Di Ile tša Fenya Tlaišo

FRIEDA JESS o belegwe ka 1911 kua Denmark, go tloga moo o ile a huduga le batswadi ba gagwe go ya kua Husum ka leboa la Jeremane. Nywaga ka morago o ile a hwetša mošomo kua Magdeburg, gomme ka 1930 o ile a kolobetšwa e le Morutwana wa Beibele, bjalo ka ge Dihlatse tša Jehofa di be di tsebja bjalo nakong yeo. Hitler o ile a thoma go buša ka 1933, gomme go Frieda tiragalo ye e be e le mathomo a nywaga e 23 ya go swarwa ka sehlogo diatleng tša mebušo e mebedi ya bonkgwete.

Ka March 1933 mmušo wa Jeremane o ile wa swara dikgetho-kakaretšo. Dr. Detlef Garbe, moetapele wa Kampa ya Tlaišo ya Neuengamme ya Segopotšo kgaufsi le Hamburg o hlalosa gore: “Bosošalise bja Setšhaba bo be bo nyaka go gapeletša batho ba bantši go thekga tona-kgolo le moetapele wa bona e lego Adolf Hitler.” Dihlatse tša Jehofa di ile tša latela keletšo ya Jesu ya go dula di sa tšee lehlakore dipolitiking le go se be ‘karolo ya lefase,’ ka gona ga se tša ka tša kgetha. Mafelelo e bile afe? Dihlatse di ile tša thibelwa.​—Johane 17:​16, bapiša le NW.

Frieda o ile a tšwela pele ka mediro ya gagwe ya Bokriste ka sephiring, gaešita le go thuša ka go gatiša makasine wa Morokami. O re: “Badumedi-gotee le rena ba be ba šwahlišeletšwa tše dingwe tša dimakasine ka dikampeng tša tlaišo.” O ile a golegwa ka 1940 gomme a botšološišwa ke ma-Gestapo, ka morago ga moo o ile a fetša dikgwedi a le kgolegong ya bodula-noši. O ile a kgotlelela bjang? O re: “Thapelo e be e le setšhabelo sa-ka. Ke be ke thoma go rapela e sa le mesong kudu gomme ke rapela gape ka makga a mmalwa mosegare. Thapelo e nneile matla gomme e nthušitše gore ke se ke ka belaela ka mo go feteletšego.”​—Ba-Filipi 4:​6, 7.

Frieda o ile a lokollwa, eupša ka 1944 ma-Gestapo a ile a mo swara gape. Mo nakong ye o ile a ahlolelwa nywaga e šupago kgolegong ya Waldheim. Frieda o tšwela pele ka gore: “Bahlokomedi ba kgolego ba ile ba nkabela gore ke šome le basadi ba bangwe ka dintlwaneng tša bohlapelo tšeo di kopanego le dintlwana tša boithomelo. Gantši ke be ke dula ke e-⁠na le mogolegwa-gotee le nna yo a tšwago kua Czechoslovakia, ka gona ke ile ka mmotša mo gontši ka Jehofa le ka tumelo ya-ka. Dipoledišano tšeo di ile tša dira gore ke dule ke le matla.”

Go Lokollwa ka Lebakanyana

Kgolego ya Waldheim e ile ya lokollwa ke madira a Soviet ka May 1945, gomme Frieda o ile a lokologa go ka boela Magdeburg le go boela bodireding bja gagwe bja phatlalatša ka lebakanyana. Dihlatse di ile tša ba gape bahlaselwa ba kgethollo, mo nakong ye di kgethollwa ke mebušo ya Lefelong le Laolwago ke Soviet. Gerald Hacke wa Mokgatlo wa Hannah-Arendt wa Nyakišišo Pušong ya Bonkgwete o ngwala gore: “Dihlatse  tša Jehofa e be e le se sengwe sa dihlopha tše sego kae tša setšhaba tšeo di ilego tša tlaišwa leboelela ke mebušo ka bobedi ya Jeremane.”

Ke ka baka la’ng go ile gwa tsošološwa kgethollo? Le gona mo, kgang e kgolo e be e le go se tšee lehlakore ga Bakriste. Ka 1948, Jeremane Bohlabela e ile ya swara dikgetho ka batho gomme bjalo ka ge Hacke a hlalosa, “lebaka la motheo [la tlaišo ya Dihlatse tša Jehofa] e be e le gore ga se tša tšea karolo dikgethong ka batho.” Ka August 1950, Dihlatse tša Jehofa di ile tša thibelwa kua Jeremane Bohlabela. Tše makgolo di ile tša golegwa, go akaretša le Frieda.

Frieda o ile a ikhwetša a le kgorong ya tsheko gape gomme o ile a ahlolelwa nywaga e seswai kgolegong. “Mo nakong ye ke be ke e na le badumedi-gotee le nna, gomme bogwera e be e le thušo e kgolo kudu.” Ka morago ga go lokollwa ga gagwe ka 1956, o ile a hudugela Jeremane Bodikela. Ga bjale a e-⁠na le nywaga e 90, Frieda o dula Husum, o sa dutše a hlankela Modimo wa therešo, Jehofa.

Frieda o ile a lebeletšana le nywaga e 23 ya tlaišo ka tlase ga mebušo e mebedi ya bonkgwete. “Ma-Nazi a ile a leka go mpolaya; Makomanisi a ile a leka go roba moya wa-ka. Ke ile ka hwetša kae matla? Mekgwa e mebotse ya go ithuta Beibele ge ke be ke lokologile, go rapela ka mehla ge ke be ke le kgolegong ya bodula-noši, go ba le badumedi-gotee le ge e le neng ge go kgonega gotee le go abelana ditumelo tša-ka le ba bangwe sebakeng se sengwe le se sengwe seo ke se hwetšago.”

Bofasi Kua Hungary

Naga e nngwe yeo go yona Dihlatse tša Jehofa di ilego tša kgotlelela nywaga e mentši ya kgethollo e bile Hungary. Tše dingwe di ile tša lebeletšana le tlaišo ka tlase ga mebušo e meraro ya bonkgwete, e sego e mebedi. Mohlala o mongwe ke Ádám Szinger. Ádám o belegetšwe kua Paks, Hungary, ka 1922, gomme o godišitšwe e le Moprotestanta. Ka 1937 Barutwana ba bangwe ba Beibele ba ile ba etela legaeng la gabo Ádám, gomme o ile a bontšha kgahlego molaetšeng wa bona di sa tloga fase. Seo a ithutilego sona go tšwa ka Beibeleng se mo kgodišitše gore dithuto tša kereke ya gabo di be sa thewa Beibeleng. Ka gona o ile a tlogela Kereke ya Protestanta gomme a tlatša Barutwana ba Beibele bodireding bja bona bja phatlalatša.

Bofasi e be e le mmušo o golago kua Hungary. Ka makga a mmalwa, maphodisa a ile a bona Ádám a dira modiro wa boboledi ka ntlo le ntlo gomme a ile a mo tšea bakeng sa go mmotšiša dipotšišo. Go gatelela Dihlatse go ile gwa gola, gomme ka 1939 mediro ya tšona e ile ya thibelwa. Ádám o ile a swarwa ka 1942, a išwa kgolegong, gomme a bethwa o šoro. Ke’ng seo se mo thušitšego gore a e-⁠na le nywaga e 19 a kgone go kgotlelela tlaišego le dikgwedi a le kgolegong? “Ge ke be ke le gae, ke ile ka ithuta Beibele ka kelohloko gomme ka ba le kwešišo ya bohlokwa ka merero ya Jehofa.” Ke feela ka morago ga go lokollwa ga gagwe kgolegong moo mafelelong Ádám a ilego a kolobetšwa e le Hlatse ya Jehofa. Seo se diragetše bošego e le lefsifsi ka August 1942, nokeng ye e lego kgaufsi le legae la gabo.

Kgolego ya Kua Hungary, Kampa ya Mošomo o Thata ya Kua Serbia

Go sa dutše go le bjalo, nakong ya ntwa ya bobedi ya lefase, Hungary e ile ya tlatšana le Jeremane go lwantšhaneng le Soviet Union, gomme mathomong a 1942, Ádám o ile a kgethelwa tirelo ya bohlabani. O bega gore: “Ke ile ka bolela gore nka se kgone go hlankela go tša bohlabani ka baka la seo ke ithutilego sona ka Beibeleng. Ke ile ka hlalosa boemo bja-ka bja go se tšee lehlakore.” O ile a ahlolelwa nywaga e 11 kgolegong. Ádám ga se a fetša nako e telele a le Hungary.

Ka 1943 Dihlatse tša Jehofa tše ka bago 160 di ile tša kgoboketšwa, tša rwalwa ka dikepe gomme tša sesišwa Nokeng ya Danube go leba kua Serbia. Ádám o be a le gare ga tšona. Kua Serbia bagolegwa ba ga bjale ba be ba le ka tlase ga taolo ya Mmušo wa Boraro wa Hitler. Di ile tša išwa kampeng ya mošomo o thata ya Bor gomme tša gapeletšwa go šoma moepong wa koporo. Mo e ka bago ngwaga ka morago, di ile tša bušetšwa kua Hungary, moo Ádám a ilego a lokollwa ke madira a Soviet seruthwaneng sa 1945.

Hungary ka Tlase ga Taolo ya Bokomanisi

Eupša tokologo ga se ya ka ya iša kae. Nywageng ya mafelelong a bo-1940, balaodi ba Bokomanisi kua Hungary ba ile ba thibela mediro ya Dihlatse tša Jehofa, bjalo ka ge Bofasi bo dirile bjalo pele ga ntwa. Ka 1952, Ádám yoo ga bjale a bego a e-⁠na le nywaga e 29 gomme a nyetše e bile  a e-⁠na le bana ba babedi, o ile a golegwa gomme a bonwa molato ka ge a ile a gana gape go tsenela tirelo ya tša bohlabani. Ádám o ile a hlalosetša kgoro ya tsheko ka gore: “Le ga se lekga la mathomo ke gana go tsenela tirelo ya tša bohlabani. Nakong ya ntwa, ke ile ka ya kgolegong gomme ka išwa Serbia ka lona lebaka leo. Ke ile ka gana go tsenela tša bohlabani ka baka la letswalo la-ka. Ke Hlatse ya Jehofa, gomme ke dula ke sa tšee lehlakore dipolitiking.” Ádám o ile a ahlolelwa nywaga e seswai kgolegong, gomme ka morago ya fokoletšwa go e mene.

Ádám o ile a tšwela pele go lebeletšana le kgethollo go fihlela magareng a bo-1970, e lego nywaga ya ka godimo ga e 35 ka morago ga ge Barutwana ba Beibele ba etetše legaeng la batswadi ba gagwe ka lekga la pele. Nakong ye ka moka, dikgoro-tsheko tše tshelelago di ile tša mo ahlolela go golegwa nywaga e 23, a golegwa go bonyenyane dikgolegong tše lesome le dikampeng. O ile a kgotlelela tlaišo e tšwelago pele ka tlase ga mebušo e meraro​—Bofasi bja pele ga ntwa kua Hungary, Bosošalise bja Setšhaba bja Jeremane kua Serbia le Bokomanisi ntweng ya molomo kua Hungary.

Ádám o sa dutše a dula toropong ya gabo kua Paks, o hlankela Modimo ka potego e sa kwanantšhego. Na o na le bokgoni bjo bo sa tlwaelegago bjo bo ilego bja dira gore a kgone go kgotlelela mathata ka katlego? Aowa. O a hlalosa:

“Thuto ya Beibele, thapelo le go bokana le badumedi-gotee di be di le bohlokwa. Eupša ke tla rata go gatelela dilo tše dingwe tše pedi. Sa pele, Jehofa ke Mothopo wa matla. Tswalano ya kgaufsi le yena e be e le selo sa bohlokwa kudu go nna. Sa bobedi, ke ile ka dula ke gopola Ba-Roma kgaolo 12, yeo e rego: ‘Le se ke la itefeletša.’ Ka gona ga se ka ka ka boloka sekgopi. Ka makga a mmalwa ke ile ka hwetša sebaka sa go itefeletša go bao ba ilego ba ntlaiša, eupša ga se ka ka ka dira bjalo. Le ka mohla ga se ra swanela go diriša matla ao Jehofa a re neago ona go lefetša bobe ka bobe.”

Go Fela ga Tlaišo ka Moka

Frieda le Ádám ga bjale ba kgona go hlankela Jehofa ka ntle le tšhitišo. Lega go le bjalo, diphihlelo tše bjalo ka tša bona di utolla’ng ka go tlaišetšwa bodumedi? Gore tlaišo e bjalo ga e atlege​—bonyenyane ge e lebišitšwe go Bakriste ba kgonthe. Gaešita le ge go tlaiša Dihlatse tša Jehofa go ile gwa fetša didirišwa tše dintši e bile go bakile tlaišego e šoro, go ile gwa palelwa ke go fihlelela morero wa gona. Lehono, Dihlatse tša Jehofa ke tše dintši kudu kua Yuropa moo mebušo e mebedi e megolo ya bonkgwete e kilego ya buša.

Dihlatse di ile tša arabela bjang tlaišong? Bjalo ka ge pego ya Frieda le ya Ádám e bontšha, ba ile ba diriša keletšo ya Beibele e rego: “Se fenywê ke bobe; bobe bo fenyê ka boló.” (Ba-Roma 12:​21) Na botse bo ka fenya bobe e le ka kgonthe? Ee, ge bo theilwe tumelong e tiilego go Modimo. Phenyo ya Dihlatse tša Jehofa tlaišong ya kua Yuropa e be e le go fenya ga moya wa Modimo, go bontšhwa ga matla a selo se sebotse go tšwa tumelong yeo moya o mokgethwa o se tšweletšago go Bakriste ba ikokobeditšego. (Ba-Galatia 5:​22, 23) Lefaseng la lehono le le šoro, yeo ke thuto yeo bohle ba swanetšego go e tšeela godimo.

[Caption on page 5]

Frieda Jess (yoo ga bjale e lego wa ga Thiele) nakong ya go swarwa ga gagwe le gona bjale

[Caption on page 7]

Ádám Szinger nakong ya go golegwa ga gagwe le gona bjale