Eya go dikagare

Eya go lelokelelo la dikagare

Go Hlagolela Pono E Swanago Le Ya Kriste Mabapi Le Bophagamo

Go Hlagolela Pono E Swanago Le Ya Kriste Mabapi Le Bophagamo

Go Hlagolela Pono E Swanago Le Ya Kriste Mabapi Le Bophagamo

“E a rataxo xo ba e moxolo mo xo lena, a a bê modiredi wa lena.”—MATEO 20:26.

1. Pono ya lefase mabapi le bophagamo ke efe?

KGAUFSI le motse wa bogologolo wa kua Egipita e lego Thebese (Karnak ya mehleng yeno), mo e ka bago dikhilomithara tše 500 ka borwa bja Cairo, go na le sehlwa-seeme sa botelele bja dimithara tše 18 sa Pharaoh Amenhotep III. Motho o ikwa e se selo ge a ipapetša le sona. Ka ntle le pelaelo, monyumente wo o diretšwe go hlohleletša go boifa mmuši yoo, ke leswao la pono ya lefase mabapi le bophagamo—ya go dira gore motho a bonagale e le yo a phagamego e bile a le bohlokwa ka mo go ka kgonegago gotee le go dira gore ba bangwe ba ikwe ba se selo.

2. Ke mohlala ofe woo Jesu a o beetšego balatedi ba gagwe, gomme ke dipotšišo dife tšeo re swanetšego go ipotšiša tšona?

2 Bapiša pono ye ya bophagamo le yeo e rutilwego ke Jesu Kriste. Gaešita le ge e be e le “Moruti le Morêna” wa balatedi ba gagwe, Jesu o ba rutile gore bophagamo bo tlišwa ke go hlankela ba bangwe. Letšatšing la mafelelo la bophelo bja gagwe mo lefaseng, Jesu o ile a bontšha seo se bolelwago ke seo a se rutilego ka gore a hlapiše maoto a barutiwa ba gagwe. A tiro ya boikokobetšo gakaakang ya go direla ba bangwe! (Johane 13:4, 5, 14) Go direla goba go direlwa—ke sefe seo se ipiletšago kudu go wena? Na mohlala wa Kriste o go tutueletša go ba le kganyogo ya go ba yo a ikokobeditšego go etša ge a be a le bjalo? Gona anke re ahla-ahleng pono ya Kriste mabapi le bophagamo ka go fapana le pono e tlwaelegilego lefaseng.

Phema Pono ya Lefase Mabapi le Bophagamo

3. Ke mehlala efe ya ka Beibeleng yeo e bontšhago ditla-morago tše di nyamišago tša bao ba dumago go newa letago ke batho?

3 Go na le mehlala e mentši ya ka Beibeleng yeo e bontšhago gore pono ya lefase mabapi le bophagamo e lebiša tshenyegong. Nagana ka Hamane yo matla, yo a bego a tumile kgorong ya bogoši ya Peresia mehleng ya Esitere le Morodekai. Go duma ga Hamane letago go ile gwa lebiša kgobogong le lehung la gagwe. (Esitere 3:5; 6:10-12; 7:9, 10) Go thwe’ng ka Nebukadinetsara wa moikgogomoši, yo a ilego a otlwa ka go lahlegelwa ke tlhaologanyo nakong ya ge mmušo wa gagwe o be o le matla kudu? Kgopolo ya gagwe e kgopamego mabapi le bophagamo e ile ya bontšhwa ka mantšu a ao a rego: “Šó motse o moxolo wa Babele wo nna ke o axilexo ka matla a-ka a maxolo, ya ba motse wa mošatê, ya tlo ba serêtô sa boxoši bya-ka.” (Daniele 4:30) Ke moka go na le Herode Agaripa I yo a ikgantšhago, yo a ilego a amogela letago le le sa mo swanelago go e na le go nea Modimo letago. O ile “a lewa ke diboko a hwa.” (Ditiro 12:21-23) Go palelwa ke go kwešiša pono ya Jehofa mabapi le bophagamo go ile gwa lebiša banna ba ka moka go weng ga bona mmušong ka tsela e lešago dihlong.

4. Ke mang a bakago moya wa lefase le wa boikgantšho?

4 Ke mo go swanetšego gore re nyake go diriša maphelo a rena ka tsela yeo e re tlišetšago tumišo le tlhompho. Lega go le bjalo, Diabolo o diriša kganyogo ye ka go kgothaletša moya wa boikgantšho, e lego ponagatšo ya dikganyogo tša gagwe. (Mateo 4:8, 9) Le ka mohla o se ke wa lebala gore ke “modimo wa lefase lé,” gomme o ikemišeditše go godiša tsela ya gagwe ya go nagana mo lefaseng. (2 Ba-Korinthe 4:4; Ba-Efeso 2:2; Kutollo 12:9) Ka ge ba tseba mothopo wa tsela e bjalo ya go nagana, Bakriste ba phema pono ya lefase mabapi le bophagamo.

5. Na dilo tšeo re di fihleletšego, botumo le lehumo di ka kgonthišetša kgotsofalo ya ka mo go sa felego? Hlalosa.

5 Kgopolo e nngwe yeo Diabolo a e kgothaletšago ke ya gore go tuma lefaseng, go retwa ke batho le go huma le dinala go feleletša ka bophelo bjo bo thabišago le semeetseng. Na seo ke therešo? Na dilo tšeo re di fihleletšego, botumo le lehumo di kgonthišetša bophelo bjo bo tletšego ka kgotsofalo? Beibele e re lemoša gore re se ke ra forwa ke tsela e bjalo ya go nagana. Kgoši Salomo yo bohlale o ngwadile gore: “Ka bôna medirô ka moka, le matšô a medirô yohle, è le tša xe motho a tsebafêla wabô, è le tša lefêla, è le xo phuthêla môya ka kobô.” (Mmoledi 4:4) Batho ba bantši bao ba ilego ba neela maphelo a bona gore ba tume gotee le go huma mo lefaseng le, ba ka kgonthišetša go beng ga kgonthe ga keletšo yeo e buduletšwego ya Beibele. Mohlala o mongwe ke wa monna yo a ilego a thuša go hlama, go aga le go dira diteko tša go šoma gabotse ga sefofane sa go ya ngweding seo se ilego sa iša batho ngweding. O ile a nagana gore: “Ke šomile ka thata gomme ke bile yo a nago le bokgoni kudu go seo ke bego ke se dira. Lega go le bjalo e bile ga lefeela, goba mo go sa rego selo go ntlišetšeng lethabo la ka mo go sa felego le khutšo ya monagano.” * Kgopolo ya lefase mabapi le bophagamo, go sa šetšwe gore ke kgwebong, dipapading goba boithabišong, ga e kgonthišetše kgotsofalo ya ka mo go sa felego.

Bophagamo bo Hwetšwa Tirelong Yeo e Tutuetšwago ke Lerato

6. Ke’ng seo se bontšhago gore Jakobo le Johane ba be ba e-na le pono e fošagetšego mabapi le bophagamo?

6 Tiragalo e nngwe yeo e diragetšego bophelong bja Jesu e utolla seo bophagamo bja kgonthe bo se akaretšago. Jesu le barutiwa ba gagwe ba be ba e-ya Jerusalema bakeng sa Paseka ya 33 C.E. Ge ba le tseleng, Johane le Mareka e lego metswalo ya Jesu ka bobedi, ba ile ba bontšha pono e fošagetšego mabapi le bophagamo. Ba diriša mmago bona, ba ile ba dira kgopelo ye go Jesu: ‘Ntšha lentšu la gore e mongwe a dule ka go le letona la gago, e mongwe a dule ka go la ntsogošo mmušong wa gago.’ (Mateo 20:21) Go ba-Juda, go dula ka letsogong le letona goba la ntsogošo go be go lebelelwa e le tokelo e kgolo. (1 Dikxoši 2:19) Jakobo le Johane ba ile ba leka ka boikgantšho go hwetša ka boradia madulo a kgethegilego kudu. Ba be ba nyaka go bolela gore ba na le tokelo ya go ba maemong a a bolaodi. Jesu o be a lemogile seo ba bego ba se nagana gomme o ile a diriša sebaka se go phošolla pono ya bona e fošagetšego mabapi le bophagamo.

7. Jesu o ile a hlalosa bjang tsela yeo e lebišago bophagamong bja kgonthe bja Bokriste?

7 Jesu o tsebile gore lefaseng le leo le ikgantšhago, motho yo a lebelelwago e le yo a phagamego ke yo a laolago le go laela ba bangwe le yoo kapejana feela a ka hwetšago seo a se nyakago. Eupša gare ga balatedi ba Jesu, tirelo ya boikokobetšo ke tekanyo ya bophagamo. Jesu o itše: “E a rataxo xo ba e moxolo mo xo lena, a a bê modiredi wa lena. Le e a rataxo xo ba wa pele mo xo lena, a a bê mohlanka wa lena.”—Mateo 20:26, 27.

8. Go ba modiredi go bolela’ng, gomme ke dipotšišo dife tšeo re ka ipotšišago tšona?

8 Lentšu la Segerika leo ka Beibeleng le fetoletšwego e le “modiredi” le šupa go motho yoo ka mafolofolo le ka go phegelela a dirago boiteko bja go direla ba bangwe. Jesu o be a ruta barutiwa ba gagwe thuto ya bohlokwa: Go laela batho gore ba dire dilo ga go dire gore motho e be yo a phagamego; eupša go hlankela ba bangwe o tutuetšwa ke lerato ke gona go dirago gore motho e be yo a phagamego. Ipotšiše gore: ‘Ke be ke tla arabela bjang ge nkabe ke be ke le Jakobo goba Johane? Na ke be ke tla kwešiša e le ka kgonthe gore bophagamo bja kgonthe bo tlišwa ke go hlankela ba bangwe o tutuetšwa ke lerato?’—1 Ba-Korinthe 13:3.

9. Jesu o beile mohlala ofe ditirišanong tša gagwe le ba bangwe?

9 Jesu o bontšhitše barutiwa ba gagwe gore tekanyetšo ya bophagamo bja lefase ga se tekanyetšo ya bophagamo bjo bo swanago le bja Kriste. Le ka mohla ga se a ka a bontšha boemo bja kgopolo bjo bo phagamego go bao a bego a ba hlankela goba go ba dira gore ba ikwe ba nyatšega. Batho ba mehuta ka moka—banna, basadi le bana, bahumi, badiidi le ba matla gotee le badiradibe bao ba tsebjago—ba ile ba ikwa ba lokologile ge ba e-na le yena. (Mareka 10:13-16; Luka 7:37-50) Gantši batho ba felela batho bao ba nago le mafokodi pelo. Jesu e be e le yo a fapanego. Gaešita le ge ka dinako tše dingwe barutiwa ba gagwe ba be ba sa naganele e bile ba ngangišana, o ile a ba ruta ka go se fele pelo, a ba bontšha gore o be a tloga a ikokobeditše le go ba yo boleta.—Sakaria 9:9; Mateo 11:29; Luka 22:24-27.

10. Ke bjang tsela ka moka ya bophelo bja Jesu e ilego ya bontšha go direla ba bangwe ntle le boithati?

10 Mohlala o se nago boithati wo o beilwego ke Morwa yo a phagamego wa Modimo o bontšhitše seo ge e le gabotse bophagamo bo se bolelago. Jesu ga se a tla lefaseng gore a tlo hlankelwa eupša o be a tletše go hlankela ba bangwe, a fodiša “malwetši a mehuta-huta” gomme a raka batemona bathong. Gaešita le ge a be a lapa gomme a nyaka nako ya go khutša, ka mehla o be a bea dinyakwa tša ba bangwe pele ga tša gagwe, a ikgafa gore a ba homotše. (Mareka 1:32-34; 6:30-34; Johane 11:11, 17, 33) Lerato la gagwe le ile la mo tutueletša go thuša batho moyeng, a sepela maeto a matelele ditseleng tša marole e le gore a bolele ditaba tše dibotse tša Mmušo. (Mareka 1:38, 39) Ka ntle le pelaelo, Jesu o ile a tšeela godimo go hlankela ba bangwe.

Ekiša Boikokobetšo bja Kriste

11. Ke dika dife tšeo di lebelelwago go bana babo rena bao ba kgethelwago go hlankela e le balebeledi ka phuthegong?

11 Mafelelong a bo-1800, boemo bja kgopolo bjo bo nepagetšego bjoo balebeledi ba Bakriste ba swanetšego go bo hlagolela bo ile bja gatelelwa ge banna ba be ba kgethwa go ba baemedi ba basepedi e le gore ba hlankele dinyakwa tša batho ba Modimo. Go ya ka Zion’s Watch Tower ya September 1, 1894, go be go nyakega banna “ba boleta—gore ba se ke ba ikgogomoša . . . , ba ba ikokobeditšego bao ba sa nyakego go bolela ka bona, eupša ba bolele ka Kriste—ba se ke ba bolela tsebo ya bona, eupša Lentšu la gagwe ka tsela ya lona e bonolo le e matla.” Go molaleng gore le ka mohla Bakriste ba therešo ga se ba swanela go nyaka go ba le boikarabelo e le gore ba kgotsofatše kganyogo ya bona ka noši goba gore ba tume, ba be le matla a bolaodi le go laola ba bangwe. Molebeledi yo a ikokobeditšego o dula a gopola gore boikarabelo bja gagwe bo akaretša “modirô o botse,” e sego boemo bjo bo phagamego bakeng sa go itlišetša botumo. (1 Timotheo 3:1, 2) Bagolo ka moka le bahlanka ba bodiredi ba swanetše go dira sohle seo ba ka se kgonago go hlankela ba bangwe ka boikokobetšo le go etelela pele tirelong e kgethwa, ba bea mohlala woo ba bangwe ba swanetšego go o ekiša.—1 Ba-Korinthe 9:19; Ba-Galatia 5:13; 2 Timotheo 4:5.

12. Ke dipotšišo dife tšeo bao ba nyakago goba bao ba katanelago go ba le ditokelo ka phuthegong ba ka ipotšišago tšona?

12 Ngwanabo rena le ge e le ofe yo a nyakago goba yo a katanelago go hwetša ditokelo a ka swanelwa ke go ipotšiša gore: ‘Na ke nyaka dibaka tša go hlankela ba bangwe, goba na ke na le tshekamelo ya go nyaka go hlankelwa? Na ke rata go dira mediro e thušago yeo e sa bonwego kapejana ke ba bangwe?’ Ka mohlala, lesogana le ka ba le rata go nea dipolelo ka phuthegong ya Bokriste eupša le dika-dika go thuša batšofadi. Le ka ba le thabela go gwerana le banna bao ba nago le boikarabelo ka phuthegong eupša le dika-dika go tšea karolo modirong wa boboledi. Lesogana le le bjalo le swanetše go ipotšiša gore: ‘Na ke lebiša tlhokomelo kudu dibopegong tša tirelo ya Modimo tšeo di dirago gore ke tume gotee le go retwa? Na ke katanela go ba yo a tumilego pele ga ba bangwe?’ Ka ntle le pelaelo ge re inyakela letago ga re ekiše mohlala wa Jesu.—Johane 5:41.

13. (a) Mohlala wa boikokobetšo wo o bewago ke molebeledi o ka kgoma bjang ba bangwe? (b) Ke ka baka la’ng go ka bolelwa gore boikokobetšo, goba boipoetšo ga se taba ya boikgethelo go Mokriste?

13 Ge re šoma ka thata gore re ekiše boikokobetšo bja Kriste, re tutueletšega go hlankela ba bangwe. Ela hloko mohlala wa molebeledi wa mafelo yo a bego a hlahloba kamoo dilo di sepedišwago ka gona go e nngwe ya diofisi tša makala a Dihlatse tša Jehofa. Go sa šetšwe go swarega ga gagwe kudu le go ba le boikarabelo bjo bogolo, molebeledi yo o ile a ema e le gore a thuše ngwanabo rena yo mofsa yo a bego a katana le go beakanya tsela ya go šoma ga motšhene wa go tlemaganya dipuku. Ngwanabo rena o boletše gore: “Ga se ka ka ka kgolwa! O ile a mpotša gore o ile a šoma ka motšhene wa mohuta o swanago le wo ge e be e sa le lesogana a hlankela Bethele, gomme o ile a gopola gore go be go tloga go le thata gakaakang go o beakanya ka tsela e nepagetšego. O ile a šoma motšheneng woo le nna ka lebakanyana gaešita le ge a be a e-na le dilo tše dingwe tše dintši tša bohlokwa tšeo a bego a swanetše go di dira. Seo se ile sa nkgahliša kudu.” Ngwanabo rena yoo, gabjale e le molebeledi go e nngwe ya diofisi tša makala a Dihlatse tša Jehofa, o sa dutše a gopola tiro yeo ya boikokobetšo. Anke le ka mohla re se ke ra ikwa re phagame kudu gore re ka dira mediro e sa rego selo goba re le ba bohlokwa kudu gore re ka dira mediro e nyatšegago. Go e na le moo, re swanetše go itlema ka ‘boipoetšo.’ Ga se taba ya boikgethelo. Ke karolo ya “motho e mofsa” yoo Mokriste a swanetšego go mo apara.—Ba-Filipi 2:3; Ba-Kolose 3:10, 12; Ba-Roma 12:16.

Kamoo re ka Bago le Pono e Swanago le ya Kriste Mabapi le Bophagamo

14. Go naganišiša ka tswalano ya rena le Modimo le magagabo rena go ka re thuša bjang go hlagolela pono e nepagetšego mabapi le bophagamo?

14 Ke bjang re ka bago le pono e nepagetšego mabapi le bophagamo? Tsela e nngwe ke ka go naganišiša ka tswalano ya rena le Jehofa Modimo. Bogolo bja gagwe, matla le bohlale di mo phagamišetša kgole kudu go feta kamoo batho bao ba fokolago ba ka kwešišago. (Jesaya 40:22) Go naganišiša ka tswalano ya rena le magagabo rena le gona go re thuša go hlagolela boipoetšo. Ka mohlala, re ka phala ba bangwe dikarolong tše itšego, eupša ba ka ba ba e-na le bokgoni kudu dibopegong tša bophelo tšeo di lego bohlokwa kudu, goba bana babo rena ba Bakriste ba ka ba ba e-na le dika tše itšego tšeo re se nago tšona. Ge e le gabotse, ba bantši bao e lego ba bohlokwa mahlong a Modimo, e ba bao ba sa tumago ka baka la bo ba ga bona ba boleta le bao ba ikokobeditšego.—Diema 3:34; Jakobo 4:6.

15. Potego ya batho ba Modimo e bontšha bjang gore ga go na yo a nago le mabaka a go ikwa a phagametše ba bangwe?

15 Diphihlelo tša Dihlatse tša Jehofa ka tlase ga teko ka baka la tumelo ya tšona di bontšha ntlha ye gabotse. Gantši ke bao lefase le ba lebelelago e le batho feela bao ba ilego ba kgomarela potego ya bona go Modimo ka tlase ga diteko tše šoro. Go naganišiša ka mehlala e bjalo go ka re thuša go dula re ikokobeditše le go re ruta ‘gore re se ke ra nagana kudu ka rena ka noši go feta kamoo go swanetšego.’—Ba-Roma 12:3. *

16. Ke bjang bohle ka phuthegong ba ka hlagolelago bophagamo e le go ekiša mohlala wo o beilwego ke Jesu?

16 Bakriste ka moka, ba banyenyane le ba bagolo, ba swanetše go nyaka go hlagolela pono e swanago le ya Kriste mabapi le bophagamo. Ka phuthegong, go swanetše go dirwe mediro e fapa-fapanego. Le ka mohla o se ke wa gana ge o kgopelwa go dira dilo tšeo di ka bonagalago e le tšeo di nyatšegago. (1 Samuele 25:41; 2 Dikxoši 3:11) Batswadi, na le kgothaletša bana ba lena le bafsa bao ba lego mahlalagading go šoma ka lethabo kabelong le ge e le efe yeo ba e neilwego gore ba e dire, go sa šetšwe gore ke Holong ya Mmušo, lefelong la kopano e nyenyane goba e kgolo? Na ba le bona le dira mediro e nyatšegago? Ngwanabo rena yo mongwe yoo gabjale a hlankelago ntlong-kgolo ya lefase ya Dihlatse tša Jehofa, o gopola mohlala wa batswadi ba gagwe gabotse. O itše: “Tsela yeo ba bego ba lebelela modiro wa go hlwekiša Holo ya Mmušo goba lefelo la kopano e ile ya mpotša gore ba be ba o lebelela e le wa bohlokwa. Gantši ba be ba ithapela go dira mediro yeo e bego e hola phuthego goba borwarre, go sa šetšwe gore mediro yeo e be e bonagala e le e sa rego selo gakaakang. Boemo bjo bja kgopolo bo nthušitše go amogela ka go rata kabelo ya mošomo le ge e le ofe mo Bethele.”

17. Ke ka ditsela dife basadi bao ba ikokobeditšego ba ka bago tšhegofatšo go phuthego?

17 Tabeng ya go bea dikgahlego tša ba bangwe pele ga tša rena, re na le mohlala o mobotse wa Esitere, yo a ilego a ba mohumagadi wa Mmušo wa Peresia lekgolong la bohlano la nywaga B.C.E. Gaešita le ge a be a dula ka mošate, o be a ikemišeditše go bea bophelo bja gagwe kotsing bakeng sa batho ba Modimo, a dira ka go dumelelana le thato ya gagwe. (Esitere 1:5, 6; 4:14-16) Go sa šetšwe maemo a bona a tša boiphedišo, basadi ba Bakriste lehono ba ka bontšha moya o swanago le wa Esitere ka go kgothatša bao ba gateletšegilego, go etela balwetši, go tšea karolo modirong wa boboledi gotee le go dirišana le bagolo. Dikgaetšedi tše bjalo tšeo di ikokobeditšego ke tšhegofatšo gakaakang go phuthego!

Ditšhegofatšo tša Bophagamo bjo bo Swanago le bja Kriste

18. Ke mehola efe yeo e tlišwago ke go bontšha bophagamo bjo bo swanago le bja Kriste?

18 O hwetša mehola e mentši ge o kgomarela pono e swanago le ya Kriste mabapi le bophagamo. Go hlankela ba bangwe ka ntle le boithati go tliša lethabo go bona gotee le go wena. (Ditiro 20:35) Ge ka go rata le ka mafolofolo o šoma ka thata bakeng sa bana beno, o dira gore ba go rate. (Ditiro 20:37) Sa bohlokwa kudu, Jehofa o lebelela seo o se dirago bakeng sa go godiša katlego ya Bakriste-gotee le wena e le sehlabelo seo se kgahlišago sa tumišo go yena.—Ba-Filipi 2:17.

19. Re swanetše go ikemišetša’ng mabapi le pono e swanago le ya Kriste ka bophagamo?

19 Yo mongwe le yo mongwe wa rena o swanetše go hlahloba pelo ya gagwe ka noši gomme a ipotšiše gore: ‘Na ke tla bolela feela ka go hlagolela pono e swanago le ya Kriste mabapi le bophagamo, goba na ke tla e hlagolela?’ Maikwelo a Jehofa ka bao ba ikgogomošago a molaleng. (Diema 16:5; 1 Petro 5:5) Anke ditiro tša rena di bontšhe gore re thabela go bontšha pono e swanago le ya Kriste mabapi le bophagamo, go sa šetšwe gore ke ka phuthegong ya Bokriste, maphelong a rena a lapa goba ditirišanong tša rena tša letšatši le letšatši le magagabo rena—re dira dilo tšohle bakeng sa go tumiša le go reta Modimo.—1 Ba-Korinthe 10:31.

[Mengwalo ya ka tlase]

^ ser. 5 Bona Morokami (wa Seisemane) wa May 1, 1982, matlakala 3-6, sehlogong se se rego “Go Tsoma Katlego.”

^ ser. 15 Bakeng sa go bona mehlala, bona 1992 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, matlakala 181-2 le Morokami wa September 1, 1993, matlakala 27-31.

[Dipotšišo tša Thuto]

[Lepokisi go letlakala 17]

Ke Mang yo a Nago le Bophagamo bjo bo Swanago le bja Kriste?

Yo a nyakago go hlankelwa goba yo a ratago go hlankela?

Yo a ratago maemo a pele goba yo a amogelago mešomo e nyatšegago?

Yo a ikgodišago goba yo a godišago ba bangwe?

[Caption on page 14]

Seswantšho se segolo sa Pharaoh Amenhotep III

[Caption on page 15]

Na o tseba seo se lebišitšego go weng ga Hamane?

[Caption on page 16]

Na o nyaka dibaka tša go hlankela ba bangwe?

Na o ka Hlalosa?

• Ke ka baka la’ng re swanetše go phema pono ya lefase mabapi le bophagamo?

• Jesu o ile a lekanya bjang bophagamo?

• Balebeledi ba ka ekiša bjang boikokobetšo bja Kriste?

• Ke’ng seo se ka re thušago go hlagolela bophagamo bjo bo swanago le bja Kriste?