Ma-Anabaptist E Be E Le Bomang?

BAENG bao ba etelago ka lekga la pele kua bogareng bja motse o mogolo wa Münster wa Westphalia, Jeremane, mo e ka bago ka dinako tšohle ba ema gore ba bogele diroba tše tharo tša tšhipi tšeo di lekeletšego toreng ya kereke. Ge re sa bale dinako tše sego kae tše kopana tšeo ka tšona di ilego tša tlošwa, diroba tšeo di bile moo mo e nyakilego go ba ka nywaga e 500. Mathomong di be di rwele ditopo tša banna ba bararo bao ba ilego ba tlaišwa le go bolawa phatlalatša. Banna ba e be e le ma-Anabaptist, gomme diroba ke dikgopotšo tša mmušo wa bona.

Ma-Anabaptist e be e le bomang? Sehlopha se se thomile bjang? Dithuto tša bona tša motheo e be e le dife? Ke ka baka la’ng banna ba ba ile ba bolawa? Le gona diroba tše tharo di tswalana bjang le mmušo?

Kereke e Swanetše go Mpshafatšwa Bjang?

Mafelelong a ngwaga-kgolo wa bo-15 le mathomong a ngwaga-kgolo wa bo-16, go ntšha diphošo ga bao ba tsenago Kereke ya Roma Katholika le ga baruti go ile gwa gola. Kgobogo le boitshwaro bjo bo gobogilego di ile tša tsenelela ka kerekeng; ka go rialo, ba bantši ba ile ba nagana gore go be go nyakega diphetogo tše dikgolo. Ka 1517, Martin Luther o ile a kgopela phatlalatša gore go be le mpshafatšo, gomme go se go ye kae Mpshafatšo ya Protestanta e ile ya tšwela pele ge ba bangwe ba dutše ba tsenela ngangišano.

Eupša bampshafatši ba be ba se na maano a swanago ka seo se bego se swanetšwe go dirwa goba gore diphetogo di swanetše go fihla bokgoleng bofe. Ba bantši ba ile ba lemoga go nyakega ga go kgomarela Beibele ditabeng tša borapedi. Lega go le bjalo, bampshafatši ba be ba bile ba sa dumelelane tlhalosong e tlwaelegilego ya dithuto tša Beibele. Ba bangwe ba be ba nagana gore Mpshafatšo e be e tšwela pele ka go nanya kudu. Le gona sehlopha sa ma-Anabaptist se ile sa tsema medu ya sona gare ga bampshafatši ba.

Hans-Jürgen Goertz o ngwala ka pukung ya gagwe ya Die Täufer—Geschichte und Deutung gore: “Ge re bolela therešo, go be go se na sehlopha se tee sa ma-Baptist; go be go e-na le dihlopha tše mmalwa.” Ka mohlala, ka 1521 banna ba bane bao ba tsebjago e le baporofeta ba Zwickau ba ile ba tsoša kgahlego ka go ruta dithuto tša ma-Anabaptist kua Wittenberg. Le gona ka 1525 sehlopha se sengwe sa ma-Anabaptist se ile sa hlongwa kua Zurich, Switzerland. Le gona dihlopha tša ma-Anabaptist di ile tša thoma kua Moravia—yeo gabjale e lego Repabliki ya Czechoslovakia—le kua Netherlands.

Kolobetšo—Na ke ya Bana Goba ya Batho ba Bagolo?

Dihlopha tše dintši tša ma-Anabaptist e be e le tše dinyenyane, gomme ditho tša tšona ka kakaretšo di be di rata khutšo. Bakgomaredi ba tšona ba be ba sa ute ditumelo tša bona; ge e le gabotse ba be ba dira boboledi go ba bangwe. Dithuto tša motheo tša tumelo ya ma-Anabaptist di be di hlalositšwe ka go Schleitheim Confession ya 1527. Gare ga dilo tše dingwe, a be a gana go swara dibetša, a dula a ikarotše lefaseng, a bile a kgaola bafoši. Eupša seo se bego se hlaola ditumelo tša ona go feta selo le ge e le sefe se sengwe, e lego seo se bego se hlaola ma-Anabaptist ka mo go bonagalago go madumedi a mangwe, e be e le tumelo ya ona ya gore kolobetšo e be e le ya batho ba bagolo e sego ya bana. *

Go kolobetšwa ga batho ba bagolo e be e se feela taba ya thuto ya bodumedi; eupša e be e le taba ya matla a go laola. Ge e ba go kolobetšwa go be go diegišitšwe go fihlela motho e le yo mogolo—ka go rialo gwa dumelela motho gore a dire phetho yeo e theilwego tumelong—gona ba bangwe ba be ba ka se kolobetšwe le ka mohla. Bonyenyane ka tekanyo e itšego, batho bao ba sego ba kolobetšwa ba be ba ka se be ka tlase ga taolo ya kereke. Dikerekeng tše  dingwe, go kolobetšwa ga batho ba bagolo go be go bolela go lahlegelwa ke matla a go laola.

Ka go rialo, bobedi Makatholika le Malutere ba be ba sa nyake go kgothaletša mokgwa wa go kolobetša batho ba bagolo. Ka morago ga 1529, bonyenyane dinageng tše dingwe, bao ba bego ba kolobetša batho ba bagolo goba bao ba bego ba kolobetšwa e le batho ba bagolo ba be ba newa kotlo ya lehu. Mongwadi wa ditaba Thomas Seifert o hlalosa gore ma-Anabaptist a be a “tlaišwa ka sehlogo Mmušong ka moka o Mokgethwa wa Roma wa Setšhaba sa Jeremane.” Tlaišo e be e le e tseneletšego kudu kua Münster.

Münster ya Mehleng ya Magareng e Nyaka Phetogo

Münster ya mehleng ya magareng e be e e-na le badudi ba ka bago 10 000 e bile e ageletšwe ka maboto a nyakilego a sa fenyege a tšhireletšo, a bophara bja dimithara tše ka bago 90 le ya dikhilomithara tše ka bago tše hlano go o dikologa. Lega go le bjalo, boemo ka gare ga motse bo be bo sa tsepama go swana le tšhireletšo ya wona. The Kingdom of the Anabaptists, yeo e gatišitšwego ke Musiamo wa Motse o mogolo wa Münster, e bolela ka “dingangišano tša dipolitiki tša ka gare ga motse tša magareng ga ditho tša dihlopha tša motse o mogolo tša go hlama molao le Mekgatlo ya Kgwebo.” Go oketša moo, badudi ba be ba galefišitšwe ke boitshwaro bja baruti. Münster e ile ya thekga Mpshafatšo gomme ka 1533 e ile ya fetoga go tloga go go ba motse o mogolo wa Makatholika go ya go beng motse o mogolo wa Malutere.

Yo mongwe wa baruti ba etelelago pele ba bampshafatši kua Münster e be e le Bernhard Rothmann, e lego motho yo a nago le mahlahla. Mongwadi Friedrich Oehninger o hlalosa gore, “dikgopolo [tša Rothmann] e ile ya ba tša ma-Anabaptist ka mo go feletšego; yena le ba bangwe ba bašomi-gotee le yena ba ile ba gana go kolobetša masea.” O ile a thekgwa ke batho ba bantši kua Münster, gaešita le ge ba bangwe ba be ba bona dikgopolo tša gagwe e le tše di feteletšego kudu. “Batho ba oketšegilego go bao ba bego ba rata tshepedišo ya kgale ba ile ba tloga motseng o mogolo, ba e-na le maikwelo a gore go tlo direga selo se sengwe se sebe. Ma-Anabaptist a ile a kgeregela kua Münster go tšwa mafelong ka moka, ka kholofelo ya gore dikgopolo tša ona di kwešišwe.” Go kgobokana mo ga ma-Anabaptist kua Münster go ile gwa lebiša tiragalong e boifišago.

Jerusalema e Mpsha e a Hlaselwa

Ma-Dutch a mabedi ao a falaletšego Münster—Jan Mathys, e lego radinkgwa yo a tšwago Haarlem le Jan Beuckelson, yo a tsebjago e le John wa Leiden—a be a swanetše go gata mogato o bohlokwa wa gore go be le tšwelopele moo. Mathys o ile a bolela gore ke yena moporofeta a ba a tsebatša April 1534 e le nako ya go tla ga Kriste ka lekga la bobedi. Motse o ile wa tsebatšwa e le Jerusalema e Mpsha yeo go boletšwego ka yona ka Beibeleng, gomme go ile gwa ba le boemo bja kgopolo bja mabapi le go fela ga lefase. Rothmann o ile a dira phetho ya gore dithoto ka moka di swanetše gore e be tša batho bohle. Badudi bao e lego batho ba bagolo ba be ba swanetše go dira phetho: Gore ba kolobetšwe goba ba tloge motseng o mogolo. Go kolobetšwa ga mašaba go ile gwa akaretša ba bangwe bao ba ilego ba inwa feela ka gore ba nyaka go phema gore ba tlogele magae a bona le dithoto tša bona.

Dihlopha tše dingwe di ile tša makala ge Münster e be e e-ba motse o mogolo wa mathomo woo go ona ma-Anabaptist e bego e le sehlopha se matla sa bodumedi le sa dipolitiki. Go ya ka puku ya Die Täufer zu Münster, se se ile sa tlišetša “Münster bonaba go tšwa Mmušong ka moka o Mokgethwa wa Roma wa Setšhaba sa Jeremane.” Mohlomphegi wa tikologong yeo, e lego Mopišopo yo e lego Kgošana e bile e le Mokgomana Franz von Waldeck, o ile a kgoboketša madira gore a yo hlasela Münster. Madira ao a be a bopilwe ke bobedi Malutere le Makatholika. Madumedi a ka bobedi, ao go fihla mo nakong ye a bego a le ka mahlakoreng a mabedi a lwantšhanago a Mpshafatšo, ao go se go ye kae a bego a tla lwa Ntweng ya Nywaga e Masome a Mararo, a ile a lwa a ipopile ngatana e tee kgahlanong le ma-Anabaptist.

 Go Fedišwa ga Mmušo wa Ma-Anabaptist

Matla a madira ao a lwago ga se a ka a tšhoša bao ba bego ba šireleditšwe ke merako ya motse o mogolo. Ka April 1534, ge go tla ga Kriste ka lekga la bobedi go be go swanetše gore go direge, Mathys o ile a tšwa motseng o mogolo a kata ka pere e tšhweu, a lebeletše gore Modimo o tla mo šireletša. Akanya ka letšhogo leo bathekgi ba Mathys ba ilego ba ba le lona ge ba ukamela mabotong a motse o mogolo gomme ba bona madira ao a hlaselago a sega Mathys ka diripana-ripana a bile a hlomela hlogo ya gagwe godimo ga kota.

John wa Leiden o ile a ba mohlatlami wa Mathys gomme a reelwa gore ke Kgoši Jan wa ma-Anabaptist kua Münster. O ile a leka go fediša go se lekane magareng ga banna le basadi—motse o mogolo o be o e-na le basadi ba bantši kudu go feta banna—ka go kgothaletša banna gore ba nyale basadi ba bantši go ya kamoo ba nyakago ka gona. Ge e le mabapi le go fetelela moo go bego go le gona mmušong wa ma-Anabaptist kua Münster, kotlo ya bootswa le bohlotlolo e be e le lehu, mola segadikane se be se dumelelwa, e bile se kgothaletšwa. Kgoši Jan ka boyena o ile a nyala basadi ba 16. Ge yo mongwe wa bona, e lego Elisabeth Wandscherer, a be a kgopela tumelelo ya gagwe gore a tloge motseng o mogolo, o ile a kgaolwa hlogo phatlalatša.

Tlhaselo e tšere dikgwedi tše 14, go ba go fihla ka June 1535 ge motse mafelelong o e-wa. Münster e ile ya lebeletšana le phedišo yeo motse o sa kago wa e bona gape go ba go fihla ka Ntwa ya II ya Lefase. Rothmann o ile a tšhaba, eupša Kgoši Jan le baetapele ba bangwe ba babedi ba ma-Anabaptist ba ile ba swarwa, ba tlaišwa ba ba ba bolawa. Ditopo tša bona di ile tša bewa ka gare ga diroba gomme tša fegwa godimo ga tora ya Kereke ya St. Lambert. Seifert o hlalosa gore, seo se be se swanetše “go šoma e le temošo e tšhošago go bohle bao ba ka bakago mathata.” Ee, go tsena-tsenana le dipolitiki go ile gwa tliša ditla-morago tše šoro.

Go diregile’ng ka dihlopha tše dingwe tša ma-Anabaptist? Tlaišo e ile ya tšwela pele ka nywaga e mmalwa Yuropa ka moka. Bontši bja ma-Anabaptist bo ile bja kgomarela melao ya bjona ya motheo ya go ila ntwa, gaešita le ge go be go e-na le ba sego kae bao ba bego ba rata ntwa. Ge nako e dutše e e-ya, Menno Simons yo e bego e le moruti o ile a ba moetapele wa ma-Anabaptist, gomme sehlopha mafelelong se ile sa tsebja e le ma-Menno goba sa tsebja ka maina a mangwe.

Diroba tše Tharo

Ma-Anabaptist ge e le gabotse e be e le batho ba bodumedi bao ba ilego ba leka go kgomarela melao ya motheo ya Beibele. Eupša Batho bao ba nago le dikgopolo tše di feteletšego ba kua Münster ba ile ba dira gore ma-Anabaptist a tlogele mokgwa woo gomme a tsenele dipolitiki. Ge sehlopha se šetše se dirile bjalo, se ile sa fetoga mokgatlo wa bofetogedi. Se se ile sa bolela kotsi go sehlopha sa ma-Anabaptist gotee le go motse o mogolo wa mehleng ya magareng wa Münster.

Baeng bao ba etelago bogareng bja motse o mogolo ba sa dutše ba gopotšwa ka ditiragalo tše tšeo di tšhošago tša mo e ka bago nywaga e 500 e fetilego. Bjang? Ka diroba tše tharo tša tšhipi tšeo di lekeletšego toreng ya kereke.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Caption on page 13]

Kgoši Jan o ile a tlaišwa, a bolawa a ba a lekeletšwa toreng ya Kereke ya St. Lambert