Bagwera Ba Modimo Dihlakahlakeng “Tšeo go Nago le Bogwera”

Ka 1932 seketswana se ile sa tliša peu e bohlokwa kudu Tonga. Molaodi wa seketswana o ile a nea Charles Vete pukwana ya “Bahu ba Kae?” Charles o be a kgodišegile gore o hweditše therešo. Nakwana ka morago, ntlo-kgolo ya Dihlatse tša Jehofa e ile ya amogela kgopelo ya Charles ya go fetolelela pukwana lelemeng la gabo la setlogo. Ka morago ga go phetha modiro, o ile a amogela dipukwana tše 1 000 tše di gatišitšwego gomme a thoma go di aba. Ke kamoo dipeu tša therešo ya mabapi le Mmušo wa Jehofa di ilego tša thoma go phatlalatšwa ka gona mmušong wa Tonga.

MMAPENG, Tonga e ka Leboa la Pacific. Sehlakahlaka sa yona se segolo kudu sa Tongatapu se dikhilomithareng tše 2 000 ka leboa-bohlabela la Auckland, New Zealand. Tonga e na le dihlakahlaka tše 171, gomme tše 45 di na le baagi. Monyakišiši yo a tumilego wa lekgolo la bo-18 la nywaga wa mo-Brithania e lego James Cook o ile a bitša dihlakahlaka tše tše di aroganego gore ke Dihlakahlaka tšeo go tšona go Nago le Bogwera.

Tonga ye e nago le badudi ba ka bago 106 000, e na le dihlakahlaka tšeo di arotšwego ka dihlopha tše tharo—tše dikgolo tša tšona ke Tongatapu, Ha’apai le Vava’u. Go diphuthego tše hlano lefelong leo tša Dihlatse tša Jehofa, tše tharo tša tšona di sehlopheng se se tumilego kudu sa Tongatapu, e nngwe e kua Ha’apai, gomme e nngwe e kua Vava’u. E le go thuša batho gore e be bagwera ba Modimo, Dihlatse tša Jehofa di na le legae la baromiwa le ofisi ya bofetoledi kgaufsi le Nuku’alofa, e lego motse-mošate.—Jesaya 41:8.

Go tloga ka bo-1930, Charles Vete o be a tsebja gohle e le yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa, gaešita le ge a be a se a hlwa a kolobetšwa go fihlela ka 1964. Ba bangwe ba ile ba mo tlatša modirong wa go nea bohlatse, gomme ka 1966 go ile gwa agwa Holo ya Mmušo ya batho ba lekanago 30. Go ile gwa hlongwa phuthego ya bagoeledi ba Mmušo ba 20 kua Nuku’alofa ka 1970.

Ga e sa le go tloga ka nako yeo, go phethagala ga mantšu a moporofeta Jesaya go ka bonwa gabotse dihlakahlakeng tša Tonga, a rego: “A ba hlabê thêtô tša Morêna, ba kwatšê sefela sa xaxwe dihlakehlakeng.” (Jesaya 42:12) Modiro wa Mmušo o ile wa  tšwela pele o gola, o thuša batho ba bantši go ba le tswalano le Jehofa. Kopanong ya selete ya kua Nuku’alofa ka 2003, tlhora ya ba bilego gona moo e be e le 407, gomme ba 5 ba kolobetšwa. Batho ba 621 ba bile gona Segopotšong ka 2004 e le go bontšha ditebelelo tša koketšego.

Ba Phela Maphelo a Bonolo

Lega go le bjalo, kgojana le motse-mošate go sa dutše go nyakega bagoeledi ba bantši ba Mmušo. Ka mohlala, batho ba 8 500 ba ba dulago dihlakahlakeng tše 16 tša sehlopha sa Ha’apai ba nyaka go kwa mo go oketšegilego ka therešo ya Beibele. Ha’apai e na le dihlakahlaka tše dintši tša melala tše di tletšego ka mepalema, gomme e na le mabopo a matelele ao a tletšego santa e tšhweu. Meetse a lewatle a bonaletša kudu, gantši a bonaletša gabotse go fihla dimithareng tša ka godimo ga tše 30. Go rutha gare ga mafsika a mantši le gare ga mehuta ya dihlapi tša mebala-bala e fetago lekgolo molatšatšing ke selo se se makatšago kudu. Ka kakaretšo, metsana ya mo ke e menyenyane. Gaešita le ge e se tša manobonobo, dintlo di agwa ka tsela yeo di tlago go fenya ledimo la molatšatšing.

Breadfruit le dihlare tša dimanko di nea moriti le dijo. Go kgobela le go lokiša dijo go tšea nako e ntši ya bophelo bja letšatši le letšatši. Ka ntle le nama ya kolobe, badudi ba dihlakahlakeng ba thabela puno e tšweletšago kudu ya lewatleng. Dirapana tša malapa di tšweletša dimela le merogo. Dihlare tša dinamune di mela lešokeng; ga se ka boati bja mekhokhonate le mepanana. Tsebo ya lefelong leo mabapi le dihlare tša mešunkwane, matlakala, matswamati le medu e fetišwa go tloga molokong o mongwe go ya go o mongwe.

Ke therešo gore selo se se kgahlišago kudu ka Ha’apai ke batho ba yona ba ba nago le bogwera, bao ba dumelelanago gabonolo le maemo a tikologo e nago le khutšo. Batho ba mo ba phela bophelo bjo bonolo. Basadi ba bantši ba dira mediro ya diatla—go loga diroto, lešela la tapa le magogwa. Ge ba dutše ba šoma, basadi ba ma-Tonga ba dula fase, ba bolela, ba opela le go sega gotee ka tlase ga moriti wa sehlare, gantši ba e-na le bana gotee le masea ao a bapalago goba a robetšego kgaufsi le bona. Le gona gantši ke basadi bao ba theago dikgopa le diphedi tše dingwe tša ka lewatleng tše di jegago, gotee le go kga semela se thata sa ka lewatleng bakeng sa go dira salate e rothišago mare.

Banna ba bantši ba fetša nako ya bona e ntši ba le dirapaneng, ba thea dihlapi, ba betla, ba aga diketswana le go lokiša malokwa. Banna, basadi le bana ba phatša gare ga dihlakahlaka ba sepela ka diketswana tše di nago le marulelo tša go thea dihlapi ba etela ba leloko, ba e-ya go alafša gotee le go yo bapatša goba go rekiša dilo tše ba di tšweleditšego.

Ga go na Lefelo le le Lego Kgole Kudu Gore le ka se Fihlelelwe ke Ditaba tše Dibotse

Baromiwa ba babedi le badiredi ba babedi ba babulamadibogo ba ile ba fihlela lefelong le le le kgahlišago sehleng sa Segopotšo sa 2002. Go be go kile gwa ikgokaganywa le batho ba Ha’apai ka sewelo gomme batho ba gona ba be ba hweditše dipuku tše di gatišitšwego ke Dihlatse tša Jehofa, gaešita le go ithuta Beibele le Dihlatse.

Barutiši ba ba bane ba Beibele bao ba bego ba etetše moo ba be ba e-na le maikemišetšo a mararo, e lego: go sepediša dipuku tša Beibele, go thoma dithuto tša magae tša Beibele le go laletša bao ba nago le kgahlego go binweng ga Sejo sa Morena sa Mantšiboa. Maikemišetšo ao ka moka a ile a fihlelelwa. Batho ba 97 ba ile ba arabela taletšong ya go ba gona Segopotšong sa lehu la Jesu. Ba bangwe ba bona ba be ba sepela ka diketswana tše di bulegilego go sa šetšwe dipula tše dikgolo le moya o matla. Ka baka la boemo bjo bobe bja leratadima, ba bantši ba ile ba robala moo Segopotšo se bego se swaretšwe gona, gomme ba boela malapeng a bona letšatšing le le latelago.

 Boemo bja yo a neago polelo ya Segopotšo bo be bo le thata. Moromiwa yo e bego e le seboledi o gopola ka gore: “Ke nagana gore le tseba ka mo go lapišago ka gona go nea dipolelo tše pedi tša Segopotšo ka leleme le šele bošegong bjo tee. O ka nagana kamoo ke bego ke tšhogile ka gona. Ruri thapelo e ile ya itlhatsela e le thušo e kgolo! Ke ile ka gopola mantšu le tsela yeo mafoko a bewago ka yona yeo ke sa kago ka lemoga gore ke be ke e tseba.”

Ka baka la modiro wa baebangedi wa go hlagolela kgahlego yeo e bego e šetše e le gona dihlakahlakeng tša Ha’apai, dihlopha tše pedi tša banyalani di ile tša kolobetšwa. Boemong bjo bongwe, monna o bile le kgahlego dipukung tša Dihlatse nakong ya ge a be a sa itlwaeletša go ba moruti wa kereke ya lefelong leo.

Gaešita le ge ba be ba diila, monna yo le mosadi wa gagwe ba be ba fela ba neela wa go bonala ge maina a bona a be a bitšwa kerekeng nakong ya tirelo ya ngwaga le ngwaga ya go kgoboketša ditšhelete. Hlatse yeo e bego e kile ya ba etela e ile ya laletša monna go bula Beibele ya gagwe gomme a bale 1 Timotheo 5:8. Moapostola Paulo o ngwadile gore: “Xe motho a sa babalele b’abô, xaxolo ba lapeng la xabô, ó latola tumêlô; ó phalwa ke e a sa dumelexo.” Molao wo wa motheo wa Beibele o ile wa kgoma pelo ya monna yo. O ile a lemoga gore ka go dumelelana le dilo tše di feteletšego tšeo di nyakwago ke kereke, o be a palelwa ke go nea dinyakwa tša motheo tša lapa la gagwe. Gaešita le ge a be a e-na le tšhelete ka potleng, ga se a ka a lebala 1 Timotheo 5:8 tirelong e latelago ya ngwaga le ngwaga ya go koleka. Ge leina la gagwe le be le bitšwa, ka sebete o ile a botša moruti gore dinyakwa tša lapa la gagwe di tla pele. Mafelelong, banyalani ba ba ile ba nyatšwa le go kgalemelwa phatlalatša ke bagolo ba kereke.

Ka morago ga go ithuta Beibele le Dihlatse tša Jehofa, monna yo le mosadi wa gagwe ba ile ba ba bagoeledi ba ditaba tše dibotse. Monna o re: “Therešo ya Beibele e mphetošitše. Ga ke sa le motho yo bogale le yo kgopo go ba lapa la-ka. Ga ke sa nwa ka mo go feteletšego. Batho tikologong ya gešo ba kgona go bona phapano yeo e dirilwego ke therešo bophelong bja-ka. Ke holofela gore ba tla rata therešo go etša nna.”

Sekepe sa Quest Seo se Bego se Dirišwa Lesolong

Dikgwedi tše mmalwa ka morago ga Segopotšo sa 2002, sekepe se sengwe se ile sa tliša thoto ya bohlokwa tikologong ye e lego lekatana ya Ha’apai. Sekepe sa Quest sa dimithara tše 18 se se tšwago New Zealand se ile sa sesa go phatša dihlakahlaka tša Tonga. Ka gare ga sona go be go e-na le Gary le Hetty, gotee le morwedi wa bona Katie. Bana babo rena le dikgaetšedi ba senyane ba ma-Tonga le baromiwa ba babedi ba ile ba sepela le bona maetong a mabedi a sekepe. Dihlatse tša lefelong leo di ile tša thuša ka go sesiša sekepe ka bokgoni, ka dinako tše dingwe go phatša mafsikeng ao mmapa o sa a bontšhego. A e be e se maeto a sekepe a go fo yo ithabiša. Bao ba bego ba le sekepeng ba be ba tlile moo go tla go ruta therešo ya Beibele. Ba ile ba akaretša karolo e kgolo kudu ya lewatle ka go etela dihlakahlaka tše 14. Ditaba tše dibotse tša Mmušo di be di sa ka tša bolelwa le ka mohla go tše dingwe tša dihlakahlaka tšeo.

Batho ba ile ba arabela bjang? Ka kakaretšo, bagoeledi bao ba sesago ka lewatleng ba be ba amogelwa ka phagahlo ya go nyaka go tseba, ka borutho le ka mokgwa wa setšo wa go amogela baeng wa sehlakahlakeng. Ge badudi ba dihlakahlakeng ba se no kwešiša lebaka la go etelwa, ba ile ba bontšha tebogo e tšwago pelong. Go be go le molaleng go Dihlatse tše di bego di etetše moo gore batho ba sehlakahlakeng ba be ba hlompha Lentšu la Modimo gomme ba be ba lemoga dinyakwa tša bona tša moya.—Mateo 5:3, NW.

 Ka dinako tše dintši, baeng ba be ba dula ka tlase ga dihlare tša molatšatšing ba dikologilwe ke batho bao ba bego ba e-na le dipotšišo tše dintši tša Mangwalo. Ge lefsifsi le šetše le swere, dipoledišano tša Beibele di be di tšwetšwa pele ka gae. Batho bao ba dulago go se sengwe sa dihlakahlaka ba ile ba lopa Dihlatse tšeo di bego di sepela ka gore: “Le se ke la sepela! Ge le tloga, ke mang yo a tlago go araba dipotšišo tša rena?” Hlatse e nngwe e boletše gore: “Ka mehla go be go le thata go tlogela batho ba bantši gakaakaa bao ba swanago le dinku bao ba bego ba swerwe ke tlala ya therešo. Go ile gwa bjalwa dipeu tše dintši tša therešo.” Ge sekepe sa Quest se be se fihla sehlakahlakeng se sengwe, Dihlatse di ile tša hwetša bohle ba apere diaparo tša ge motho a hwetšwe. Mosadi wa tona-kgolo ya motse o be a sa tšwa go hwa. Tona-kgolo e ile ya itebogela go bana babo rena ka gore ba tlišitše molaetša wa khomotšo o tšwago Beibeleng.

Go be go se bonolo go fihla dihlakahlakeng tše dingwe. Hetty o hlalosa gore: “Sehlakahlaka se sengwe se be se se na boema-kepe bjo bo swanetšego, ge e se magaga a bophagamo bja mithara goba go feta moo go tloga lewatleng. Re be re kgona go fihla moo feela ka seketswana sa rena sa raba. Mathomong, re ile ra swanela ke go fošetša mekotla ya rena go batho ba bantši kua lebopong bao ba bego ba ikemišeditše go e kaba. Ke moka, ge seketswana se be se dutše se e-ya godimo go fihla leribeng la legaga, re ile ra swanela ke go tshela pele ga ge se ka boela tlase gape ka lewatleng.”

Lega go le bjalo, ga se bohle ba bego ba le ka seketswaneng bao ba bego ba e-na le sebete. Ka morago ga go sesa ka dibeke tše pedi, mosesiši wa sekepe o ngwadile mabapi le leeto la go boela sehlakahlakeng se segolo sa Tongatapu gore: “Re na le diiri tše 18 tša go sesa tše di letšego ka pele ga rena. Re ka se di sepele ka ntle le go khutša ka baka la bao ba babjago. Re thabela go ya gae eupša gape re nyamile kudu gore re tlogela batho ba bantši gakaakaa bao ga bjale ba kwelego molaetša wa Mmušo. Re ba tlogela tlhokomelong ya Jehofa, gore ka moya wa gagwe o mokgethwa le ka barongwa a ba thuše go gola moyeng.”

Dihlakahlaka tše di Holofetšago e le Ruri

Mo e ka bago dikgwedi tše tshela ka morago ga go tloga ga sekepe sa Quest, baebangedi ba babedi bao e lego babulamadibogo ba kgethegilego, Stephen le Malaki, ba ile ba abelwa go yo bolela dihlakahlakeng tše di lego sehlopheng sa Ha’apai. Gona moo, ba ile ba tlatša dihlopha tše pedi tša banyalani bao ba bego ba sa tšwa go kolobetšwa go ruteng Beibele. Go swarwa dipoledišano tše di kgahlišago mabapi le ditaba tša thuta-tumelo, gomme bagoeledi ba diriša Beibele gabotse.

Ka December 1, 2003, go ile gwa hlongwa phuthego kua Haʹapai, e lego phuthego ya bohlano kua Tonga. Gare ga bao ba bago gona go na le bana ba bantši. Ba ithutile go theetša ka kelohloko. Ba dula ka go iketla gomme ba fagahlela go tšea karolo dipoledišanong tša go boledišana le batheetši. Molebeledi wa tikologo o boletše gore “tsebo ya bona ka Puku Ya-ka ya Ditaba tša Beibele e bontšha gore batswadi ba tšeela godimo boikarabelo bja go tsenya therešo ya Beibele baneng ba bona.” Go molaleng gore dihlakahlaka tšeo di tletše kholofetšo ya puno e oketšegilego ya bagwera ba bangwe gape ba Jehofa.

Nywageng ya ka godimo ga e 70 e fetilego, ge Charles Vete a be a fetolelela pukwana ya Bahu ba Kae? lelemeng la gabo la setlogo, e lego se-Tonga, ga se a ka a lemoga gore peu ya Mmušo e tla mela ka gare ga dipelo tša batho ba naga ya gabo. Go tloga mathomong ao a manyenyane, Jehofa o ile a tšwela pele a šegofatša go tsebatšwa ga ditaba tše dibotse mo go dulago go tšwela pele karolong yeo ya lefase la rena. Lehono, go ka bolelwa e le ka kgonthe gore Tonga e gare ga dihlakahlaka tša lewatle tše di lego lekatana tšeo re ka rego di retologela go Jehofa. (Psalme 97:1; Jesaya 51:5) Ga bjale ‘Dihlakahlaka Tšeo go Tšona go Nago le Bogwera’ ke legae la bagwera ba bantši ba Jehofa.

[Caption on page 8]

Charles Vete, ka 1983

[Caption on page 9]

Go dirwa ga lešela la “tapa”

[Caption on page 9]

Making tapa cloth: © Jack Fields/CORBIS; background of pages 8 and 9, and fishing: © Fred J. Eckert

[Caption on page 10]

Sekepe sa “Quest” se be se dirišetšwa go phatlalatša ditaba tše dibotse kua Tonga

[Caption on page 11]

Sehlopha sa bafetoledi, kua Nukuʹalofa