Kapadotsia Moo Batho ba Bego ba Dula Nywakong e Betlilwego ke Phefo le Meetse

MOAPOSTOLA Petro o boletše ka Kapadotsia. O ile a lebiša karolwana ya lengwalo la gagwe la pele le le buduletšwego go “bafaladi ba ba xašanexo . . . le Kapadotsia.” (1 Petro 1:1) Kapadotsia e be e le naga ya mohuta mang? Ke ka baka la’ng badudi ba yona ba be ba dula nywakong e betlilwego lefsikeng? Ba tsebile bjang Bokriste?

Mosepedi wa Brithania e lego W. F. Ainsworth, yo a etetšego Kapadotsia ka bo-1840, o itše: “Kapejana re ile ra ikhwetša re timetše ka sethokgweng sa dikhoune le dikokwane tša lefsika.” Boalo bja naga ye bjo bo sa tlwaelegago bo sa dutše bo makatša baeti ba mehleng yeno bao ba etelago tikologong ya Turkey. Gare ga meedi ya Kapadotsia go na le dilo tšeo o ka rego ke dihlwa-dieme tše di sa tlwaelegago tša lefsika tšeo di ipopilego ngatana e tee go swana le mašole a emego thwii a sa bolele. Tše dingwe di swana le ditšhimele tše dikgolo kudu tša bophagamo bja dimithara tše 30 goba go feta moo. Tše dingwe di swana le dikhoune tše dikgolo kudu tša ice-cream, dimonyumente goba di-mushroom.

Letšatši le bonegela dihlwa-dieme tše gabotse gakaakang ka mebala e fapanego mosegare ka moka! Ka mahube di ba le mmala wa bopinki bjo bosehla. Mosegareng wa sekgalela di ba le mmala wa bošweu bjo bosehla gomme letšatši leo le sobelago le fetolela mmala wa tšona go boserolwana bjo botsotho. Ke’ng seo se bakilego gore go be le “dikhoune [tše] tša sethokgweng le dikokwane tša lefsika”? Le gona ke ka baka la’ng batho ba tikologong ye ba dira nywako ya bona ka tšona?

E Betlilwe ke Phefo le Meetse

Kapadotsia e agilwe bogareng bja seka-sehlakahlaka sa Anatolia, seo se kgokaganyago Asia le Yuropa. Tikologo ye e ka ba e ile ya ba nagadimo ge nkabe e be e se ka dithabamollo tša yona tše pedi. Nywaga-kgolong e fetilego, go thuthupa ga tšona mo gogolo go ile gwa khupetša tikologo ka moka ka mehuta e mebedi ya mafsika—basalt e thata le tufa e boleta, e lego lefsika le lešweu leo le bakilwego ke molora wo o thatafetšego wa thabamollo.

Ge dinoka, pula le phefo di be di thoma go gogola tufa e boleta, go ile gwa ba le maope. Ge nako e dutše e e-ya, magaga a mangwe ao a ageleditšego maope a a ile a gogolega ganyenyane-ganyenyane gomme a bopa dikokwane tša dikhoune tša lefsika, tšeo di kgabišago naga ka diswantšho tša go betlwa tšeo di sa hwetšagalego lefelong le ge e le lefe lefaseng. Tše dingwe tša dikhoune tša lefsika di ile tša tšea sebopego sa mašobana a kgonthe a mamapo a dinose. Badudi ba tikologong ye ba ile ba betla diphapoši lefsikeng le boleta gomme ba oketša diphapoši ge malapa a dutše a gola. Ba ile ba ba ba hwetša nywako ye e le e fodilego selemo e bile e le e ruthetšego marega.

Go Dula Magahlanong a Ditsela tša Tlhabologo

Badudi ba legageng ba Kapadotsia ba ka ba ba ile ba iphelela  kudu ba nnoši ge nkabe ba be ba sa dule magahlanong a bohlokwa a ditsela tša tlhabologo. Silk Road e tumilego, e lego tsela ya papatšo ya dikhilomithara tše 6 500 yeo e kgokaganyago Mmušo wa Roma le China, e be e phatša Kapadotsia. Ka ntle le babapatši, ba bangwe bao ba bego ba sepela tseleng ye e be e le madira a Peresia, a Gerika le a Roma. Basepedi ba ba ile ba tliša dikgopolo tše difsa tša bodumedi.

Lekgolong la bobedi la nywaga B.C.E., badudi ba ba-Juda ba be ba le gona kua Kapadotsia. Le gona ba-Juda bao ba tšwago tikologong ye ba be ba le gona kua Jerusalema ka ngwaga wa 33 C.E. Ba be ba le moo go bina Monyanya wa Pentekoste. Ka gona, moapostola Petro o ile a dira boboledi go ba-Juda ba Kapadotsia ka morago ga go tšhollwa ga moya o mokgethwa. (Ditiro 2:1-9) Go bonagala ba bangwe ba ile ba arabela molaetšeng wa gagwe gomme ba boela gae le tumelo ya bona yeo ba sa tšwago go e hwetša. Ka go rialo, Petro o ile a bolela le Bakriste ba Kapadotsia ka lengwalong la gagwe la pele.

Lega go le bjalo, ge nywaga e dutše e e-ya, Bakriste ba Kapadotsia ba ile ba thoma go tutuetšwa ke difilosofi tša boheitene. Baetapele ba bararo ba bagolo ba kereke ya Kapadotsia ba lekgolong la bone la nywaga ba ile ba ba ba emelela ka go tia thuto e sego ya mangwalo ya Boraro botee. E be e le Gregory wa Nazianzus, Basil yo Mogolo le ngwanabo e lego Gregory wa Nyssa.

Basil yo Mogolo o ile a ba a kgothaletša mokgwa wa bophelo wa bodula-noši. Nywako ya Kapadotsia ya maemo a tlasana yeo e betlilwego lefsikeng e be e le e swanetšego kudu bakeng sa mokgwa wa bophelo wa go itima dilo wo a bego a o kgothaletša. Ge setšhaba sa badula-noši se dutše se ata, meago e feditšwego ya dikereke e ile ya agwa ka gare ga tše dingwe tša dikhoune tše dikgolo. Lekgolong la nywaga la bo-13, dikereke tše ka bago makgolo a mararo di be di šetše di betlilwe lefsikeng. Tše dintši tša tšona di sa dutše di hlokometšwe go ba go fihla lehono.

Gaešita le ge dikereke le mafelo a bodula-noši a se sa hlwa a dirišwa, mokgwa wa bophelo wa batho ba tikologong yeo ga se wa fetoga go theoša le nywaga-kgolo. Magaga a mantši a sa dutše a dirišwa e le nywako. Ba bantši bao ba etelago Kapadotsia ba makatšwa ke kamoo badudi ba yona ba setlogo ba fetošeditšego dilo tša tlhago go ba nywako e ka dirišwago.

[Caption on page 25]

KAPADOTSIA

[Caption on page 25]

CHINA

(Cathay)