Eya go dikagare

Eya go lelokelelo la dikagare

Holofela Jehofa

Holofela Jehofa

Holofela Jehofa

“Xobane ke Xo hloloxetšwe [“o kholofelo ya-ka,” PK] Morêna Mong’a-ka; ke Xo botile xo tloxa byaneng.”​Psalme 71:⁠5.

1. Ke tlhohlo efe yeo mošemane wa modiši e lego Dafida a ilego a lebeletšana le yona?

MONNA yo o be a le botelele bja mo e ka bago dimithara tše tharo. Ga go makatše gore mašole ka moka a madira a Isiraele a be a tšhaba go lebeletšana le yena! Mesong e mengwe le e mengwe le mantšiboa a mangwe le a mangwe dibekeng tše dintši tša go latelana, senatla sa mo-Filisita e lego Goliata o be a tshwenya madira a Isiraele, a a hlohla gore a romele nkgwete gore e tlo lwa le yena. Mafelelong tlhohlo e ile ya amogelwa ke mofsa feela, e sego lešole. Mošemane wa modiši e lego Dafida o ile a bonagala e le yo monyenyane kudu ge a bapetšwa le mophenkgišani wa gagwe. Ge e le gabotse, boima bja gagwe bo swanetše go ba bo be bo le ka tlase ga ditlhamo le dibetša tša Goliata! Lega go le bjalo, mofsa yo o ile a lebeletšana le senatla se gomme a tuma ka baka la sebete sa gagwe.​—1 Samuele 17:​1-⁠51.

2, 3. (a) Ke ka baka la’ng Dafida a ile a kgona go lebeletšana le Goliata ka kholofelo gakaakaa? (b) Re tla ahla-ahla megato efe e mebedi yeo re swanetšego go e gata e le gore re holofele Jehofa?

2 Ke’ng seo se neilego Dafida sebete se se bjalo? Ela hloko a mangwe a mantšu ao go lego molaleng gore a ngwadilwe ke Dafida nywageng ya gagwe ya ka morago: “Xobane ke Xo hloloxetšwe [“o kholofelo ya-ka,” PK] Morena Mong’a-ka; ke Xo botile xo tloxa byaneng.” (Psalme 71:⁠5) Ee, Dafida o be a botile Jehofa ka mo go feletšego ge e be e le mofsa. O be a lebeletšane le Goliata ge a be a re: “O tla fá ka thšoša le ka lerumô le ka kôtsê. Xe e le nna ke tlile fá ka ’ina la Morêna wa Mašaba, Modimo wa dirá tša Isiraele tše O bexo O di roxa.” (1 Samuele 17:​45) Gaešita le ge Goliata a be a holofetše matla a gagwe a magolo le dibetša tša gagwe, Dafida o be a holofetše Jehofa. Ka ge Morena yo a Phagamego wa legohle a le ka lehlakoreng la gagwe, Dafida o be a ka boifa bjang motho feela go sa šetšwe gore e be e le yo mogolo goba o be a itlhamile gabotse gakaaka’ng?

3 Ge o dutše o bala ka Dafida, na o ikhwetša o kganyoga gore nkabe kholofelo ya gago go Jehofa e le matla kudu? Go molaleng gore ba bantši ba rena re kganyoga seo. Ka gona anke re ahla-ahleng megato e mebedi yeo re ka e gatago e le gore re holofele Jehofa. Mogato wa pele, re swanetše go hwetša le go kgona go laola lepheko leo le tlwaelegilego kholofelong e bjalo. Mogato wa bobedi, re swanetše go ithuta seo ge e le gabotse se akaretšwago go boteng Jehofa.

Go Fenya Lepheko Leo le Tlwaelegilego go Holofeleng Jehofa

4, 5. Ke ka baka la’ng batho ba bantši ba hwetša go le thata go holofela Modimo?

4 Ke’ng seo se šitišago batho go holofela Modimo? Gantši, ba bangwe ba gakantšhwa ke lebaka leo ka lona dilo tše mpe di diregago. Ba bantši ba rutwa gore Modimo o ikarabela ka tlaišego. Ge go tšwelela masetla-pelo, baruti ba ka re Modimo o tšere bahlaselwa gore ba be le yena legodimong. Go oketša moo, baetapele ba bantši ba bodumedi ba ruta gore ke kgale Modimo a rulaganyeditše tiragalo e nngwe le e nngwe e sa le pele​—go akaretša le masetla-pelo a mangwe le a mangwe le tiro e nngwe le e nngwe e kgopo​—yeo e diregago lefaseng le. Go be go tla ba thata go holofela Modimo yo bjalo yo a se nago maikwelo. Sathane yoo a foufatšago dikgopolo tša bao ba sa dumelego, o fagahletše go godiša ‘dithuto tše bjalo ka moka tša meoya e mebe.’​—1 Timotheo 4:⁠1; 2 Ba-Korinthe 4:⁠4.

5 Sathane o nyaka gore batho ba se sa holofela Jehofa. Lenaba leo la Modimo ga le nyake gore re tsebe dibaki tša kgonthe tša go tlaišega ga batho. Le gona ge e ba re ithutile mabaka a theilwego Mangwalong a go tlaišega, Sathane o tla nyaka gore re a lebale. Ka baka leo, ke mo gobotse gore ka dinako tše dingwe re boeletše mabaka a mararo a motheo ao ka ona go nago le tlaišego lefaseng. Ka go dira bjalo, re ka kgonthišetša dipelo tša rena lefsa gore Jehofa ga a ikarabele ka mathata ao re lebeletšanago le ona bophelong.​—Ba-Filipi 1:​9, 10.

6. Ke bjang 1 Petro 5:⁠8 e bontšhago lebaka le lengwe la go tlaišega ga batho?

6 Lebaka le lengwe leo batho ba tlaišegago ka lona ke gore Sathane o nyaka go roba potego ya batho ba Jehofa bao ba botegago. O ile a leka go roba potego ya Jobo. Ka nako yeo Sathane o ile a palelwa, eupša ga se a lahlela toulo. Ka ge e le mmuši wa lefase le, o nyaka go “metša” bahlanka ba Jehofa bao ba botegago. (1 Petro 5:⁠8) Seo se akaretša yo mongwe le yo mongwe wa rena! Sathane o nyaka gore re kgaotše go hlankela Jehofa. Ka gona, gantši o hlohleletša tlaišo. Gaešita le ge tlaišego e bjalo e le bohloko, re na le lebaka le lebotse la go kgotlelela. Ka go dira bjalo, re thuša go hlatsela gore Sathane ke moaketši gomme ka go rialo ra thabiša Jehofa. (Jobo 2:⁠4; Diema 27:​11) Ge Jehofa a re matlafaletša go kgotlelela tlaišego, go mo holofela ga rena go a gola.​—Psalme 9:​9, 10.

7. Ba-Galatia 6:⁠7 e re thuša go lemoga lebaka lefe la tlaišego?

7 Lebaka la bobedi la go tlaišega le hwetšwa molaong wo wa motheo: “Se motho a se byalaxo, ké sôna se a tl’o xo se buna.” (Ba-Galatia 6:⁠7) Ka dinako tše dingwe batho ba bjala ka go dira dikgetho tše di fošagetšego gomme e le mafelelo a seo ba buna tlaišego e itšego. Ba ka kgetha go otlela bošaedi gomme se sa feleletša ka kotsi. Ba bantši ba kgetha go kgoga motšoko moo go lebišago go swarweng ke bolwetši bja pelo goba kankere ya maswafo. Bao ba kgethago go kopanela boitshwarong bjo bo gobogilego bja dikopano tša botona le botshadi ba ba kotsing ya go tlaišwa ke ditswalano tša lapa tšeo di senyegilego, go se sa ba le boitlhompho, malwetši ao a fetišetšwago ka dikopano tša botona le botshadi gotee le boimana bjo bo sa nyakwego. Batho ba ka nyaka go bea Modimo molato bakeng sa tlaišego e bjalo, eupša ge e le gabotse ke bahlaselwa ba diphetho tša bona tše mpe.​—Diema 19:⁠3.

8. Go ya ka Mmoledi 9:​11, ke ka baka la’ng batho ba tlaišega?

8 Lebaka la boraro la go tlaišega le boletšwe go Mmoledi 9:​11: “Ka boêla ka bôna, xe fá tlase xa letšatši thšii è se mokitimi, mofenyi è se moxale, boxôbê é se bya yo bohlale, lehumô è se la wa thlaloxanyô, xo ratwa è se xa wa tsebô. Tšohle di fo ba tlêla bohle ka lebaka la tšôna.” Ka dinako tše dingwe, batho ba fo ba lefelong le le fošagetšego ka nako e fošagetšego. Go sa šetšwe matla goba mafokodi a rena, tlaišego le lehu di ka wela le ge e le mang wa rena ka mo go sa letelwago ka nako le ge e le efe. Ka mohlala, mehleng ya Jesu tora ya kua Jerusalema e ile ya wa gomme ya ­bolaya batho ba 18. Jesu o bontšhitše gore Modimo o be a sa ba otlele dibe tša bona tša nakong e fetilego. (Luka 13:⁠4) Aowa, ga se ra swanela go bea Jehofa molato bakeng sa tlaišego e bjalo.

9. Ke’ng seo ba bantši ba sa se kwešišego ka go tlaišega?

9 Go kwešiša tše dingwe tša dibaki tša go tlaišega go bohlokwa. Lega go le bjalo, go na le sebopego sa taba ye seo ba bantši ba ka hwetšago go le thata go se kwešiša. Ke se: Ke ka baka la’ng Jehofa Modimo a dumelela tlaišego?

Ke ka Baka La’ng Jehofa a Dumelela Tlaišego?

10, 11. (a) Go ya ka Ba-Roma 8:​19-22, go diragetše’ng ka “dibopja tšohle”? (b) Re ka tseba bjang gore ke mang yo a rwešitšego dibopiwa lefeela?

10 Temana yeo e lego lengwalong la moapostola Paulo leo le yago go ba-Roma e hlabiša seetša tabeng ye ya bohlokwa. Paulo o ngwadile gore: “Le yôna thloloxêlô ya dibopya ké xo letêla kutollô yeo ya bana ba Modimo. Xobane dibopya di imêlwa ke lôna lefêla dì sa le rate: di na le e a di rwešitšexo; E le xore xo bê le kholofêlô ya xore le tšôna dibopya di tlo hunollwa bohlankeng bya thsenyêxô, di be le tokoloxô ya xe bana ba Modimo bà e-⁠ya letaxong. Hleng re tseba xore dibopya ka moka le tšôna di sa fêxêlwa, le tšôna di sa šôkwa.”​—Ba-Roma 8:​19-⁠22.

11 E le gore re kwešiše ntlha ya ditemana tše, sa pele re swanetše go araba tše dingwe tša dipotšišo tša bohlokwa. Ka mohlala, Ke mang a rwešitšego dibopiwa lefeela? Ba bangwe ba ile ba re ke Sathane; ba bangwe ba re ke Adama. Eupša ga go le o tee wa bona yo a ka bago a ile a di rweša. Ka baka la’ng? Ka gobane yo a rwešago dibopiwa lefeela o dira bjalo “e le xore xo bê le kholofêlô.” Ee, o nea kholofelo ya gore batho bohle bao ba botegago mafelelong ba tla “hunollwa bohlankeng bya thsenyêxô.” Adama goba Sathane ba ka se kgone go nea kholofelo e bjalo. Ke Jehofa feela yo a ka kgonago. Ka gona, ke mo go kwagalago gore ke yena yo a rwešitšego dibopiwa lefeela.

12. Ke kgakanego efe yeo e ilego ya tsoga mabapi le seo se bolelwago ke “dibopja tšohle,” gomme potšišo ye e ka arabja bjang?

12 Lega go le bjalo, na “dibopja tšohle” tše go bolelwago ka tšona mo temaneng ye ke’ng? Ba bangwe ba re “dibopja tšohle” di šupa lefase ka moka la tlhago, go akaretša diphoofolo le dimela. Eupša na diphoofolo le dimela di holofela go hwetša “tokoloxô ya xe bana ba Modimo bà e-⁠ya letaxong”? Aowa. (2 Petro 2:​12) Ka gona, “dibopja tšohle” di ka šupa feela bathong. Tše ke dibopiwa tšeo di kgongwago ke sebe le lehu ka baka la borabele bja kua Edene gomme di nyaka kholofelo ka tlalelo.​—Ba-Roma 5:⁠12.

13. Borabele bja kua Edene bo dirile’ng bathong?

13 Ge e le gabotse, borabele bjoo bo ile bja dira’ng bathong? Paulo o hlalosa mafelelo a bjona ka lentšu letee: lefeela. * Go ya ka puku e nngwe ya ditšhupetšo, lentšu le le hlalosa “lefeela la selo seo se sa šomego mošomo woo se bego se o hlametšwe.” Batho ba be ba reretšwe go phela ka mo go sa felego, go šoma gotee e le lapa le le phethagetšego le leo le kopanego bakeng sa go hlokomela lefase la paradeise. Go e na le moo, ba phela lebaka le le kopana le le bohloko, gomme gantši bophelo ke bjo bo ferekanyago. Bjalo ka ge Jobo a e bea, “motho e a belexwexo ke mosadi, matšatši a xaxwe xa se a makae, ’me ó hoše tapišexo.” (Jobo 14:⁠1) Lefeela e le ka kgonthe!

^ ser. 13 Lentšu la Segerika leo Paulo a le dirišitšego bakeng sa “lefeela” ke leo le dirišitšwego ka go Septuagint ya Segerika bakeng sa go fetolela polelwana yeo Salomo a e dirišitšego leboelela ka pukung ya Mmoledi, bjalo ka polelwaneng ye, “tšohle ké lefêla!” (Mongwalo o sekamego ke wa rena.)​—Mmoledi 1:​2, 14; 2:​11, 17; 3:​19; 12:⁠8.

14, 15. (a) Ke bohlatse bofe bja toka bjo re bo hwetšago go ahloleleng ga Jehofa batho? (b) Ke ka baka la’ng Paulo a ile a re dibopiwa di ile tša rwešwa lefeela ‘e se ka go rata’?

14 Ga bjale re tla potšišong ya bohlokwa: Ke ka baka la’ng “Moahlodi wa lefase ka moka” a tsenya batho bophelong bjo bohloko le bjo bo ferekanyago? (Genesi 18:​25) Na o be a e-⁠na le toka ka go dira bjalo? Ka gona, gopola seo batswadi ba rena ba pele ba se dirilego. Ka go rabela malebana le Modimo, ba ile ba ba ka lehlakoreng la Sathane, yoo a ilego a rotoša tlhohlo e kgolo kudu bogošing bja Jehofa. Ka ditiro tša bona, ba ile ba thekga boipolelo bja gore motho o be a tla phela gakaone ntle le Jehofa, ge a ipuša ka tlase ga tlhahlo ya sebopiwa sa moya sa lerabele. Ge e le gabotse, ge Jehofa a be a ahlolela marabele, o ile a a nea seo a bego a se kgopetše. O ile a dumelela motho gore a ipuše ka tlase ga tutuetšo ya Sathane. Ka tlase ga maemo a, ke phetho efe yeo e ka bago ya toka kudu go feta go bea batho lefeeleng eupša motheong wa kholofelo?

15 Ke therešo gore se ‘e be e se ka go rata’ ga dibopiwa. Re belegwe re le makgoba a sebe le tshenyego ka ntle le kgetho le ge e le efe tabeng ye. Eupša ka kgaugelo Jehofa o ile a dumelela Adama le Efa go tšwela pele ba phela gomme ba belege bana. Gaešita le ge rena bana ba gagwe re rwešitšwe lefeela la sebe le lehu, re na le sebaka sa go dira seo Adama le Efa ba paletšwego ke go se dira. Re ka theetša Jehofa gomme ra ithuta gore bogoši bja gagwe ke bja go loka le bjo bo phethagetšego, mola pušo ya batho ka ntle le Jehofa e tliša feela bohloko, tlalelo le lefeela. (Jeremia 10:​23; Kutollo 4:​11) Le gona tutuetšo ya Sathane e dira feela gore ditaba di befele pele. Histori ya batho e hlatsela ditherešo tše.​—Mmoledi 8:⁠9.

16. (a) Ke ka baka la’ng re ka kgodišega gore Jehofa ga a ikarabele ka tlaišego yeo re e bonago lefaseng lehono? (b) Ke kholofelo efe yeo ka lerato Jehofa a e neilego batho bao ba botegago?

16 Ge e le gabotse, Jehofa o na le mabaka a kwagalago a go rweša batho lefeela. Lega go le bjalo, na seo se bolela gore Jehofa ke sebaki sa lefeela le go tlaišega moo go tshwenyago yo mongwe le yo mongwe wa rena lehono? Gona nagana ka moahlodi yo a ahlolelago sesenyi ka toka. Mogolegwa a ka tlaišega kudu ge a dutše a le kgolegong, eupša na a ka bona moahlodi molato ka go ba sebaki sa tlaišego ya gagwe? Le gatee-tee! Go oketša moo, le ka mohla Jehofa ga se mothopo wa bobe. Jakobo 1:​13 e re: “Modimo xa a lekwe ke bobe; ’me le Yêna xa a leke motho.” Le rena anke re gopoleng gore Jehofa o ile a tsebatša kahlolo ye “e le xore xo bê le kholofêlô.” Ka lerato o dirile ditokišetšo tša gore ditlogolwana tšeo di botegago tša Adama le Efa di bone go fela ga lefeela gomme di thabe ge “bana ba Modimo bà e-⁠ya letaxong.” Le ka mohla batho bao ba botegago ba ka se swanele ke go tshwenyega ka gore dibopiwa tšohle di ka boela gape di be boemong bjo bohloko bja lefeela ka mo go sa felego. Go swara ga Jehofa dilo ka tsela ya toka go tla ba go theile go swanelega ga gagwe ke go buša ka dinako tšohle.​—Jesaya 25:⁠8.

17. Re swanetše go kgongwa bjang ke go boeletša mabaka a go tlaišega lefaseng lehono?

17 Ge re dutše re boeletša mabaka a a go tlaišega ga batho, na re bona metheo le ge e le efe ya go bea Jehofa molato ka baka la bobe goba go lahlegelwa ke go mo holofela? Ka mo go fapanego, thuto e bjalo e re nea lebaka la go dumelelana le mantšu a a Moše: “Ké Yêna Lentšwê, yo tirô-phethexi, ka xe ’tsela tša’xwe tšohle di lokile, Yêna Modimo wa therešô, Mo-ila-bokxôpô, Moloki, Yêna Mosiami.” (Doiteronomio 32:⁠4) Ka go naganišiša ka ditaba tše, anke ka dinako tše dingwe re tsošološeng kwešišo ya rena ka tšona. Ka tsela yeo, ge re lebeletšane le diteko re tla ganetšana le maiteko a Sathane a go bjala dipelaelo ka menaganong ya rena. Lega go le bjalo, go thwe’ng ka mogato wa bobedi wo go boletšwego ka wona mathomong? Ke’ng seo se akaretšwago go boteng Jehofa?

Seo se Bolelwago ke go Bota Jehofa

18, 19. Beibele e re kgothatša ka mantšu afe gore re bote Jehofa, eupša ke dikgopolo dife tše di fošagetšego tšeo ba bangwe ba nago le tšona tabeng yeo?

18 Lentšu la Modimo le re kgothaletša gore: “Bôʹta Modimo ka pelo ka moka; O se ké wa ithêkxa ka xo fo re: Ke n’e thlaloxanyô. Ditseleng tša xaxo tšohle tseba Yêna; ké mo Yêna a tl’o xo Xo thulêla tsela.” (Diema 3:​5, 6) Mantšu ao ke a mabotse e bile ke a kgonthišetšago. Ka ntle le pelaelo ga go na motho yoo legohleng ka moka a ka botwago kudu go feta Tatago rena yo a rategago wa legodimong. Lega go le bjalo, go bonolo kudu go bala mantšu ao a lego go Diema go feta go a diriša.

19 Ba bantši ba na le dikgopolo tše di fošagetšego mabapi le seo se bolelwago ke go bota Jehofa. Ba bangwe ba nagana ka go bota mo go bjalo e le feela maikwelo, mohuta wa maikwelo a lethabo ao a swanetšego go itšwela feela ka pelong. Go bonagala ba bangwe ba dumela gore go bota Modimo go bolela gore re ka letela gore a re šireletše bothateng bjo bongwe le bjo bongwe, go rarolla mathata a rena ka moka, go dira gore tlhohlo e nngwe le e nngwe ya letšatši le letšatši e be ka mokgwa wo re bego re holofetše​—le gona kapejana! Eupša dikgopolo tše bjalo ga di na motheo. Go bota ke selo seo se fetago maikwelo, le gona ke selo sa kgonthe. Bathong ba bagolo go bota go akaretša go dira diphetho tše di nago le morero le tšeo di nagannwego gabotse.

20, 21. Ke’ng seo se akaretšwago go boteng Jehofa? Bontšha.

20 Le gona ela hloko seo Diema 3:⁠5 e se bolelago. E bontšha phapano magareng ga go bota Jehofa le go bota tlhaologanyo ya rena, e šišinya gore re ka se di dire ka bobedi. Na seo se bolela gore ga se ra dumelelwa go diriša matla a rena a kwešišo? Aowa, ka gobane Jehofa yo a re neilego matla ao o letetše gore re a diriše ka go mo hlankela. (Ba-Roma 12:⁠1) Eupša re ithekga ka’ng? Ge e ba tsela ya rena ya go nagana e palelwa ke go dumelelana le ya Jehofa, na re amogela bohlale bja gagwe bakeng sa seo bo lego sona​—ka ge bo phagametše bja rena kudu? (Jesaya 55:​8, 9) Go bota Jehofa go bolela gore re dumelele tsela ya gagwe ya go nagana e hlahla ya rena.

21 Ka mohlala: Nagana ka ngwana yo monyenyane yo a dutšego siting ya ka morago ka koloing, gomme batswadi ba gagwe ba dutše ka pele. Tatagwe o a otlela. Ge go tšwelela mathata nakong ya leeto​—go se kgodišege mabapi le tsela e nepagetšego goba mohlomongwe bothata bja mabapi le boemo bja leratadima goba boemo bja tsela⁠​—ngwana yo a kwago le yo a botago batswadi ba gagwe o arabela bjang? Na o goeletša tsela yeo ba swanetšego go e tšea a le siting ya ka morago, a botša tatagwe kamoo a swanetšego go otlela koloi ka gona? Na o belaela diphetho tša batswadi ba gagwe goba o a gana ge ba mo gopotša gore a dule a ipofeletše siting? Aowa, ka tlhago o bota batswadi ba gagwe gore ba tla swaragana le ditaba tše bjalo, gaešita le ge ba sa phethagala. Jehofa ke Tatago rena yo a phethagetšego. Na ga se ra swanela go mmota ka mo go feletšego, kudu-kudu ge re lebeletšana le maemo a thata?​—Jesaya 30:⁠21.

22, 23. (a) Ke ka baka la’ng re swanetše go bota Jehofa ge re lebeletšane le mathata, le gona re ka dira seo bjang? (b) Ke’ng seo se tlago go ahla-ahlwa sehlogong se se latelago?

22 Lega go le bjalo, Diema 3:⁠6 e bontšha gore re swanetše go ‘tseba Jehofa ditseleng tša rena ka moka,’ e sego feela ge re lebeletšane le maemo a thata. Ka gona diphetho tša letšatši le letšatši tšeo re di dirago bophelong di swanetše go bontšha gore re bota Jehofa. Ge mathata a tšwelela, ga se ra swanela go gakanega, go tlalelwa goba go gana tlhahlo ya Jehofa mabapi le tsela e kaone yeo re swanetšego go swara ditaba ka yona. Re swanetše go lebelela diteko e le dibaka tša go thekga bogoši bja Jehofa, go thuša go hlatsela gore Sathane ke moaketši le go hlagolela go kwa gotee le dika tše dingwe tše di kgahlišago Jehofa.​—Ba-Hebere 5:​7, 8.

23 Re ka bontšha go bota ga rena Jehofa go sa šetšwe mapheko le ge e le afe ao a ka re thibelago. Re dira bjalo dithapelong tša rena gotee le ka tsela yeo re lebelelago Lentšung la Jehofa le mokgatlong wa gagwe bakeng sa tlhahlo. Lega go le bjalo, re ka bontšha bjang go bota Jehofa ka mo go kgethegilego ge re lebeletšane le mathata ao a tšwelelago lefaseng la lehono? Sehlogo sa rena se se latelago se tla ahla-ahla taba yeo.

Dafida o ile a holofela Jehofa

Jesu o ile a bontšha gore ge tora e itšego e be e e-⁠wa kua Jerusalema, Jehofa o be a sa ikarabele ka seo

O be o tla Araba Bjang?

• Dafida o ile a bontšha bjang gore o be a holofetše Jehofa?

• Dilo tše tharo tšeo di bakago go tlaišega ga batho lehono ke dife, gomme ke ka baka la’ng e le mo gobotse gore ka dinako tše dingwe re di boeletše?

• Jehofa o ile a tsebatša kotlo efe bathong, gomme ke ka baka la’ng e be e le kahlolo ya toka?

• Ke’ng seo se akaretšwago go boteng Jehofa?