Re Swanetše go Lebelela Batho Bjang ge Letšatši la Jehofa le Dutše le Batamela?

“Morêna xa a diexiše tše a di boletšexo a re di tlo tla, . . . sa xaxwe ké xo se Le fêlêle pelo, xobane xa a rate xe xo na le ba ba lahlêxaxo; ó rata xe bohle ba ka fihlêla thsokoloxô.”​—2 PETRO 3:⁠9.

1, 2. (a) Jehofa o lebelela batho bjang lehono? (b) Ke dipotšišo dife tšeo re ka ipotšišago tšona?

BAHLANKA ba Jehofa ba na le thomo ya go ‘dira dithšaba ka moka barutiwa.’ (Mateo 28:​19) Ge re dutše re phetha kabelo ye le go leta “’tšatši le lexolo la Morêna,” re swanetše go lebelela batho ka tsela yeo a ba lebelelago ka yona. (Tsefanya 1:​14) Jehofa o ba lebelela bjang? Moapostola Petro o re: “Morêna xa a diexiše tše a di boletšexo a re di tlo tla, bo-ka ba bangwê xe ba re ké xo diexiša; sa xaxwe ké xo se Le fêlêle pelo, xobane xa a rate xe xo na le ba ba lahlêxaxo; ó rata xe bohle ba ka fihlêla thsokoloxô.” (2 Petro 3:⁠9) Modimo o lebelela batho ka o tee ka o tee ba e-⁠na le bokgoni bja go fihlelela tshokologo. Ke yena “a rataxo xore batho bohle ba phološwê ba fihlêlê tsebô Ya therešô.” (1 Timotheo 2:⁠4) Le gona, Jehofa o thaba gakaakang ge “mo-dira-dibe à boa a lahla tsela yeo ya xaxwe, a phela”!​—Hesekiele 33:⁠11.

² Na rena ka noši re na le pono e swanago le ya Jehofa ka batho? Ka go swana le yena, na re lebelela batho ba merafe ka moka le ditšhaba ka moka e le bao ba ka kgonago go ba “mohlape wa mafulò ’axwe”? (Psalme 100:⁠3; Ditiro 10:​34, 35) Anke re eleng hloko mehlala e mebedi yeo e bontšhago bohlokwa bja go ba le pono ya Modimo. Maemong ka bobedi, phedišo e be e le kgaufsi, gomme bahlanka ba Jehofa ba be ba neilwe tsebišo e sa le pele ka taba ye. Mehlala ye ke ya  bohlokwa kudu ge re dutše re letile letšatši le legolo la Jehofa.

Aborahama o be a E-⁠na le Pono ya Jehofa

3. Pono ya Jehofa e be e le efe ka badudi ba Sodoma le Gomora?

³ Mohlala wa pele o akaretša mopatriareka yo a botegago Aborahama le metse e kgopo ya Sodoma le Gomora. Ge Jehofa a be a e-⁠kwa “tumô ya Sodoma le Gomora,” ga se a ka a fediša metse yeo e mebedi gatee-tee gotee le badudi ba yona ka moka. Sa pele o ile a dira nyakišišo. (Genesi 18:​20, 21) Barongwa ba babedi ba ile ba romelwa Sodoma, moo ba ilego ba dula ngwakong wa monna wa go loka e lego Lota. Bošegong bjoo barongwa ba fihlilego ka bjona, “banna ba Sodoma ba dikanetša ngwakô woo, e le masoxana le bakxalabyê, ba selete ka moka bà e-⁠tšwa thokô tšohle,” ba kganyoga go ba le dikopano tša botona le botshadi tša bosodoma le barongwa. Go molaleng gore boemo bjo bo gobogilego bja badudi ba motse bo ile bja hlatsela gore o be o swanetšwe ke phedišo. Lega go le bjalo barongwa ba ile ba botša Lota gore: “Xe O sa na le weno felô fá, e ka ba mokxônyana, xoba barwa ba xaxo, le xe e le barwedi ba xaxo, mang le mang e ka baxo weno mo motseng wó, ba nthšê felô fá.” Jehofa o ile a bula tsela ya go phološa ba bangwe ba badudi ba motseng woo, eupša mafelelong, e bile feela Lota le barwedi ba gagwe ba babedi bao ba ilego ba phologa phedišo.​—Genesi 19:​4, 5, 12, 16, 23-⁠26.

4, 5. Ke ka baka la’ng Aborahama a ile a phophothela badudi ba Sodoma, le gona na pono ya gagwe ka batho e be e dumelelana le ya Jehofa?

⁴ Ga bjale, anke re boeleng morago nakong yeo Jehofa a ilego a utolla merero ya gagwe ya go hlahloba metse ya Sodoma le Gomora. E bile ka yona nako yeo moo Aborahama a ilego a kgopela ka gore: “Mohlomongwê mo motseng woo xo ka ba le baloki ba masome a fetšaxo seatla. A O ka ba fediša wa lesa xo lebalêla motse woo ka ’baka la baloki ba masome a fetšaxo seatla ba ba ka baxo xo wona? Xo dira byalo a di bê kxolê le wêna; xa O bolaye wa hlakanya moloki le yo mobe, moloki a dirwa se se dirwaxo yo mobe. Tšeo di kxolê le wêna. Naa Moahlodi wa lefase ka moka a ka se dirê se se swanetšexo naa!” Aborahama o dirišitše polelwana e rego ‘di kgole le wena’ ka makga a mabedi. Go tšwa phihlelong ya gagwe, Aborahama o be a tseba gore Jehofa o be a ka se fediše moloki gotee le yo mobe. Ge Jehofa a be a bolela gore a ka se fediše Sodoma ge e ba go be go e-⁠na le ‘baloki ba masome a fetšago seatla motseng,’ Aborahama o ile a tšwela pele a fokotša palo go ba go fihla go ba lesome feela.​—Genesi 18:​22-⁠33.

⁵ Na Jehofa a ka ba a ile a theetša dikgopelo tša Aborahama ge nkabe di be di sa dumelelane le  pono ya gagwe ka noši? Go molaleng gore a ka be a se a ka a dira bjalo. Bjalo ka “mogwera wa Modimo,” go bonagala Aborahama a be a tseba pono ya Gagwe gotee le go ba le yona. (Jakobo 2:​23, PK) Ge Jehofa a be a lebiša tlhokomelo ya gagwe go Sodoma le Gomora, o be a ikemišeditše go nagana ka dikgopelo tša Aborahama. Ka baka la’ng? Ka gobane Tatago rena wa legodimong “xa a rate xe xo na le ba ba lahlêxaxo; ó rata xe bohle ba ka fihlêla thsokoloxô.”

Pono ya Jona ka Batho e be e le e Fapanego Kudu

6. Batho ba Ninife ba ile ba arabela bjang kgoeletšong ya Jona?

⁶ Bjale nagana ka mohlala wa bobedi​—e lego wa Jona. Mo nakong ye motse woo o bego o swanetšwe ke phedišo e be e le wa Ninife. Moporofeta Jona o be a boditšwe gore a ye go bolela gore bobe bja motse woo bo šetše bo ‘fihlile pele ga Jehofa.’ (Jona 1:⁠2) Go akaretša le mafelo a yona a ka ntle ga toropo, Ninife e be e le motse o mogolo, “o sepelwaxo ka matšatši mararo.” Ge Jona mafelelong a bontšha go kwa gomme a tsena Ninife, o ile a tšwela pele a goeletša gore: “Xo sa šetše matšatši a masome a manè; ké mo motse wa Ninife ò tl’o ribexetšwa!” Ge ba e-⁠kwa seo, “batho ba Ninife ba dumêla Modimo, ba xoèlêla xore xo ikônwê dijô, xo aparwê mankxeretla.” Gaešita le kgoši ya Ninife e ile ya sokologa.​—Jona 3:​1-⁠6.

7. Jehofa o ile a lebelela bjang boemo bja kgopolo bja go bontšha go sokologa bja ba-Ninife?

⁷ Seo e be e le se fapanego gakaakang le karabelo ya kua Sodoma! Jehofa o ile a lebelela bjang ba-Ninife bao ba sokologago? Jona 3:​10, NW e re: “Modimo wa therešo o ile a itshola ka baka la masetlapelo ao a bego a boletše gore o tla a tliša; ka go rialo a se a tliše.” Jehofa “o ile a itshola” ka kgopolo ya gore o ile a fetoša tsela yeo a bego a dirišana le ba-Ninife ka gona ka gobane ba fetotše ditsela tša bona. Ditekanyetšo tša Modimo ga se tša ka tša fetoga, eupša Jehofa o ile a fetoša phetho ya gagwe ka morago ga go bona gore ba-Ninife ba be ba sokologa.​—Maleaki 3:⁠6.

8. Ke ka baka la’ng Jona a ile a galefa?

⁸ Ge Jona a be a lemoga gore Ninife e be e ka se fedišwe, na o ile a bona dilo go ya ka pono ya Jehofa? Aowa, ka gobane re botšwa gore: “Jona, yêna tša mmefêla ka xoxolo, a kxarametšêxa.” Jona o ile a dira’ng gape? Pego e re: “A rapela Modimo a re: Joo, Morêna! A xa se sôna se ka naxo ka se bolêla mola kè sa le xa xešo, se ke bexo ke thšaba sôna xe ke re ke thšabêla Tarasisi? Ka xobane ke be ke tseba xe O le Modimo wa mabobo le yo kxauxêlô, wa xo se fêle pelo, wa botho byo boxolo, O a thiša xe O boletše bošula.” (Jona 4:​1, 2) Jona o be a tseba ka dika tša Jehofa. Lega go le bjalo, ka nako yeo, moporofeta o ile a galefa gomme a se ke a ba le pono ya Modimo ka badudi bao ba bego ba sokologile ba Ninife.

9, 10. (a) Jehofa o ile a ruta Jona thuto efe? (b) Ke ka baka la’ng re ka phetha ka gore Jona mafelelong o ile a amogela pono ya Jehofa ka ba-Ninife?

⁹ Jona o ile a tloga Ninife, a ikagela mokutwana, gomme a dula ka tlase ga moriti wa wona ‘go fihlela a bona se motse o tlogo dirwa sona.’ Jehofa o ile a mediša semela sa mokhure e le gore se nee Jona moriti. Lega go le bjalo, letšatšing le le latelago, semela se ile sa pona. Ge Jona a galefa ka baka la seo, Jehofa o ile a re: “Wêna O kwela mokhurê  bohloko . . . Byale Nna a nka se kwêlê Ninife bohloko, e lexo motse o moxolo, o naxo le batho ba ba fetišaxo dikete tše lekxolo le dikete tše masome a mabedi, tša ba ba sešoxo ba tseba xo hlaola letsôxô le letona le la ntsôxôšò, le diruiwa tše ntši?” (Jona 4:​5-11) A thuto e kgolo gakaakang go Jona mabapi le pono ya Jehofa ka batho!

¹⁰ Karabelo ya Jona ge a arabela polelo ya Modimo ya mabapi le go kwela batho ba Ninife bohloko ga se ya ngwalwa. Lega go le bjalo, go molaleng gore moporofeta o ile a lokiša pono ya gagwe ka ba-Ninife bao ba bego ba sokologa. Re ka phetha ka go rialo go tšwa therešong ya gore Jehofa o ile a mo diriša gore a ngwale pego ye yeo e buduletšwego.

O na le Boemo Bofe bja Kgopolo?

11. Go bonagala Aborahama a be a tla lebelela bjang batho bao ba phelago lehono?

¹¹ Lehono re lebeletšane le phedišo e nngwe​—e lego ya tshepedišo ya gona bjale e kgopo ya dilo nakong ya letšatši le legolo la Jehofa. (Luka 17:​26-30; Ba-Galata 1:⁠4; 2 Petro 3:​10) Aborahama o be a tla lebelela bjang batho bao ba phelago lefaseng le leo le lego kgaufsi le go fedišwa? Go na le kgonagalo ya gore o be a tla tshwenyega ka bao ba sa hlwago ba e-⁠kwa ‘ditaba tše dibotse tša mmušo.’ (Mateo 24:​14, bapiša le NW.) Aborahama o ile a kgopela Modimo leboelela mabapi le bao e ka bago batho ba lokilego kua Sodoma. Na rena ka noši re tshwenyegile ka batho bao ba ka ganetšago ditsela tša lefase le leo le lego ka tlase ga taolo ya Sathane ge e ba ba ka newa sebaka sa go sokologa le go hlankela Modimo?​—1 Johane 5:​19; Kutollo 18:​2-⁠4.

12. Ke ka baka la’ng go le bonolo go ba le boemo bja kgopolo bja go swana le bja Jona ka batho bao re gahlanago le bona bodireding bja rena, gomme re ka dira’ng ka se?

¹² Ke mo go swanetšego go hlologelwa go bona bofelo bja bokgopo. (Habakuku 1:​2, 3) Lega go le bjalo, go ba le boemo bja kgopolo bjo bo swanago le bja Jona go bonolo kudu, boemo bja go se tshwenyege ka katlego ya batho bao ba ka sokologago. Se ke sa therešo kudu ge e ba re tšwela pele re gahlana le batho ba sa thabelego, bao ba ganetšago goba gaešita le bao ba re lwantšhago ge re ba etela magaeng a bona mabapi le molaetša wa Mmušo. Re ka lahlegelwa ke pono ka bao Jehofa a sa dutšego a tla ba kgoboketša bakeng sa go ba ntšha tshepedišong ye e kgopo ya dilo. (Ba-Roma 2:⁠4) Ge e ba go itlhahloba mo go tseneletšego go utolla gore re na le tekanyo e itšego e nyenyane ya boemo bja kgopolo bjoo Jona a bego a e-⁠na le bjona mathomong ka ba-Ninife, re ka rapelela thušo e le gore re dumelelanye pono ya rena le ya Jehofa.

13. Ke ka baka la’ng re ka bolela gore Jehofa o tshwenyegile ka batho lehono?

¹³ Jehofa o tshwenyegile ka bao ba sego ba tšwa ba mo hlankela, gomme o theetša dikgopelo tša batho ba gagwe bao ba ineetšego. (Mateo 10:​11)  Ka mohlala, ge a arabela dithapelo tša bona “ó tlo ba namolêla ka byakô.” (Luka 18:​7, 8) Go feta moo, Jehofa o tla phethagatša dikholofetšo tša gagwe le merero ya gagwe ka moka ka nako ya gagwe ka noši. (Habakuku 2:⁠3) Se se tla akaretša go tloša bobe ka moka lefaseng, go swana le ge a ile a fediša Ninife ka morago ga gore badudi ba yona ba boele bokgopong.​—Nahume 3:​5-⁠7.

14. Re swanetše go ba re dira’ng ge re dutše re letile letšatši le legolo la Jehofa?

¹⁴ Go ba go fihla ge tshepedišo ye e kgopo ya dilo e fedišwa letšatšing le legolo la Jehofa, na re tla dula re letile ka go se fele pelo, gomme re swaregile ka go dira thato ya gagwe? Ga re tsebe ditaba ka botlalo tša mabapi le tekanyo ya modiro wa boboledi woo o sa swanetšego go phethwa pele ga ge letšatši la Jehofa le fihla, eupša re a tseba gore ditaba tše dibotse tša Mmušo di tla bolelwa lefaseng ka moka leo go agilwego go lona go fihla ge Modimo a kgotsofala pele ga ge bofelo bo ka fihla. Le gona ka kgonthe re swanetše go tshwenyega ka “matsaka” ao a sa swanetšwego ke go tlišwa ge Jehofa a dutše a tšwela pele go tlatša ntlo ya gagwe ka letago.​—Hagai 2:⁠7.

Pono ya Rena e Hlatselwa ke Ditiro tša Rena

15. Ke’ng seo se ka godišago tebogo ya rena ya go leboga modiro wa boboledi?

¹⁵ Mohlomongwe re phela bathong bao ba sa amogelego modiro wa boboledi gabotse gomme maemo a rena ga a re dumelele go hudugela moo go nyakegago bagoeledi ba Mmušo ba oketšegilego. A re re mohlomongwe go ka hwetšwa batho ba lesome tikologong ya rena pele ga ge bofelo bo ka fihla. Na re nagana gore bao ba lesome ba bohlokwa gore ba ka tsongwa? Jesu o ile a “šôkêlwa” mašaba a batho “xobane ba be ba lapile, bà lahlexile wa dinku tše di se naxo modiši.” (Mateo 9:​36) Ka go bala Beibele le ka go bala ditokollo tša Morokami le Phafoga! ka kelohloko, re ka hwetša temogo e kgolo ka boemo bja lefase le. Mafelelong, se se ka godiša tebogo ya rena ya go leboga senyakwa sa go bolela ditaba tše dibotse. Go feta moo, go bontšha tebogo ka go diriša dipuku tšeo di theilwego Beibeleng tše di newago ke “molaki e a bôtêxaxo yo bohlale” go ka re dira gore re be bao ba phegelelago ditikologong tšeo di šongwago kgafetša-kgafetša.​—Mateo 24:​45-47; 2 Timotheo 3:​14-⁠17.

16. Re ka oketša bjang katlego ya bodiredi bja rena?

¹⁶ Go tshwenyega ga rena ka bao mohlomongwe ba sa dutšego ba tla arabela molaetšeng wa Beibele woo o phološago bophelo go re šušumeletša gore re nagane ka dinako le ditsela tše di fapa-fapanego tša go ya go beng ba dintlo bodireding bja rena. Na re hwetša ba bantši ba se gona gae ge re etela? Ge e ba go le bjalo, mohlomongwe re ka kgona go oketša katlego ya bodiredi bja rena ka go diriša dinako tše di fapa-fapanego gotee le mafelo bakeng sa modiro wa rena wa go nea bohlatse. Barei ba dihlapi ba ya go rea ka nako yeo ba ka kgonago go swara dihlapi. Na re ka dira selo se swanago modirong wa rena wa go rea dihlapi tša moya? (Mareka 1:​16-18) Ke ka baka la’ng o sa leke go nea bohlatse mantšiboa gotee le go nea bohlatse ka mogala, moo seo se dumeletšwego gona? Ba bangwe ba hweditše gore mafelo a go emiša dikoloi, mafelo a go emiša dilori, moo go emago dithekisi, mafelo a go tšhela peterole le mabenkele ke ‘mafelo a boreelo’ ao a atlegago. Go ba ga rena le boemo bja kgopolo bjoo bo swanago le bja Aborahama ka batho go bonagala gabotse ge re diriša dibaka bakeng sa go nea bohlatse bjo bo sa rulaganyetšwago.

17. Ke ka ditsela dife re ka kgothatšago baromiwa le ba bangwe bao ba hlankelago dinageng di šele?

¹⁷ Batho ba bantši ga se ba hlwa ba e-⁠kwa molaetša wa Mmušo. Go oketša boboleding bja rena, na re ka bontšha go tshwenyega ka batho ba bjalo re dutše re le ka magaeng a rena? Ge e le gabotse, na re tseba badiredi ba baromiwa goba ba nako e tletšego bao ba hlankelago dinageng di šele? Ge e ba go le bjalo, mohlomongwe re ka ba ngwalela mangwalo ao a bontšhago tebogo ya rena ya go leboga modiro wa bona. Seo se ka bontšha bjang gore re tshwenyega ka batho ka kakaretšo? Mangwalo a rena a kgothatšo le theto a ka matlafatša baromiwa gore ba dule kabelong ya bona, ka go rialo ba thuša batho ba bantši go hwetša tsebo ya therešo. (Baahlodi 11:​40) Le gona re ka rapelela baromiwa gotee le bao ba swerego ke tlala ya therešo bao ba lego dinageng tše dingwe. (Ba-Efeso 6:​18-20) Tsela e nngwe ya go bontšha gore re a tshwenyega ke ka go ntšha meneelo ya ditšhelete  bakeng sa modiro wa lefase ka bophara wa Dihlatse tša Jehofa.​—2 Ba-Korinthe 8:​13, 14; 9:​6, 7.

Na o tla Kgona go Huduga?

18. Ke’ng seo Bakriste ba bangwe ba se dirilego bakeng sa go tšwetša pele dikgahlego tša Mmušo nageng yeo ba dulago go yona?

¹⁸ Bao ba hudugetšego moo go nyakegago bagoeledi ba Mmušo ba oketšegilego ba ile ba putswa bakeng sa maiteko a bona a boikgafo. Lega go le bjalo, Dihlatse tše dingwe tša Jehofa di ithutile polelo e nngwe e le gore di kgone go thuša bafaladi moyeng, di dutše di le nageng ya gabo tšona. Maiteko a bjalo e bile a putsago e le ka kgonthe. Ka mohlala, Dihlatse tše šupago tšeo di bego di thuša batho ba ma-China motseng wo o lego Texas, U.S.A., di ile tša amogela batho ba 114 bao ba bego ba tlile Sejong sa Morena sa Mantšiboa ka 2001. Bao ba thušago dihlopha tše bjalo ba hweditše tšhemo ya bona e loketše puno.​—Mateo 9:​37, 38.

19. Go kgothaletšwa gore o dire’ng ge o nagana ka go hudugela nageng e šele bakeng sa go tšwetša pele modiro wa boboledi wa Mmušo fao?

¹⁹ Mohlomongwe wena le lapa la gago le ikwa gore boemo bja lena bo le dumelela go hudugela lefelong leo go nyakegago baboledi ba Mmušo ba oketšegilego. Ke therešo gore sa pele, ke ga bohlokwa gore o ‘dule fase o bale tšhelete ya gago.’ (Luka 14:​28) Se ke sa therešo kudu-kudu ge motho a nagana go hudugela nageng e šele. Motho le ge e le ofe yo a naganago ka kgonagalo e bjalo mohlomongwe a ka dira gabotse ge a ka ipotšiša dipotšišo tše di swanago le tše: ‘Na ke tla kgona go hlokomela lapa la-ka? Na nka kgona go hwetša mosaeno o swanetšego paseporotong? Na ke šetše ke bolela polelo ya nageng yeo goba ke ikemišeditše go ithuta yona? Na ke ile ka nagana ka tlelaemete le setšo sa moo? Na ke tla ba “kgothatšo” e le ka kgonthe e sego morwalo go badumedi-gotee le nna nageng yeo?’ (Ba-Kolose 4:​10, 11, PK) E le gore o hwetše tsebišo mabapi le gore go nyakega thušo e kaakang nageng yeo o naganago go hudugela go yona, ke mo go swanetšego ka dinako tšohle go ngwalela ofisi ya lekala ya Dihlatse tša Jehofa yeo e okametšego modiro wa boboledi tikologong yeo. *

20. Mokriste yo mongwe yo mofsa o ile a ikgafa bjang bakeng sa go hola badumedi-gotee le yena gotee le ba bangwe nageng e šele?

²⁰ Mokriste yo mongwe yoo a bego a dutše a tšea karolo modirong wa go aga Diholo tša Mmušo kua Japane o ile a lemoga gore go be go nyakega bašomi ba bantši bao ba nago le bokgoni bakeng sa go aga lefelo la borapedi kua Paraguay. Ka ge a be a se a nyala e bile a e-⁠na le matla a bofsa, o ile a hudugela nageng yeo gomme a šoma modirong woo e le yena mošomi a nnoši wa ka mehla ka dikgwedi tše seswai. Nakong ya ge a dula moo, o ile a ithuta Sepaniši gomme a swara dithuto tša magae tša Beibele. O ile a kgona go bona gore go nyakega bagoeledi ba Mmušo ba oketšegilego nageng. Gaešita le ge a ile a boela morago Japane, kapejana o ile a boela Paraguay gomme a thuša go kgobokeletša batho ka Holong yona yeo ya Mmušo.

21. Re swanetše go tshwenyega ka eng kudu gomme pono ya rena e swanetše go ba efe ge re dutše re letile letšatši le legolo la Jehofa?

²¹ Modimo o tla kgonthišetša gore modiro wa boboledi o dirwa ka botlalo, ka go dumelelana le thato ya gagwe. Lehono, o akgofiša puno ya mafelelo ya moya. (Jesaya 60:​22) Ka gona, ge re dutše re letile letšatši la Jehofa, anke re tšeeng karolo ka mafolofolo modirong wa puno gomme re lebelele batho ka tsela yeo Modimo wa rena yo lerato a ba lebelelago ka yona.

Aborahama o ile a lebelela batho ka tsela yeo Jehofa a ba lebelelago ka gona

Jona o ile a ba le pono ya Jehofa ka batho bao ba sokologago ba ba-Ninife

Go tshwenyega ka batho go re tutueletša go nagana ka dinako tše fapa-fapanego le ditsela tša go bolela ditaba tše dibotse

Na o a Gopola?

• Re swanetše go lebelela batho bjang ge re dutše re letile etšatši la Jehofa?

• Pono ya Aborahama e be e le efe ka batho ba go loka bao ba ka bago ba be ba dula Sodoma?

• Jona o ile a lebelela bjang batho bao ba sokologago ba Ninife?

• Re ka bontšha bjang gore re na le pono ya Jehofa ka batho bao ba sa hlwago ba e-⁠kwa ditaba tše dibotse?