Eya go dikagare

Eya go lelokelelo la dikagare

Dula O hlwekile Boitshwarong Ka Go Diša Pelo Ya Gago

Dula O hlwekile Boitshwarong Ka Go Diša Pelo Ya Gago

Dula O hlwekile Boitshwarong Ka Go Diša Pelo Ya Gago

“Mo xo tšohle di dišwaxo, diša pelo y’axo; xobane bophelô bo hlaxa xo yôna.” —DIEMA 4:23.

1-3. (a) Gantši batho ba bontšha bjang gore ga ba tšeele godimo boitshwaro bja bona bjo bo hlwekilego? Bontšha. (b) Ke ka baka la’ng e le gabohlokwa go hlahloba bohlokwa bja boitshwaro bjo bo hlwekilego?

ESWANTŠHO seo se thadilwego se ka ba se ile sa bonagala e le sa kgale kudu. Mohlomongwe se be se sa swanetšane le mokgabišo wa ka ngwakong. Go sa šetšwe boemo, go molaleng gore mong wa sona o ile a se sa hlwa a se diriša. Seswantšho se ile sa feleletša se rekišitšwe dithotong tšeo di kilego tša dirišwa, sa rekišwa ka ditolara tše 29 tša United States. Lega go le bjalo, nywaga e sego kae ka morago, go ile gwa hwetšwa gore se bitša mo e nyakilego go ba ditolara tše milione! Ee, ge e le gabotse e be e le selo sa bokgabo seo se dirilwego ka bokgoni bjo bogolo kudu seo se sa hwetšagalego gabonolo. Nagana ka maikwelo a yoo e bego e le mong wa sona yoo a ilego a tšeela fase lehumo le!

2 Selo se se swanago gantši se direga ka bohlweki, e lego go hlweka ga motho boitshwarong goba go sekega. Batho ba bantši lehono ba tšeela fase boitshwaro bja bona bjo bo hlwekilego. Ba bangwe ba bo lebelela e le kgopolo yeo e fetilwego ke nako, yeo e sa sepedišanego le mokgwa wa bophelo wa sebjale-bjale. Ka gona, ba bo lahla ka go boelwa ke selo se senyenyane. Ba bangwe ba dira gore boitshwaro bja bona bjo bo hlwekilego bo lahlege ka go ikgotsofatša ka dikopano tša botona le botshadi ka metsotso e sego kae. Ba bangwe ba bo gafa ka dikholofelo tša go tšeelwa godimo ke dithaka tša bona goba ke motho wa bong bjo bo fapanego.—Diema 13:20.

3 Batho ba bantši ba lemoga nako e šetše e fetile kamoo boitshwaro bja bona bjo bo hlwekilego e bego e tloga e le selo sa bohlokwa ka gona. Tahlegelo ya bona gantši ke yeo e setlago pelo. Bjalo ka ge Beibele e bolela, ditla-morago tša boitshwaro bjo bo gobogilego di ka ba bjalo ka mpholo, wa go “baba wa lengána.” (Diema 5:3, 4) Ka baka la boemo bja lehono bjo bo gobogilego boitshwarong, o ka dula bjang o hlwekile boitshwarong gotee le go bo tšeela godimo? Re tla lebiša tlhokomelo megatong e meraro yeo e tswalanago yeo re ka e gatago.

Diša Pelo ya Gago

4. Pelo ya seswantšhetšo ke’ng, gomme ke ka baka la’ng re swanetše go e diša?

4 Senotlelo sa go dula o hlwekile boitshwarong ke go diša pelo. Beibele e re: “Mo xo tšohle di dišwaxo, diša pelo y’axo; xobane bophelô bo hlaxa xo yona.” (Diema 4:23) “Pelo ya’xo” ye go bolelwago ka yona mo ke’ng? Ga se setho sa kgonthe. Pelo ye ke ya seswantšhetšo. E šupa go motho yo o lego yena ka gare, go akaretša dikgopolo tša gago, maikwelo gotee le maikemišetšo. Beibele e re: “Morêna Modimo wa xaxo O mo ratê ka pelo ya xaxo ka moka, le ka môya wa xaxo ka moka, le ka matla a xaxo ka moka.” (Doiteronomio 6:5, mongwalo o sekamego ke wa rena.) Jesu o ile a bolela ka taelo ye e le yona e kgolo kudu go tšona ka moka. (Mareka 12:29, 30) Ka mo go kwagalago, pelo ye ya rena ke ya bohlokwa bjo bogolo kudu. Ke yeo e swanelwago ke go dišwa.

5. Pelo e ka ba bjang ya bohlokwa le yeo e lego kotsi ka nako e swanago?

5 Lega go le bjalo, Beibele gape e bolela gore “pelo ké yôna mmata-mâno-mabe, ké yôna lešaedi.” (Jeremia 17:9) Pelo e ka ba bjang mmata-mano-mabe—ya ba kotsi go rena? Ka mohlala, koloi ke sedirišwa seo se nago le mohola, gaešita le seo se phološago bophelo nakong ya tšhoganetšo. Eupša ge e ba mootledi a sa laole koloi, a sa laole leotwana la go otlela ka dinako tšohle, yona koloi yeo e ka ba sebetša se kotsi gabonolo. Ka mo go swanago, ka ntle le ge o ka diša pelo ya gago, o tla laolwa ke dikganyogo le ditshekamelo tša gago ka moka tša ka gare, gomme tsela ya gago ya bophelo e tla wela kotsing. Lentšu la Modimo le re: “Moipoti ké setlatla; xo phônyôkxa [yo] a yaxo ka bohlale.” (Diema 28:26) Ee, o ka sepela ka bohlale gomme wa phonyokga kotsi ge e ba o diriša Lentšu la Modimo go go hlahla, go swana le ge o tla lebelela mmapa pele ga ge o thoma leeto.—Psalme 119:105.

6, 7. (a) Bokgethwa ke’ng, gomme ke ka baka la’ng bo le bohlokwa go bahlanka ba Jehofa? (b) Re tseba bjang gore batho bao ba sa phethagalago ba ka ekiša bokgethwa bja Jehofa?

6 Dipelo tša rena di ka se ke tša sekamela boitshwarong bjo bo hlwekilego ka tlhago. Re swanetše go di lebiša tseleng yeo. Tsela e nngwe ya go dira bjalo ke go naganišiša ka bohlokwa bja kgonthe bja bohlweki. Seka se se tswalana kgaufsi le bokgethwa, e lego bjoo bo bolelago bohlweki, go sekega le go aroga sebeng. Bokgethwa ke seka sa bohlokwa seo e lego karolo ya semelo sa Jehofa Modimo. Ditemana tša Beibele tše makgolo di tswalanya seka seo le Jehofa. Ge e le gabotse, Beibele e re “bokgethwa ke bja Jehofa.” (Ekisodo 28:36, NW) Lega go le bjalo, seka seo se phagamego se tswalana bjang le rena batho bao ba sa phethagalago?

7 Ka Lentšung la gagwe, Jehofa o re botša gore: “Bang ba bakxêthwa, xobane Nna ke e Mokxêthwa.” (1 Petro 1:16) Ee, re ka ekiša bokgethwa bja Jehofa; re ka ba bao ba hlwekilego pele ga gagwe gomme ra dula re hlwekile boitshwarong. Ka gona ge re phema ditiro tšeo di sa hlwekago tšeo di šilafatšago, re fihlelela tokelo e kgahlišago e lego yeo e phagamego—ya go ekiša seka se sebotse sa Modimo yo a Phagamego Kudu! (Ba-Efeso 5:1) Ga se ra swanela go nagana gore re ka se kgone go dira bjalo, ka gobane Jehofa ke Mong wa rena yo bohlale le yo a leka-lekanego yoo le ka mohla a sa nyakego mo gontši go rena go feta seo re ka kgonago go se dira. (Psalme 103:13, 14; Jakobo 3:17) Ke therešo gore go dula re hlwekile moyeng le boitshwarong go nyaka boiteko. Lega go le bjalo, moapostola Paulo o boletše gore ‘therešo le bohlweki ke tšeo di swanetšego Kriste.’ (2 Ba-Korinthe 11:3, bapiša le NW.) Na ga re kolote Kriste le Tatagwe ka gore re dire maiteko ka moka a go dula re hlwekile boitshwarong? Go ba gona, ba re bontšhitše lerato le legolo go feta leo le ka mohla re ka kgonago go ba lefa lona. (Johane 3:16; 15:13) Ke tokelo go rena go bontšha tebogo ya rena ka go phela maphelo ao a hlwekilego boitshwarong. Ka go nagana ka boitshwaro bja rena bjo bo hlwekilego ka tsela ye, re tla bo tšeela godimo gomme ra diša dipelo tša rena.

8. (a) Re ka fepa bjang pelo ya seswantšhetšo? (b) Poledišano ya rena e ka utolla’ng ka rena?

8 Le gona re diša dipelo tša rena ka tsela yeo re iphepago ka yona. Ka mehla re swanetše go fepa menagano le dipelo tša rena ka dijo tša moya tšeo di nago le phepo, le gona re dule re tsepamišeditše dikgopolo tša rena ditabeng tše dibotse tša Mmušo wa Modimo. (Ba-Kolose 3:2) Gaešita le poledišano ya rena e swanetše go bontšha go tsepamišwa mo go bjalo. Ge e ba re tsebja ka go bolela ka ditaba tša mediro ya nama tšeo di gobogilego, re utolla selo se itšego ka boemo bja dipelo tša rena. (Luka 6:45) Go e na le moo, anke re tsebjeng ka go bolela ka ditaba tša moya le tšeo di agago. (Ba-Efeso 5:3) E le gore re šireletše dipelo tša rena, go na le dikotsi tše šoro tšeo re swanetšego go di phema. Anke re ahla-ahleng tše pedi tša tše.

Tšhabang Bootswa

9-11. (a) Ke ka baka la’ng bao ba hlokomologago keletšo yeo e lego go 1 Ba-Korinthe 6:18 e le bao gantši ba ka kopanelago boitshwarong bjo bobe kudu? Bontšha. (b) Re phema’ng ge e ba re tšhaba bootswa? (c) Monna yo a botegago e lego Jobo o re beetše mohlala ofe o mobotse?

9 Jehofa o ile a budulela moapostola Paulo go ngwala keletšo e itšego yeo e thušitšego ba bantši go diša dipelo tša bona le go dula ba hlwekile boitshwarong. Paulo o itše: “Bootswa bo thšabeng-xê.” (1 Ba-Korinthe 6:18) Elang hloko gore o ile a fetela ka kua ga go fo re “Phemang bootswa.” Bakriste ba swanetše go dira se se oketšegilego. Ba swanetše go tšhaba ditiro tše bjalo tše di gobogilego, go swana le ge ba tla tšhaba boemo bjo bo beago bophelo kotsing. Ge e ba re hlokomologa keletšo yeo, re oketša kgonagalo ya go kopanela boitshwarong bjo bobe kudu gomme ra se sa amogelwa ke Modimo.

10 Ka mohlala: Mma o hlapišitše le go apeša mošemanyana wa gagwe bakeng sa go mo lokišeletša tiragalo ya bohlokwa. Mošemanyana o kgopela ge e ba a ka bapala ka kua ntle pele ga ge lapa le sepela, gomme mmagwe o a dumela—ka tlase ga lebaka letee. O re: “O se ke wa ya le ge e le kae kgaufsi le meetse ao a nago le maraga ka kua ntle. Ge e ba o ka ba le maraga, o tlo otlwa.” Lega go le bjalo, ka morago ga metsotso e sego kae, o bona mošemane a sepela ka go teka-teka ka menwana moo meetse a felelago gona. Ga se a tšwa a e ba le maraga. Lega go le bjalo, o hlokomologa temošo ya mmagwe ya gore a se ye kgaufsi le meetse, gomme ka ntle le pelaelo bothata bo kgaufsi le go tšwelela. (Diema 22:15) Bafsa ba bantši le batho ba bagolo bao ba swanetšego go ba šedi kudu ba dira phošo e swanago. Go bjalo bjang?

11 Dinakong tše tša ge batho ba bantši gakaakaa ba ineetše go “ditumô tše di lešaxo dihlong,” intaseteri ka moka e hlamile kgwebo ya go kgothaletša dikopano tša botona le botshadi tšeo di gobogilego. (Ba-Roma 1:26, 27) Leuba la diswantšho tšeo di kgothaletšago bootswa le tletše ka dimakasineng, dipukung, dibidiong le ka go Internet. Bao ba kgethago go fepa menagano ya bona ka diswantšho tše bjalo ba tloga ba sa tšhabe bootswa. Ba bapala ka bjona, ba sepela ka go teka-teka lefelong leo le lego kotsi, ba hlokomologa temošo ya Beibele. Go e na le go diša dipelo, ba di tšhela ka mpholo ka diswantšho tša kgonthe tšeo di ka tšeago nywaga go lebalega. (Diema 6:27) Anke re ithuteng go tšwa go Jobo yo a botegago, yoo a ilego a dira kgwerano—tumelelano ya semolao—le mahlo a gagwe, gore a se ke a lebelela seo se tla mo lekago go dira se se fošagetšego. (Jobo 31:1) Woo ke mohlala wo re swanetšego go o latela!

12. Baratani ba Bakriste ba ka ‘tšhaba bootswa’ bjang nakong ya lefereyo?

12 Ke gabohlokwa ka mo go kgethegilego go ‘tšhaba bootswa’ nakong ya lefereyo. Nako yeo e swanetše go ba nako e thabišago, yeo e tletšego ka kholofelo le phagahlo, eupša baratani ba bangwe ba bafsa ba e senya ka go bapala ka boitshwaro bjo bo gobogilego. Ge ba dutše ba dira bjalo, ba amogana motheo o kaone wa lenyalo le lebotse—tswalano yeo e theilwego leratong leo le se nago boithati, boitshwaro le go kwa Jehofa Modimo. Baratani ba bangwe ba Bakriste ba ile ba itshwara ka tsela e gobogilego nakong ya lefereyo la bona. Ka morago ga ge ba nyetše, mosadi o ile a dumela gore letswalo la gagwe le ile la mo tlaiša, gaešita le go mo šulafaletša lethabo la letšatši la gagwe la lenyalo. O ile a ipolela ka gore: “Ke ile ka kgopela Jehofa tshwarelo ka makga a mantši, eupša gaešita le ge go fetile nywaga e šupago ga e sa le go tloga ka nako yeo, letswalo la-ka le tšwela pele go ntlaiša.” Ke gabohlokwa gore bao ba dirago dibe tše bjalo ba nyake thušo go bagolo ba Bakriste. (Jakobo 5:14, 15) Lega go le bjalo, baratani ba bantši ba Bakriste ba dira dilo ka bohlale gomme ba phema dikotsi tše nakong ya lefereyo. (Diema 22:3) Ba lekanyetša dipontšho tša bona tša lerato. Ba diriša bafelegetši gomme ka kelohloko ba phema go ba gotee ba le noši mafelong ao a utegilego.

13. Ke ka baka la’ng Bakriste ba sa swanela go fereyana le motho yo a sa hlankelego Jehofa?

13 Bakriste bao ba tsenago lefereyong le batho bao ba sa hlankelego Jehofa ka ntle le pelaelo ba lebeletšana le ditlhohlo tše šoro. Ka mohlala, o ka ratana bjang le motho yo a sa ratego Jehofa Modimo? Ke gabohlokwa gore Bakriste ba tsene jokong feela le bao ba ratago Jehofa le go hlompha ditekanyetšo tša gagwe tša bohlweki. Lentšu la Modimo le re botša gore: “Le se kê la ba ba xo ikxokêla jokong e šele ya ba ba sa dumelexo; tokô e ka amana bya’ng le bokxôpô? Seetša se ka amana bya’ng le lefsifsi?”—2 Ba-Korinthe 6:14.

14, 15. (a) Ke kgopolo efe e fošagetšego yeo ba bangwe ba nago le yona mabapi le seo se bolelwago ke “bootswa”? (b) “Bootswa” bo akaretša ditiro tša mohuta mang, gomme Bakriste ba ka ‘tšhaba bootswa’ bjang?

14 Tsebo le yona ke ya bohlokwa. Re ka se kgone go tšhaba bootswa ka mo go swanetšego ge e ba re tloga re sa tsebe gore ke eng. Ba bangwe lefaseng la lehono ba amogetše kgopolo e fošagetšego ya mabapi le seo se bolelwago ke “bootswa.” Ba nagana gore ba ka kgotsofatša dikganyogo tša bona tša kopano ya botona le botshadi ka ntle ga lenyalo ge feela ba phema tiro ya kgonthe ya kopano ya botona le botshadi. Gaešita le mekgatlo e mengwe yeo e hlomphegago ya tša maphelo yeo e nyakago go fokotša palo ya boimana bjo bo sa nyakegego bja bafsa e kgothaleditše bafsa go ba le dikopano tša botona le botshadi tšeo di arogilego tšeo di sa feleletšego ka boimana. Keletšo e bjalo e tloga e fošagetše ka mo go mo nyamišago. Go phema boimana re se lenyalong ga go swane le go dula re hlwekile, gomme tlhaloso ya kgonthe ya “bootswa” ga se yeo e lekanyeditšwego.

15 Lentšu la Segerika bakeng sa por·neiʹa, leo le fetoletšwego e le “bootswa,” le tloga le e-na le tlhaloso e nabilego kudu. Le bolela ka dikopano tša botona le botshadi tšeo di akaretšago batho bao ba sa nyalanago gomme le lebiša tlhokomelo go dirišweng gampe ga ditho tša pelego. Por·neiʹa e akaretša ditiro tše bjalo ka kopano ya botona le botshadi ya go hupa setho sa pelego ka molomo, ya go tsenya ka morago gotee le go tsoša ditho tša pelego tša motho yo mongwe—boitshwaro bjoo gantši bo tswalanywago le mafelo a go gweba ka mmele. Batho bao ba naganago gore ditiro tše bjalo ga se “bootswa” ba a iphora gomme ke bahlaselwa ba o mongwe wa mereo ya Sathane. (2 Timotheo 2:26) Go oketša moo, go dula re hlwekile go bolela go feta go fo phema tiro le ge e le efe yeo e emelago bootswa. E le gore re ‘tšhabe bootswa,’ re swanetše go phema mehuta ka moka ya dikopano tša botona le botshadi tšeo di sa hlwekago le boitshwaro bjo bo gobogilego bjoo bo ka lebišago sebeng se segolo sa por·neiʹa. (Ba-Efeso 4:19) Ka tsela yeo re dula re hlwekile boitshwarong.

Phema Dikotsi tša go Bapala ka Lerato

16. Mokgwa wa go bontšhana lerato ke o swanetšego boemong bofe, bjalo ka ge go bontšhitšwe ke mohlala ofe wa ka Mangwalong?

16 Ge e ba re tla dula re hlwekile boitshwarong, kotsi e nngwe yeo re swanetšego go e ela hloko ke ya go bapala ka lerato. Ba bangwe ba ka phegelela go bolela gore go bapala ka lerato ke boithabišo bjo bo se nago molato goba bjo bo sego kotsi magareng ga batho ba bong bjo bo sa swanego. Ka mo go kwagalago, go na le nako le lefelo tšeo di swanetšego tša go bontšhana lerato. Isaka le Rebeka ba ile ba bonwa ba “kxêana,” gomme go be go le molaleng go babogedi gore e be e se feela motho le kgaetšedi ya gagwe. (Genesi 26:7-9) Lega go le bjalo, e be e le monna le mosadi bao ba nyalanego. Go bontšhana ga bona lerato e be e le mo go swanetšego. Go bapala ka lerato ke taba e nngwe.

17. Go bapala ka lerato ke’ng, gomme bothata bjo bo ka laolwa bjang?

17 Go bapala ka lerato go ka hlaloswa ka tsela ye: go bontšha kgahlego ya lerato mola go se na maikemišetšo a kgonthe a go tsena lenyalong. Batho ke dibopiwa tšeo di raraganego, ka gona ga go na pelaelo gore go na le ditsela tše di sa balegego tša go bapala ka lerato, tše dingwe tša tšona ke tšeo di sa bonagalego. (Diema 30:18, 19) Ka gona, melao e thata e tloga e ka se rarolle bothata bjo. Go e na le moo, go nyakega selo se itšego se se oketšegilego—go itlhahloba ka potego le go diriša ka mo go tseneletšego melao ya motheo ya Beibele.

18. Ke’ng seo se tutueletšago ba bangwe go bapala ka lerato, gomme ke ka baka la’ng go bapala ka lerato go le kotsi?

18 Ge e ba re itlhahloba ka potego, ka ntle le pelaelo bontši bja rena re tla swanela ke go dumela gore ge re lemoga gore motho yo mongwe wa bong bjo bo fapanego o na le kgahlego ya lerato ka rena, re ikwa re thabile. Seo ke sa tlhago. Eupša na re bapala ka lerato e le gore re tsoše kgahlego e bjalo—e le feela gore re matlafatše go ikholofela ga rena goba go tsoša karabelo e bjalo mothong yo mongwe? Ge e ba go bjalo, na re ile ra nagana ka bohloko bjoo re ka bago re bo baka? Ka mohlala, Diema 13:12 e re: “Sellêlwa-seletetši se lwadiša pelo.” Ge e ba re bapala le motho yo mongwe ka lerato ka boomo, ka ntle le pelaelo re tloga re sa tsebe kamoo motho yoo a kgomegago ka gona. Monna yoo goba mosadi yoo a ka ba le ditebelelo tša lefereyo gaešita le go feleletša ka lenyalo. Se se ka feleletša ka go nyama mo go gateletšago. (Diema 18:14) Go bapala ka maikwelo a ba bangwe ka boomo ke sehlogo.

19. Go bapala ka lerato go ka bea bjang manyalo a Bakriste kotsing?

19 Go tloga go le bohlokwa ka mo go kgethegilego go itiša malebana le go bapala ka lerato ge go tliwa bathong bao ba lego lenyalong. Go bontšha maikwelo a lerato mothong yo a lego lenyalong—goba gore motho yo a lego lenyalong a bontšhe kgahlego e bjalo mothong yo mongwe yoo e sego molekane wa gagwe—go fošagetše. Ka mo go nyamišago, Bakriste ba bangwe ba ile ba kgomarela kgopolo e fošagetšego ya gore ke mo go amogelegago go hlagolela maikwelo a lerato mothong yo mongwe wa bong bjo bo fapanego ka ntle le molekane wa bona. Ba bangwe ba utollela motho yoo ba rego ke mogwera wa bona dilo tšeo di tlogago di ba tshwenya, gaešita le go mo ntšhetša sa mafahleng a bona seo ba sa se botšego balekane ba bona. Ka baka leo, maikwelo a lerato a ile a gola go fihla bokgoleng bja go ithekga ka yo mongwe maikwelong moo go ka fokodišago lenyalo gaešita le go le thuba. Bakriste bao ba lego lenyalong ba dira gabotse ge ba gopola temošo ya Jesu e bohlale ya mabapi le bohlotlolo—bo thoma ka pelong. (Mateo 5:28) Ka gona, anke re dišeng dipelo gomme re phemeng maemo ao a ka lebišago go ditla-morago tše bjalo tše kotsi.

20. Re swanetše go ikemišetša go lebelela boitshwaro bja rena bjo bo hlwekilego bjang?

20 Ke therešo gore ga go bonolo go dula re hlwekile boitshwarong lefaseng la lehono leo le gobogilego boitshwarong. Lega go le bjalo, gopola gore go dula re hlwekile boitshwarong go bonolo kudu go feta go hlweka ka lefsa ge re šetše re šilafetše. Go ba gona, Jehofa a ka “lebalela ka tekanyo e kgolo” gomme o kgona go hlwekiša bao ba tlogago ba sokologa dibeng tša bona. (Jesaya 55:7) Lega go le bjalo, Jehofa ga a šireletše bao ba itshwarago ka tsela e gobogilego go ditla-morago tša ditiro tša bona. Ditla-morago di ka dula di le gona ka nywaga e mentši, gaešita le bophelong ka moka. (2 Samuele 12:9-12) Leka kamoo o ka kgonago ka gona go dula o hlwekile boitshwarong ka go diša pelo ya gago. Lebelela boemo bja gago bjo bo hlwekilego le bjo bo sekilego pele ga Jehofa Modimo e le lehumo la bohlokwa—gomme o se ke wa le lahla!

[Dipotšišo tša Thuto]

[Caption on page 11]

Koloi e ka ba kotsi ge e ba e sa laolwe gabotse

[Caption on page 12]

Go ka direga’ng ge e ba re hlokomologa ditemošo?

[Caption on page 13]

Lefereyo leo le hlwekilego ke leo le thabišago le go hlompha Modimo

O tla Araba Bjang?

• Go hlweka boitshwarong ke’ng, gomme ke ka baka la’ng go le bohlokwa gakaakaa?

• Re ka diša bjang dipelo tša rena?

• Ke’ng seo se akaretšwago go tšhabeng bootswa?

• Ke ka baka la’ng re swanetše go phema go bapala ka lerato?