Go se Boife go Lahlegelwa ke Mošomo le go o Kgotsofalela Go Kotsing

GO YA ka Universal Declaration of Human Rights yeo e lokollotšwego ke Ditšhaba tše Kopanego, “tshwanelo ya go šoma” ke selo sa bohlokwa go batho bohle. Lega go le bjalo, tshwanelo yeo ga se ka mehla e kgonthišeditšwego. Go se boife go lahlegelwa ke mošomo go ithekgile ka dilo tše dintši​—go tloga go boemo ka kakaretšo bja tša boiphedišo bja lefelong leo go ya go boemo bja mmaraka wa lefase ka bophara. Lega go le bjalo, ge mošomo o lahlega goba o le kotsing, gantši go latela ditšhupetšo, dikhuduego le diteraeke. Ke dinaga tše sego kae tšeo di sa akaretšwego. Mongwadi yo mongwe o itše gaešita le lentšu “mošomo, ke lentšu leo le rotošago maikwelo a tseneletšego, go etša ge ka mehla le bile bjalo.”

Mošomo o bohlokwa go rena ka mabaka a mantši. Ka ntle le go re nea ditseno, o tlaleletša go thabela go phela ga rena gabotse monaganong le maikwelong. Mošomo o kgotsofatša kganyogo ya motho ya go ba setho seo se nago le tšweletšo sa setšhaba le go ba le morero bophelong. Le gona o bjala ka go rena tekanyo ya boitlhompho. Ka gona, gaešita le ba bangwe bao ba nago le tšhelete e ntši bakeng sa go kgotsofatša dinyakwa tša bona goba bao ba ka tlogelago mošomo, ba kgetha go tšwela pele ba šoma. Ee, mošomo ke wa bohlokwa kudu moo e lego gore go hlokega ga wona gantši go tliša mathata a magolo setšhabeng.

Ka lehlakoreng le lengwe, go na le bao ba nago le mošomo eupša ba lebeletšanego le dikgateletšo tše dintši kudu mošomong moo ba se sa kgotsofatšwago ke mošomo wa bona. Ka mohlala, ka baka la mmaraka wa lehono wo o lego phadišanong e kgolo kudu, dikhamphani tše dintši kudu di fokoditše bašomi ba tšona e le gore di fokotše ditshenyagalelo. Se se ka bea bašomi ba šetšego kgateletšong e oketšegilego, bao ka go rialo ba ka swanelwago ke go rwala morwalo o oketšegilego.

Thekinolotši ya mehleng yeno yeo e swanetšego go dira gore bophelo bo be bonolo kudu le go dira gore mošomo o be o atlegilego kudu, ge e le gabotse e ka okeletša dikgateletšong tša mafelong a mošomo. Ka mohlala, di-computer, metšhene ya fax le Internet di dira gore batho ba be le kgetho ya go dira mošomo wa bona gae mafelelong a letšatši, ka go rialo tša dira gore go se be le phapano magareng ga ka gae le mošomong. Mošomi yo mongwe o ile a ikwa gore pager ya mošomong wa gagwe gotee le mogala wa cellular di be di le bjalo ka ditomo tšeo di sa bonagalego, mong wa gagwe e le yena a di gogago.

Poifo e golago yeo batho ba bantši bao ba godilego ba nago le yona ditikologong tša rena tše di fetogago ka lebelo tša tša boiphedišo le tša  mošomo ke ya go lebelelwa e le bao ba se nago mohola pele ga nako ya bona. Tabeng ye, yo e bego e le Mokomišinare wa Ditshwanelo tša Batho e lego Chris Sidoti o itše: “Go bonagala go e na le batho ba dikgopolo tše di sa bulegego bao ba naganago gore ka ntle le ge o e-⁠na le nywaga ya ka tlase ga e 40, o ka se kgonego go diriša di-computer le thekinolotši e mpsha.” Ka gona, batho ba bantši ba šomago ka thata bao nakong e fetilego ba bego ba lebelelwa ba na le tšweletšo e kgolo kudu bophelong, mehleng yeno ba lebelelwa e le bao ba tšofetšego go ka ba le mohola. A bomadimabe bjo bokaakang!

Ka mo go kwagalago, go šoma ka thata ga nakong e fetilego le go botegela khamphani ka go se kwanantšhe go tšeelwa fase o šoro nywageng ya morago bjale. Makasine wa se-Fora e lego Libération o re: “Ge dikhamphani di raka batho mošomong ka baka la phetogo e nyenyane mmarakeng wa go neanya ditšhelete, go botegela khamphani ka go se kwanantšhe go fetoga selo sa nakong e fetilego. Go ba gona, o swanetše go šoma bakeng sa go ikhola, e sego go hola khamphani.”

Go sa šetšwe mathata a a oketšegago, senyakwa sa motheo sa batho sa go šoma se tšwela pele. Ka gona mehleng ya rena yeo e fetogago ka lebelo, motho a ka hlagolela bjang pono e leka-lekanego ka mošomo wa boiphedišo gomme ka nako e swanago a boloka maikwelo a go se boife go lahlegelwa ke mošomo le go o kgotsofalela?

[Caption on page 3]

Thekinolotši ya mehleng yeno e okeditše kgateletšo lefelong la mošomo