‘Mosepedi yo a Nago le Sebete go Phatlalatšeng Ebangedi’

GO BEGILWE gore ge George Borrow a e-na le nywaga e 18 o be a tseba maleme a 12. Nywageng e mebedi ka morago o be a kgona go fetolela “ka bokgoni le ka tsela e kgahlišago” maleme a 20 a fapanego.

Ka 1833 monna yo yo a nago le bokgoni bjo bo sa tlwaelegago o ile a laletšwa ke British and Foreign Bible Society kua London, Engelane, gore a tlo hlahlobelwa mošomo. Ka ge a be a sa kgone go lefela leeto la gagwe eupša a ikemišeditše go diriša sebaka se ka bohlale, Borrow wa nywaga e 30 o ile a sepela leeto la dikhilomithara tše 180 ka diiri tše 28 feela go tloga legaeng la gagwe kua Norwich.

Bible Society e ile ya mo nea modiro o thata wa gore a ithute se-Manchu ka dikgwedi tše tshela, e lego leleme leo le dirišwago dikarolong tše dingwe tša China. O ile a kgopela puku ya popopolelo, eupša seo ba bego ba ka kgona go mo nea sona e be e le kopi ya Ebangedi ya Mateo ka se-Manchu gotee le pukuntšu ya se-Manchu le Sefora. Lega go le bjalo, ka dikgwedi tše 19 o ile a ngwalela London a re, “Ke tseba se-Manchu [ka] thušo ya Modimo.” Go begwa gore bokgoni bjo e be e le bjo bo makatšago kudu ka gobane ka yona nako yeo o be a phošolla Ebangedi ya Luka ka se-Nahuatl, e lego le lengwe la maleme a setlogo a Mexico.

Beibele ka se-Manchu

Lekgolong la nywaga la bo-17, ge se-Manchu se be se tšwelela se ngwadilwe ka lekga la pele go dirišwa mongwalo wo o adimilwego ditlhakeng tša se-Uighur sa Mongolia, se ile sa fetoga leleme leo le dirišwago ke mmušo wa China. Gaešita le ge go dirišwa ga sona go ile gwa fokola ge nako e dutše e e-ya, ditho tša British and Foreign Bible Society di be di fišegela go gatiša le go aba Dibeibele ka se-Manchu. Ka 1822 di be di šetše di thekgile kgatišo ya Ebangedi ya Mateo ya dikopi tše 550 ka tša ditšhelete, yeo e bego e fetoletšwe ke Stepan V. Lipoftsoff. E be e le setho sa Ofisi ya Dinaga tša ka Ntle ya Russia seo se phetšego kua China ka nywaga e 20. Ebangedi ye ya Mateo e ile ya gatišwa kua St. Petersburg, eupša ka morago ga gore go abje dikopi tše sego kae, mafula a ile a senya tšeo di bego di šetše.

Go se go ye kae go ile gwa latela phetolelo ya Mangwalo ka moka a Bakriste a Segerika. Ka 1834 go utollwa ga kgatišo ya bogologolo ya kopi ya seatla ya Mangwalo a Sehebere go ile gwa oketša kgahlego ya go kgahlegela Beibele. Ke mang yo a bego a ka dumelelanya go boeletšwa ga Beibele yeo e lego gona ka se-Manchu le go feleletša phetolelo yeo e šaletšego? British and Foreign Bible Society e ile ya roma George Borrow gore a yo e direla modiro wo.

Go ya Russia

Ka morago ga go fihla St. Petersburg, Borrow o ile a fetša nako ya gagwe e ntši a ithuta se-Manchu ka mo go tseneletšego e le gore a kgone go bala Beibele ka tsela ya go e hlahloba le go e fetoša ka mo go nepagetšego kudu. Lega go le bjalo, kabelo ye e be e nyaka gore a šome ka thata,  gomme o ile a šoma diiri tše di ka fihlago go tše 13 ka letšatši e le go thuša gore go tšweletšwe tšhipi ya go ba le ditlhaka ya go gatiša Testamente e Mpsha, yeo mafelelong e ilego ya hlaloswa e le “kgatišo e botse ya mošomo wa ka bohlabela.” Ka 1835 go ile gwa gatišwa dikopi tše sekete. Eupša leano leo Borrow a bego a le rata la go di iša China go yo di aba moo le ile la se thekgwe. Ka ge mmušo wa Russia o be o boifa gore se se be se ka lebelelwa e le leeto la boromiwa leo go bonagalago le be le ka senya tswalano ya segwera yeo o bego o e thabela le baagišani ba wona, o ile wa ganetša Borrow go ya mollwaneng wa China ge e ba a be a swere le ge e le “Beibele e tee feela ya se-Manchu.”

Dikopi tše sego kae di ile tša phatlalatšwa nywageng e lesome e latetšego, gomme diphetolelo tša Ebangedi ya Mateo le ya Mareka tšeo di nago le ditemana tše di bapelanego tša se-Manchu le se-China di ile tša tšwelela ka 1859. Lega go le bjalo, ka nako yeo batho ba bantši bao ba bego ba kgona go bala se-Manchu ba be ba kgetha go bala se-China, gomme tebelelo ya go ba le Beibele e feletšego ka se-Manchu e ile ya thoma go hwelela. Ge e le gabotse, se-Manchu e be e le leleme leo le hwelelago, leo go se go ye kae le bego le tla tšeelwa sebaka ke se-China. Phetogo e ile ya ba gona ka mo go feletšego ka 1912 ge China e be e e-ba repabliki.

Peninsula ya Iberia

A matlafaditšwe ke diphihlelo tša gagwe, George Borrow o ile a boela London. Ka 1835 o ile a abelwa gape go ya Portugal le Sepania, gomme go etša ge a bontšha se ka morago o be a e-ya go “yo kgonthišetša gore batho ba be ba itokišeleditše gakaakang go amogela ditherešo tša Bokriste.” Ka nako yeo dinaga ka bobedi di be di sa kgongwa kudu ke British and Foreign Bible Society ka baka la khuduego ya tša dipolitiki le ya tša leago yeo e bego e apareditše. Borrow o ile a thabela go ba le dipoledišano tša mabapi le Beibele le batho ba ditšhabeng tša magaeng tša Portugal, eupša kapejana, o ile a lebeletšana le go se šetše le go se be le taba ka bodumedi moo go ilego gwa mo tutueletša go ya Sepania.

Sepania e be e e-na le tlhohlo e fapanego, ka mo go kgethegilego ya ma-Gypsy ao Borrow a bego a tla tloga a aga tswalano ya kgaufsi le ona, ka ge a be a kgona go bolela polelo ya ona. Kapejana ka morago ga go goroga ga gagwe, o ile a thoma go fetolela “Testamente e Mpsha” ka Sepaniši sa ma-Gypsy, e lego se-Gitano. E le go phetha karolo ya mošomo wo, o ile a kgopela basadi ba babedi ba ma-Gypsy gore ba mo thuše. O be a ba balela ka phetolelo ya Sepaniši gomme a ba kgopela gore ba mo fetolelele yona. Ka tsela ye o ile a kgona go ithuta mokgwa o nepagetšego wa go diriša dika tša ma-Gypsy. Ka baka la maiteko a, Ebangedi ya Luka e ile ya gatišwa ka seruthwane sa 1838, gomme ya tutueletša mopišopo yo mongwe gore a re: “O tla fetola Sepania ka moka ka leleme la ma-Gypsy.”

George Borrow o be a laetšwe gore a hwetše “motho yo a nago le bokgoni bja go fetolela Mangwalo ka se-Basque.” Borrow o ile a ngwala gore, modiro woo o ile wa newa Dr. Oteiza, e lego ngaka yeo “e bego e tseba mmolelo woo gabotse, wo le nna ke bego ke e-na le tsebo e itšego ya wona.” Ka 1838, Ebangedi ya Luka e ile ya ba puku ya pele ya Beibele yeo e ilego ya tšwelela ka se-Basque sa Sepania.

 A tutuetšwa ke kganyogo ya gagwe ya go nyaka go sedimoša bao e lego batho feela, Borrow o ile a sepela maeto a matelele ao gantši a bego a le kotsi, bakeng sa go aba dipuku tša Beibele gare ga badiidi ba ditšhabeng tša magaeng. O be a nyaka go ba lokolla go se šetšeng ga bodumedi le ditumela-khweleng. Ka mohlala, e le go pepentšha go se be le mohola ga ditebalelo tšeo ba bego ba di reka, o be a tla nea mabaka ka gore: “Na go a kgonega gore Modimo, yo a lego botho, a dumelele go rekišwa ga sebe?” Eupša ka ge Bible Society e be e boifa gore modiro o bjalo wa go hlasela ditumelo tše dingwe o ka feleletša ka gore mediro ya bona e thibelwe, e ile ya mo laela gore a lebiše tlhokomelo ya gagwe feela go abjeng ga Mangwalo.

Borrow o ile a newa tumelelo ya molomo ya gore a gatiše El Nuevo Testamento, e lego Testamente e Mpsha ya Sepaniši, yeo ka gare e se nago ditlhaloso tša ditumelo tša yona tša Roma Katholika. O ile a dira seo go sa šetšwe kganetšo ya tona-kgolo, yeo e hlalositšego phetolelo ye e le e kotsi e bile e le “puku e sa swanelago.” Ke moka Borrow o ile a bula lebenkele la dipuku kua Madrid e le gore a rekiše Testamente ye e Mpsha ya Sepaniši, e lego mogato woo o ilego wa mo lweša le bobedi baetapele ba bodumedi le bao e sego ba bodumedi. O ile a golegwa ka matšatši a 12. Ge Borrow a be a dira boipelaetšo, o ile a kgopelwa gore a tloge nageng ka setu. Ka ge a be a tseba gabotse gore go golegwa ga gagwe go be go se molaong, o ile a tsopola mohlala wa moapostola Paulo gomme a kgetha go dula go ba go fihla ge a lokollwa ka tshwanelo, leina la gagwe le se la gobošwa.—Ditiro 16:37.

Nakong ya ge motseta wa yona yo mafolofolo a be a tloga Sepania ka 1840, Bible Society e be e ka bega gore: “Dikopi tše di nyakilego go fihla go tše 14 000 tša Mangwalo di phatlaladitšwe Sepania nywageng e mehlano e fetilego.” Ka ge a be a kgathile tema e kgolo go se, Borrow o ile a akaretša diphihlelo tša gagwe tša Sepania e le “nywaga e thabišago kudu ya bophelo bja gagwe.”

The Bible in Spain, yeo e gatišitšwego ka lekga la pele ka 1842—yeo e sa dutšego e gatišwa—ke pego e kwagalago ya George Borrow ka noši ya maeto a gagwe le diphihlelo tša gagwe. Ka pukung ye, yeo e atlegilego di sa tloga fase, o ipitša “mosepedi yo a phatlalatšago Ebangedi.” O ngwadile gore: “Ke ikemišeditše go latela tsela ya-ka ka go etela mafelong a utegilego le a lego lekatana gare ga meboto le dithaba tša lekgwara, go yo boledišana le batho ba Kriste.”

Go abeng le go fetoleleng Mangwalo ka phišego e kaalo, George Borrow o theetše ba bangwe motheo—e lego tokelo e bohlokwa e le ka kgonthe.

[Caption on page 27]

From the book The Life of George Borrow by Clement K. Shorter, 1919

[Caption on page 28]

Mantšu a mathomo a Ebangedi ya Johane ka se-Manchu, yeo e gatišitšwego ka 1835, a balega go tloga godimo go ya fase ka lehlakoreng le letshadi go ya go le letona

[Caption on page 28]

From the book The Bible of Every Land, 1860

[Caption on page 29]

Maiteko a George Borrow a go fetolela le go aba Beibele a mo tlošitše (1) Engelane a mo iša (2) Russia, (3) Portugal le (4) Sepania

[Caption on page 29]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.