda gomme o be a tseba gore basadi ba itšego ba ba-Juda ba ka ba le barwa bao e tlago go ba bo-rakgolokhukhu ba Mesia. Ka gona, ka ge barwa ba gagwe ba ile ba hwa ba hloka bana gomme a be a setše a fetile nywaga ya go ba le bana, kgonagalo ya gore lapa la gagwe le ka ba karolo ya leloko la Mesia e be e le e nyenyane kudu. Lega go le bjalo, ngwetši ya gagwe ya mohlologadi e lego Ruthe e ile ya ba mosadi wa Boase yo a tšofetšego, ya mmelegela morwa gomme a ba makgolo-khukhu wa Jesu, Mesia! (Genesi 49:10, 33; Ruthe 1:3-5; 4:13-22; Mateo 1:1, 5) Tumelo ya Naomi le Ruthe e ile ya kgotlelela mathata gomme ya ba tlišetša lethabo. Le rena re tla ba le lethabo le legolo ge e ba re dula re na le tumelo ge re lebeletšane le mathata.
21. Tumelo e re direla’ng, gomme boikemišetšo bja rena e swanetše go ba bofe?
21 Gaešita le ge re sa tsebe tša ka moso, ka tumelo re ka lebeletšana le tlhohlo le ge e le efe. Tumelo e dira gore re be le sebete e bile re se ke ra fela pelo. E re nea dipakane tše di phagamego le bophelo bjo bo kgotsofatšago. Tumelo e na le mafelelo a kgahlišago ditswalanong tša rena le ba bangwe gomme e fenya mathata. Ka gona, eka re ka ba “mohuta o nago le tumelo bakeng sa go boloka moya o phela.” (Ba-Hebere 10:39, NW) A re tšweleng pele re tumiša Modimo wa rena yo lerato Jehofa le go bontšha tumelo e tiilego matleng a gagwe.
[Dipotšišo tša Thuto]
[Caption on page 16]
Tumelo e dirile gore Noage le Henoge ba tsebatše melaetša ya Jehofa ka sebete
[Caption on page 17]
Tumelo e swanago le ya Moše e re tutueletša go phegelela dipakane tša moya
[Caption on page 18]
Go kgonthišega ka thušo ya Modimo go ile gwa matlafatša tumelo ya Baraka, Debora le Gideoni
[Caption on page 20]
O tla Araba Bjang?
• Re na le bohlatse bofe bja Mangwalo bja gore tumelo e dira gore re be le sebete?
• Ke ka baka la’ng re ka bolela gore tumelo e re nea bophelo bjo bo kgotsofatšago?
• Tumelo e godiša bjang khutšo?
• Re na le bohlatse bofe bja gore tumelo e dira gore re kgone go kgotlelela mathata?