Pego ya Leeto la Sekepe ya Noage Na E Na Le Seo E Se Bolelago Go Rena?

GE A be a nea boporofeta mabapi le leswao la go ba gona ga gagwe le bofelo bja tshepedišo ya dilo, Jesu o itše: “Maboong a Morwa-motho xo tlo ba byalo ka mehleng ya Noaxe.” (Mateo 24:​3, 37) Go molaleng gore Jesu o boletše e sa le pele gore seo se diregago mehleng ya rena se swana le seo se diregilego mehleng ya Noage. Pego e botegago le e nepagetšego ya ditiragalo tša mehleng ya Noage e ka itlhatsela e le lehumo le bohlokwa kudu.

Na pego ya Noage ya leeto la sekepe ke lehumo le bjalo? Na e swanelegela go ba pego e nepagetšego ya histori? Na re ka kgona go tseba e le ka kgonthe gore Meetse-fula a ile a tšwelela neng?

Meetse-fula a Tšweletše Neng?

Beibele e re nea tsebišo ya tatelano ya ditiragalo yeo e dirago gore re kgone go balela morago ka kelohloko go fihla mathomong a histori ya batho. Go Genesi 5:​1-29, re hwetša pego ya lešika go tloga ka go bopša ga motho wa pele, Adama, go fihla ka go belegwa ga Noage. Meetse-fula a thomile ka “ngwaxa wa makxolo a selêlaxo wa xo phela xa Noaxe.”​—Genesi 7:⁠11.

E le gore re tsebe gore Meetse-fula a tšweletše neng, re swanetše go thoma pele ka letšatši-kgwedi la bohlokwa. Seo se bolela gore, re swanetše go thoma ka letšatši-kgwedi leo le amogelegago historing ya lefase le leo le dumelelanago le tiragalo e itšego yeo e begilwego ka Beibeleng. Go tloga ntlheng yeo ya bohlokwa, re ka kgona go bala le go hwetša letšatši-kgwedi leo le tswalanago le Meetse-fula go ya ka almanaka ya Gregory yeo e dirišwago kudu mehleng yeno.

Letšatši-kgwedi le lengwe la bohlokwa ke 539 B.C.E., e lego ngwaga wo ka wona Kgoši Korese wa Peresia a ilego a fenya Babele. Methopo ya nakong yeo bakeng sa mehla ya go buša ga gagwe e akaretša mafsika a ba-Babele le dipego tša Diodorus, Africanus, Eusebius le Ptolemy. Ka baka la taelo yeo e bego e ntšhitšwe ke Korese, mašaledi a ba-Juda a ile a tloga Babele gomme a fihla nageng ya ona ka 537 B.C.E. Seo se ile sa šupa mafelelo a tšhwalalanyo ya nywaga e 70 ya ba-Juda, yeo go ya ka pego ya Beibele a thomilego ka 607 B.C.E. Ka go bala mehla ya baahlodi le go buša ga dikgoši tša Isiraele, re ka kgona go tseba gore Khudugo ya ba-Isiraele go tloga Egipita e diregile ka 1513 B.C.E. Tatelano ya ditiragalo yeo e theilwego Beibeleng e re bušetša morago ka nywaga e mengwe gape e 430 yeo e re išago go dirweng ga kgwerano le Aborahama ka 1943 B.C.E. Se se latelago re swanetše go hlokomela go belegwa le nako ya bophelo bja Tara, Nahoro, Seruge, Regu, Pelege, Hebere le Selaga gotee le Arapagasadi, yoo a belegwego “nywaxa e mebedi ka moraxo xa meetse-fula.” (Genesi 11:​10-32) Ka gona re ka bolela gore Meetse-fula a thomile ka ngwaga wa 2370 B.C.E. *

Go Tšhologa ga Meetse-fula

Pele ga ge re ka ahla-ahla ditiragalo tša mehleng ya Noage, mohlomongwe o ka rata go thoma ka go bala Genesi kgaolo 7 temana 11 go ya go kgaolo 8 temana 4. Ge e le mabapi le go na ga pula e kgolo, re botšwa gore: “E be e le ngwaxa wa makxolo a selêlaxo wa xo phela xa Noaxe [2370 B.C.E.], è le kxwedi ya bobedi, é le ’tšatši la lesome le metšô e šupaxo, xe xo phulêxa methôpô ka moka ya bodiba byo boxolo, le maroba a lexodimo a bulêxa.”​—Genesi 7:⁠11.

 Noage o ile a arola ngwaga ka dikgwedi tše 12 yeo e nngwe le e nngwe ya tšona e nago le matšatši a 30. Mehleng ya bogologolo, kgwedi ya pele e be e thoma mo e nyakilego go ba bogareng bja kgwedi ya September yeo e lego almanakeng ya rena. Meetse-fula a thomile go tšhologa ka “kxwedi ya bobedi, é le ’tšatši la lesome le metšô e šupaxo” gomme a tšwela pele go tšhologa ka matšatši a 40 le mašego a 40 a dikgwedi tša November le December 2370 B.C.E.

Ge e le mabapi le Meetse-fula, re botšwa gape gore: “Meetse ôna a fêla a ata à e-⁠ya matšatši a lekxolo le masome a mahlano. . . . Meetse a mo lefaseng a boêla, a fela a boêla a e-⁠ya a thomile xo phôhlêla xe xo fedile ôna matšatši a lekxolo le masome a mahlano. Polokêlô ya tla ya êma mo dithabeng tša Ararate ka ’tšatši la lesome le metšô e šupaxo la kxwedi ya xo šupa.” (Genesi 7:​24–8:⁠4) Ka gona nakong yeo ka yona meetse a ilego a khupetša lefase go fihla nakong yeo ka yona a ilego a pšha e bile matšatši a 150 goba dikgwedi tše hlano. Ka gona areka e ile ya ema godimo ga dithaba tša Ararat ka April ya 2369 B.C.E.

Mohlomongwe ga bjale o ka rata go bala Genesi 8:​5-17. Dintlha tša dithaba di ile tša bonala mo e nyakilego go ba dikgwedi tše pedi le seripa (matšatši a 73) ka morago, “ka yôna kxwedi ya lesome [June], ka ’tšatši la pele la yôna.” (Genesi 8:⁠5) * Dikgwedi tše tharo (matšatši a 90) ka morago​—“ka ’tšatši la pele la kxwedi ya pele ya ngwaxa wa makxolo a selêlaxo le motšô o tee” wa bophelo bja Noage goba bogareng bja September 2369 B.C.E.​—Noage o ile a rutla marulelo a areka. Ke moka o ile a kgona go bona “xe lefase lè ôma.” (Genesi 8:​13) Kgwedi le matšatši a 27 (matšatši a 57) ka morago, “ka ’tšatši la masome a mabedi le metšô e šupaxo la kxwedi ya bobedi [bogareng bja November, 2369 B.C.E.], lefase la ba le omile.” Noage le ba lapa la gagwe ba ile ba tšwa ka arekeng go ya nageng e omilego. Ka go rialo, Noage le ba bangwe ba ile ba fetša ngwaga wa go dula ga kgwedi le matšatši a lesome (matšatši a 370) ka arekeng.​—Genesi 8:⁠14.

Na dipego tše tšeo di nepagetšego tšeo di  akaretšago ditiragalo, ditaba ka botlalo le ditaba tšeo di lego mabapi le nako di hlatsela’ng? Ka boripana di hlatsela se: Moporofeta wa mo-Hebere Moše, yoo go lego molaleng gore o ile a ngwala Genesi go tšwa dipegong tšeo a di amogetšego, o be a ngwala dilo tša kgonthe, e sego dinonwane. Ka gona Meetse-fula ke a bohlokwa kudu go rena lehono.

Bangwadi ba Bangwe ba Beibele ba Ile ba Lebelela Bjang Meetse-fula?

Go tlaleletša pegong ya Genesi, go na le dipego tše dintši ka Beibeleng tša mabapi le Noage goba tša Metse-fula. Ka mohlala:

(1) Monyakišiši Esera o ile a akaretša Noage le barwa ba gagwe (Seme, Hama le Jafeta) lešikeng la setšhaba sa Isiraele.​—1 Koronika 1:​4-⁠17.

(2) Luka yo e lego ngaka e bile e le mongwadi wa Ebangedi o akaretša Noage ge a ngwala lelokelelo la bo-makgolokhukhu ba Jesu Kriste.​—Luka 3:⁠36.

(3) Moapostola Petro o bolela gantši ka taba ya Meetse-fula ge a ngwalela Bakriste-gotee le yena.​—2 Petro 2:⁠5; 3:​5, 6.

(4) Moapostola Paulo o bolela ka tumelo e kgolo yeo Noage a e bontšhitšego ge a be a aga areka bakeng sa go phološa ba lapa la gagwe.​—Ba-Hebere 11:⁠7.

Na go ka ba le pelaelo le ge e le efe ya gore bangwadi ba ba buduletšwego ba Beibele ba ile ba amogela pego ya Genesi ya Meetse-fula? Ka ntle le pelaelo ba ile ba e lebelela e le tiragalo ya kgonthe.

Jesu le Meetse-fula

Jesu Kriste o bile gona pele ga ge e e-⁠ba motho. (Diema 8:​30, 31) E be e le sebopiwa sa moya kua legodimong nakong ya Meetse-fula. Ka gona, e  le hlatse e bonego ka mahlo, Jesu o re nea bohlatse bjo bogolo bja Mangwalo bja go ba gona ga Noage le Meetse-fula. Jesu o itše: “Maboong a Morwa-motho xo tlo ba byalo ka mehleng ya Noaxe. Ba tlo dira tše ba di dirilexo mola meetse-fula à sešo a tla, xe ba-e-ja, bà e-⁠nwa bà nyala, bà nyadiša, xwa bá xwa tla ’tšatši le Noaxe a tsenexo polokelong ka lôna. Ba be ba sa šetše selô; meetse-fula a bá a tla, a ba tšea ka moka. Le maboong a Morwa-motho xo tlo ba byalo.”​—Mateo 24:​37-⁠39.

Na Jesu a ka diriša nonwane bakeng sa go re lemoša ka bofelo bjo bo tlago bja tshepedišo ye ya dilo? Le gatee! Re kgodišegile gore o dirišitše mohlala wa kgonthe wa go tlišwa ga kahlolo ya Modimo go ba babe. Ee, batho ba bantši ba ile ba loba maphelo a bona, eupša re ka homotšwa ke go tseba gore Noage le lapa la gagwe ba ile ba phološwa Meetse-fuleng.

‘Mehla ya Noage’ ke ya bohlokwa kudu go bao ba phelago lehono, nakong ya “go ba gona ga Morwa motho,” Jesu Kriste. Ge re dutše re bala pego e feletšego ya Meetse-fula a lefase ka bophara yeo e bolokilwego ke Noage, re ka kgodišega gore ke pego ya kgonthe ya histori. Le gona pego e buduletšwego ke Modimo ya Genesi ya Meetse-fula e na le selo se segolo kudu seo e se bolelago go rena. Go etša ge Noage, barwa ba gagwe le basadi ba bona ba ile ba bontšha tumelo tokišetšong ya Modimo ya phološo, le rena lehono re ka šireletšwa ke Jehofa motheong wa tumelo ya rena sehlabelong sa Jesu sa topollo. (Mateo 20:​28) Go feta moo, re ka ba le kholofelo ya go ba gare ga baphologi ba bofelo bja tshepedišo ye ya dilo go etša ge pego ya Noage ya leeto la sekepe e bontšha gore yena le ba lapa la gagwe ba ile ba phologa Meetse-fula ao a ilego a fediša lefase la nakong yeo la go se boife Modimo.

[Lepokisi go letlakala 5]

Na Ruri ba Phetše Lebaka le Letelele Gakaalo?

BEIBELE e re: “Mehla ka moka ya Noaxe ya tseb’o ba nywaxa e makxolo a senyane le masome a fetšaxo seatla, ya ba xôna a hwaxo.” (Genesi 9:​29) Rakgolo’a Noage e lego Methusala o phetše nywaga e 969​—e lego nako e telele kudu yeo motho a kilego a e phela. Tekanyo ya nywaga ya go phela ya melokong e lesome go tloga ka Adama go fihla ka Noage e be e le ka godimo ga nywaga e 850. (Genesi 5:​5-31) Ke ka baka la’ng mehleng yeo batho ba be ba phela nako e telele gakaakaa?

Morero wa Modimo wa mathomong e be e le gore batho ba swanetše go phela ka mo go sa felego. Motho wa pele e lego Adama, o be a bopilwe a na le tokelo ya go thabela bophelo bjoo le ka mohla bo ka se felego ge e ba a be a e-⁠kwa Modimo. (Genesi 2:​15-17) Eupša Adama o ile a se kwe gomme a lahlegelwa ke tokelo yeo. Ka morago ga nywaga e 930 ya bophelo, yeo a e feditšego a le mosepelong wa go nanya wa go hwa, Adama o ile a boela mmung wo a ntšhitšwego go ona. (Genesi 3:​19; 5:⁠5) Motho wa pele o ile a fetišetša bohwa bja sebe le lehu baneng ba gagwe.​—Ba-Roma 5:⁠12.

Lega go le bjalo, batho bao ba phetšego nakong yeo ba be ba le kgaufsi le go phethagala ga Adama ga mathomong gomme go molaleng gore ka lebaka la seo ba ile ba thabela go phela ka nako e telele go feta batho bao ba belegwego ka moragonyana. Ka gona, nako ya go phela ya batho e ile ya nyaka e fihla nywaga e sekete nakong ya pele ga Meetse-fula, ke moka e ile ya theoga ka lebelo ka morago ga Meetse-fula. Ka mohlala, Aborahama o phetše nywaga e 175 feela. (Genesi 25:⁠7) Le gona nywaga e 400 ka morago ga lehu la mopatriareka yoo, moporofeta Moše o ile a ngwala gore: “’Phelô bya rena ké nywaxa e masome a šupaxo; xo yo thata ké masome a seswai. ’Me sexolo-thata mo xo yôna ké tapišô le thswenyêxô.” (Psalme 90:​10) Boemo ke bjo bo swanago lehono.

[Tšhate/Diswantšho go letlakala 6, 7]

Go Balela Morago go Tloga Taelong ya Korese ya go Dumelela Ba-Juda go Boa Bothopša go Fihla Mehleng ya Meetse-fula a Noage

537 Taelo ya Korese*

539 Go wišwa ga Babele ke

Korese wa mo-Peresia

Nywaga e 68

607 Nywaga e 70 ya go ba

lešope ga Juda e a thoma

Nywaga e 906

ya go laolwa

ke baetapele,

baahlodi le

dikgoši tša

Isiraele

1513 Khudugo ya go huduga Egipita

Nywaga e 430 Lebaka la nywaga e 430 ya ge barwa

ba Isiraele ba be ba dula nageng

ya Egipita le ya Kanana

(Ekisodo 12:​40, 41)

1943 Go tiišwa ga kgwerano ya Aborahama

Nywaga e 205

2148 Matswalo a Thara

Nywaga e 222

2370 Go Thoma ga Meetse-fula

[Mongwalo wa ka tlase]

[Mengwalo ya ka tlase]

Keil-Delitzsch Commentary on the Old Testament, Bolumo 1, letlakala 148, e bolela gore: “Mohlomongwe matšatšing a 73 ka morago ga go ema ga areka, dintlha tša dithaba di be di bonagala, e lego dintlha tša dithaba tša Armenia tšeo di bego di dikologile areka.”