Phihlelo

Re Ile ra Ithuta go Bota Jehofa ka mo go Feletšego

KA GE GO ANEGA NATALIE HOLTORF

E be e le ka June 1945. Letšatšing le lengwe kgweding yeo, monna yo a sehlefetšego o ile a tla ngwakong wa rena gomme a ema a sa fele pelo mojakong wa ka pele. A maketše, morwedi wa-ka yo monyenyane e lego Ruth, o ile a goeletša ka gore: “Mma, go na le motho-tsoko kua mojako!” O be a sa tsebe gore motho-tsoko yoo e be e le tatagwe—monna wa-ka yo a rategago, Ferdinand. Nywageng e mebedi pejana, matšatšing a mararo feela ka morago ga ge Ruth a belegwe, Ferdinand o ile a tloga gae, a golegwa gomme a feleletša a le kampeng ya tshwenyo ya Nazi. Eupša ga bjale, Ruth mafelelong o ile a gahlana le tatagwe, gomme lapa la rena le ile la kopana gape. Go be go e na le dilo tše dintši tšeo nna le Ferdinand re bego re swanetše go anegelana tšona!

FERDINAND o belegwe ka 1909 motseng wa Kiel, kua Jeremane, gomme nna ke belegwe ka 1907 motseng wa Dresden, wo le wona o lego Jeremane. Ge ke be ke e-na le nywaga e 12, lapa la gešo le ile la gahlana ka lekga la pele le Barutwana ba Beibele, ka ge Dihlatse tša Jehofa di be di tsebja bjalo ka nako yeo. Ge ke be ke e-na le nywaga e 19, ke ile ka tlogela Kereke ya Evangelical gomme ka neela bophelo bja-ka go Jehofa.

Go sa dutše go le bjalo, Ferdinand o ile a aloga kholetšheng ya go ithutela go sesiša dikepe gomme a ba mosesiši. Maetong a gagwe a sekepe, o be a naganišiša ka dipotšišo tša mabapi le go ba gona ga Mmopi. Ge a le kua boema-kepe, Ferdinand o ile a etela morwarragwe yo e bego e le Morutwana wa Beibele. Ketelo ye e be e le e lekanego bakeng sa go mo kgodiša gore Beibele e na le dikarabo tša dipotšišo tšeo di bego di mo tshwenya. O ile a tlogela Kereke ya Lutere, a ba a dira phetho ya go tlogela mošomo wa go ba mosesiši. Ka morago  ga go fetša letšatši la gagwe la mathomo a le modirong wa boboledi, o ile a ikwa a e-na le kganyogo e matla ya go nyaka go dira modiro wo bophelo bja gagwe ka moka. Bošegong bjona bjoo, Ferdinand o ile a neela bophelo bja gagwe go Jehofa. O ile a kolobetšwa ka August 1931.

Mosesiši le Mogoeledi

Ka November 1931, Ferdinand o ile a namela setimela gore a ye Netherlands go yo thuša ka modiro wa boboledi moo. Ge Ferdinand a be a botša ngwanabo rena yo a bego a rulaganya modiro nageng yeo gore o kile a ba mosesiši, ngwanabo rena o ile a bolela ka mafolofolo gore: “O tloga o le motho yo re mo nyakago!” Bana babo rena ba ile ba hira seketswana e le gore sehlopha sa babulamadibogo (badiredi ba nako e tletšego) se kgone go dira boboledi go batho bao ba bego ba dula go bapa le mafelo ao sekepe se sesago go ona ao a lego karolong ya ka leboa ya naga. Seketswana se be se e-na le sehlopha sa batho ba bahlano, eupša ga go le o tee wa bona yo a bego a kgona go se sesiša. Ka gona Ferdinand o ile a ba molaodi wa sekepe.

Dikgweding tše tshela ka morago, Ferdinand o ile a kgopelwa gore a hlankele e le mmulamadibogo kua Tilburg, ka borwa bja Netherlands. Mo e ka bago ka yona nako yeo le nna ke ile ka goroga Tilburg gore ke yo hlankela ke le mmulamadibogo, gomme ke ile ka gahlana le Ferdinand. Eupša re ile ra kgopelwa di sa tloga fase gore re hudugele Groningen, yeo e lego karolong ya ka leboa ya naga. Moo, re ile ra nyalana ka October 1932, gomme re ile ra fetša matšatši a rena a maikhutšo a ka morago ga lenyalo ngwakong wo o bego o dirišwa ke babulamadibogo ba mmalwa mola ka nako e swanago re be re dutše re bula madibogo!

Morwedi wa rena Esther o ile a belegwa ka 1935. Gaešita le ge re be re e-na le tšhelete e nyenyane, re be re ikemišeditše go tšwela pele re bula madibogo. Re ile ra hudugela motsaneng wo go ona re ilego ra dula ngwakong o monyenyane. Ge ke be ke hlokometše ngwana gae, monna wa-ka o be a fetša letšatši ka moka a le bodireding. Re be re šiedišana ka matšatši. Re ile ra tšwela pele ka mokgwa wo go ba go fihla ge Esther a be a godile ka mo go lekanego gore a ka ya le rena bodireding.

Kapejana ka morago ga moo, boemo bja tša dipolitiki kua Yuropa e ile ya ba bjo bo tšhošago. Re be re kwele ka go tlaišwa ga Dihlatse tša Jehofa kua Jeremane, gomme re be re lemoga gore le rena re tla tloga re e ba boemong bjo bo swanago. Re be re ipotšiša gore re tla kgotlelela bjang ge re tlaišwa o šoro. Ka 1938 mebušo ya Dutch e ile ya ntšha taelo yeo e thibelago batho ba ba tšwago dinageng tše dingwe gore ba dire modiro wa go bapatša ka go aba dikgatišo tša bodumedi. E le go re thuša gore re tšwele pele ka bodiredi bja rena, Dihlatse tša Dutch di ile tša re nea maina a batho bao ba bego ba kgahlegela modiro wa rena, gomme re ile ra kgona go ithuta Beibele le ba bangwe ba bona.

Mo e ka bago ka yona nako yeo, kopano ya Dihlatse tša Jehofa e be e batamela. Gaešita le ge re be re se na tšhelete ya go reka dithekethe tša setimela bakeng sa go ya lefelong la kopano, re be re nyaka go ya. Ka gona, re ile ra tšea leeto la matšatši a mararo ka paesekela, gomme Esther yo monyenyane o be a dutše moo go bewago merwalo manakaneng. Re be re robala ga Dihlatse tšeo di bego di dula go bapa le tsela. Re be re thabetše gakaakang go ba gona kopanong ya rena ya pele nageng ye! Lenaneo le ile la re matlafatša  kudu bakeng sa diteko tšeo di bego di letše ka pele. Ka godimo ga fao, re ile ra gopotšwa gore re swanetše go bota Modimo. Mantšu a Psalme 31:6 a rego: “Yo nna ke mmotilexo ké Wene Morêna,” a ile a fetoga moano wa rena.

Go Tsongwa ke Ma-Nazi

Ka May 1940 ma-Nazi a ile a hlasela Netherlands. Kapejana ka morago ga moo, ma-Gestapo, goba maphodisa a ka sephiring, a ile a fihla legaeng la rena re sa letela nakong ya ge re be re beakanya dipuku tše di theilwego Beibeleng bakeng sa gore di romelwe ka sekepe. Ferdinand o ile a išwa ntlong-kgolo ya ma-Gestapo. Nna le Esther re be re mo etela moo ka mehla, gomme ka dinako tše dingwe o be a botšološišwa e bile a bethwa gona mo pele ga rena. Ka December, Ferdinand o ile a lokollwa go sa letelwa, eupša tokologo ya gagwe e be e le ya nakwana. Bošegong bjo bongwe ge re be re e-tla gae, re ile ra bona koloi ya ma-Gestapo e eme kgaufsi le ngwako. Ferdinand o ile a kgona go tšhaba ge nna le Esther re be re tsena ka ngwakong. Ma-Gestapo a be a re emetše. A be a nyaka Ferdinand. Bošegong bjona bjoo ka morago ga ge ma-Gestapo a sepetše, maphodisa a Dutch a ile a tla gomme a ntšea gore a yo mpotšološiša. Letšatšing le le latelago nna le Esther re ile ra yo iphihla legaeng la banyalani ba Dihlatse bao ba bego ba sa tšwa go kolobetšwa, e lego lapa la ga Norder leo le ilego la re nea madulo le tšhireletšo.

Go ya mafelelong a January 1941, banyalani ba babulamadibogo bao ba dulago seketswaneng seo se dirišwago e le lefelo la bodulo ba ile ba golegwa. Letšatšing le le latelago, molebeledi wa tikologo (modiredi wa mosepedi) le monna wa-ka ba ile ba ya seketswaneng go yo tšea tše dingwe tša dilo tša banyalani ba, eupša badirišani-gotee le ma-Gestapo ba ile ba ba hlasela. Ferdinand o ile a kgona go phonyokga gomme a tšhaba ka paesekela ya gagwe. Lega go le bjalo, molebeledi wa tikologo o ile a išwa kgolegong.

Ferdinand o ile a kgopelwa ke bana babo rena ba ba ikarabelago gore a tšeele molebeledi wa tikologo legato. Seo se be se bolela gore o be a ka se kgone go dula gae ka matšatši a ka godimo ga a mararo ka kgwedi. Ye e be e le tlhohlo e mpsha go rena, eupša ke ile ka tšwela pele ke bula madibogo. Ma-Gestapo a ile a tšwa lesolo le matla la go tsoma Dihlatse, ka gona re be re swanetše go dula re huduga. Ka 1942 re ile ra huduga ka makga a mararo. Mafelelong, re ile ra feleletša re le motseng wa Rotterdam, kgole le moo Ferdinand a bego a phetha bodiredi bja gagwe bja ka sephiring. Ka nako yeo ke be ke imile ngwana wa-ka wa bobedi. Ba ga Kamp, bao barwa ba bona ba babedi ba bego ba sa tšwa go hudušetšwa dikampeng tša tshwenyo, ba ile ba re amogela lapeng la bona ka borutho.

Ma-Gestapo a re Hlomere

Ngwana wa rena wa bobedi e lego Ruth, o belegwe ka July 1943. Ka morago ga ge Ruth a belegwe, Ferdinand o ile a kgona go dula matšatši a mararo feela le rena, eupša o be a swanetše go sepela, gomme re ile ra se sa hlwa re mmona ka nako e telele. Dibeke tše ka bago tše tharo ka morago, Ferdinand o ile a golegwa kua Amsterdam. O ile a išwa seteišeneng sa ma-Gestapo, moo go ilego gwa lemogwa gore ke yena motho yo a bego a nyakwa. Ma-Gestapo a ile a mo hlasela ka mokgwa o šoro wa go botšološiša ka maiteko a gore a mo gapeletše gore a a nee tsebišo mabapi le mediro ya rena ya boboledi. Eupša selo seo Ferdinand a bego a ikemišeditše go a botša sona e be e le gore ke yena yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa le gore o be a sa tšee karolo tirong le ge e le efe ya bopolitiki. Bahlankedi ba ma-Gestapo ba be ba galefišitšwe kudu ke gore Ferdinand wa setšhaba sa Jeremane, ga se a ingwadiša go tša bohlabani, gomme ba ile ba mo tšhošetša ka gore ba tla mmolaya e le moeki.

Dikgweding tše hlano tše di latetšego, Ferdinand o ile a dudišwa ka seleng ya kgolego, moo a ilego a kgotlelela ditšhošetšo tše di sa felego tša gore o tla bolawa ke sehlopha sa go thuntšha. Lega go le bjalo, ga se a ka a tekema go botegeleng ga gagwe Jehofa ka go se kwanantšhe. Ke’ng se se ilego sa mo thuša gore a dule a tiile moyeng? Lentšu la Modimo, e lego Beibele. Ke therešo gore ka ge Ferdinand e be e le Hlatse, o be a se a dumelelwa go ba le Beibele. Lega go le bjalo, bagolegwa ba bangwe ba be ba ka kgona go e kgopela. Ka gona, Ferdinand o ile a tutueletša mogolegwa yo a bego a dula le yena ka seleng gore a kgopele ba lapa la gagwe gore ba mo romele Beibele, e lego se monna yo a ilego a se dira. Nywaga e mentši ka morago, nako le nako ge Ferdinand a be a bolela ka tiragalo ye, mahlo a gagwe a be a tlala lethabo gomme o be a bolela gore: “Beibele yeo e ile ya nnea khomotšo e kgolo gakaakang!”

 Mathomong a January 1944, Ferdinand o ile a išwa ka go akgofa kampeng ya tshwenyo ya kua Vught, yeo e lego Netherlands. Go huduga mo mo go bego go sa letelwa go ile gwa ipontšha e le tšhegofatšo go yena ka gobane moo o ile a gahlana le Dihlatse tše dingwe tše 46. Ge ke be ke e-kwa ka go hudušwa ga gagwe, ke be ke thabetše kudu go tseba gore o sa phela!

Go se Langwe go Dira Modiro wa Boboledi Dikampeng tša Tshwenyo

Bophelo kampeng bo be bo le thata kudu. Phepo-mpe e šoro, go hloka diaparo tše borutho le go tonya mo go tsenago marapong e be e le dilo tša ka mehla. Ferdinand o ile a swarwa ke bolwetši bjo bošoro bja dithaka. Ka morago ga nako e telele ya go bitšwa ga maina ba le mo go tonyago o šoro, o ile a ya lefelong la go hlokomela balwetši. Balwetši bao phišo ya bona ya mmele e bego e le 40°C goba ka godimo ga moo ba be ba dumeletšwe go dula. Eupša Ferdinand ga se a ka a dumelelwa go dula ka gobane phišo ya mmele wa gagwe e be e le 39°C! O ile a botšwa gore a boele mošomong. Lega go le bjalo, bagolegwa-gotee le yena bao ba bego ba e-na le kwelobohloko ba ile ba mo thuša ka go mo uta nako le nako lefelong le borutho. Thušo e oketšegilego e ile ya tla ge go be go ruthela. Le gona, ge bana babo rena ba bangwe ba be ba amogela diphuthelwana tša dijo, ba be ba abelana dikagare le ba bangwe, ka gona Ferdinand o ile a kgona go boelwa ke matlanyana.

Pele ga ge monna wa-ka a golegwa, modiro wa boboledi e be e le tsela ya gagwe ya bophelo, gomme o ile a tšwela pele a botša ba bangwe ka ditumelo tša gagwe ka kampeng. Balaodi ba kampa gantši ba be ba mo kwera mabapi le khutlo-tharo ya gagwe e phepolo, e lego leswao leo le bego le hlaola mogolegwa e le Hlatse. Eupša Ferdinand o be a lebelela dikwero tše bjalo e le sebaka sa gore a thome dipoledišano le bona. Mathomong, lefelo leo bana babo rena ba bego ba ka dira boboledi go lona le be le felela feela mafelong a bodulo ao bagolegwa ba bantši go ona e bego e le Dihlatse. Bana babo rena ba ile ba ipotšiša gore, ‘Re ka fihlelela bjang bagolegwa ba oketšegilego?’ Balaodi ba kampa ba ile ba ba nea tharollo ba sa tsebe. Bjang?

Bana babo rena ba be ba utile dipuku tše di theilwego Beibeleng gotee le Dibeibele tše 12. Ka letšatši le lengwe bahlapetši ba ile ba hwetša tše dingwe tša dipuku tše, eupša ga se ba ka ba kgona go tseba gore ke tša mang. Ka gona, balaodi ba kampa ba ile ba dira phetho ya gore botee bja Dihlatse bo swanetše go fedišwa. Ka go rialo, bana babo rena ka moka ba ile ba otlwa ka go hudušetšwa mafelong a bodulo a bagolegwa bao e sego Dihlatse. Go oketša moo, bana babo rena ba ile ba swanelwa ke go dula le bao e sego Dihlatse ge ba e-ja. Tokišetšo ye e ile ya ipontšha e le tšhegofatšo. Mo nakong ye bana babo rena ba be ba ka kgona go dira seo ba bego ba dutše ba nyaka go se dira le mathomong—go dira boboledi go bagolegwa ba bantši ka mo go ka kgonegago.

Go Godiša Banenyana ba Babedi ke le Noši

Go sa dutše go le bjalo, nna le barwedi ba-ka ba babedi re be re sa dutše re dula Rotterdam. Marega a 1943/44 a be a tonya o šoro. Ka morago ga ngwako wa rena go be go e-na le petiri ya kanono yeo e bego e dirišwa ke mašole a Jeremane go thuntšha difofane. Ka pele ga rena go be go e-na le Boemakepe bja Waal, bjoo bo bego bo hlaselwa kudu ke difofane tša go betša dipomo tša bahlabani ba ba Kopantšwego. E be e tloga e se lefelo le le šireletšegilego la go iphihla. Go oketša moo, dijo di be di se nene. Re ile ra ithuta go bota Jehofa ka mo go feletšego go feta le ge e le neng pele.—Diema 3:5, 6.

Esther wa nywaga e seswai o ile a thuša lapa la rena le lenyenyane ka go ema mothalading wa go letela dijo lefelong la go aba dijo bakeng sa badiidi. Lega go le bjalo, gantši ge nako ya gagwe ya go tšea dijo e be e fihla, o be a hwetša go se sa na selo. Go le lengwe la maeto a gagwe a go yo tsoma dijo, o ile a kgakgelwa tlhaselong ya difofane. Ke ile ka tšhoga ge ke be ke e-kwa dithuthupi, eupša go se go ye kae letšhogo la-ka le ile la tšeelwa legato ke lethabo ge a be a boa a se a gobala e bile a swere digwete tše ditšhweu. Mantšu a-ka a mathomo e bile gore: “Go diregile’ng?” O ile a araba ka go iketla gore: “Ge dipomo di be di betša, ke ile ka dira se tate a mpoditšego gore ke se dire, ‘Ikwišetše fase o patlame lebatong, dula o patlame, gomme o rapele.’ Se se ile sa šoma!”

Ka baka la segalo sa-ka sa Sejeremane, go be go le kaone gore Esther a ye go re rekela dilo. Se se ile sa lemogwa ke mašole a Jeremane, ao a ilego a thoma go hlaba Esther ka dipotšišo. Eupša Esther ga se a ka a utolla diphiri le ge e le dife. Kua gae, ke be ke ruta Esther Beibele, gomme ka ge a be a ka se  kgone go tsena sekolo, ke ile ka mo ruta go bala le go ngwala le mediro ya matsogo.

Le gona Esther o be a nthuša bodireding. Pele ke e-tšwa go yo ithuta le motho Beibele, Esther o be a nketa pele gore a bone ge e ba go se na motho yo a re lebeletšego. O be a mpotša ge e ba maswao ao re bego re dumelelane ka ona le morutwana wa Beibele a be a dutše moo a swanetšego. Ka mohlala, motho yo ke bego ke e-ya go mo etela o be a bea pitšana ya matšoba lefelong le itšego lefasetereng e le gore a mpotše ge e ba ke be nka tsena. Nakong ya thuto ya Beibele, Esther o be a dula ka ntle a kgorometša Ruth yo monyenyane ka phorema a e-ya godimo le fase setarateng mola a dutše a lebelela ge e ba go se na ditšhupo tša kotsi.

Go ya Sachsenhausen

Ferdinand o be a phela bjang? Ka September 1944, yena gotee le ba bangwe ba bantši ba ile ba tšewa ka kgapeletšo ba išwa seteišeneng sa ditimela moo dihlopha tša bagolegwa ba 80 di ilego tša pitlaganywa ka gare ga matorokisi ao a bego a eme. Letorokisi le lengwe le le lengwe le be le e-na le kgamelo e tee yeo e bego e šoma e le ya boithomelo le e tee ya meetse a go nwa. Leeto le ile la tšea matšatši a mararo le mašego a ona, gomme go be go tletše wa go falala! Go be go se na le sekgoba le ge e le sefe sa go tsenya moya. Matorokisi a be a tswalelegile a fo ba le menga mola le mola. Phišo, tlala le lenyora—re sa bolele ka monkgo—tšeo ba ilego ba swanelwa ke go di kgotlelela di be di sa hlalosege.

Setimela se ile sa ema ka go nanya kampeng ya tshwenyo ye e tumilego ka bobe ya Sachsenhausen. Bagolegwa ka moka ba be ba amogwa dilo tšeo ba bego ba sa dutše ba e-na le tšona—ka ntle le Dibeibele tše 12 tše dinyenyane tšeo Dihlatse di ilego tša sepela le tšona leetong!

Ferdinand le bana babo rena ba bangwe ba seswai ba ile ba romelwa kampeng yeo e bego e laolwa ke Sachsenhausen ya kua Rathenow gore ba yo šoma mošomo wa go tšweletša didirišwa tša ntwa. Gaešita le ge gantši ba be ba tšhošetšwa ka gore ba tla bolawa, bana babo rena ba ile ba gana go šoma mošomo wa mohuta woo. E le go kgothatšana gore ba dule ba tiile, mesong ba be ba tla boledišana ka temana ya Beibele, e bjalo ka Psalme 18:2, e le gore ba naganišiše ka yona letšatši ka moka. Se se ile sa ba thuša go naganišiša ka dilo tša moya.

Mafelelong, go galagala ga dikanono go ile gwa tsebatša gore madira a Mohlakanelwa le a Russia a a batamela. Ma-Russia a ile a fihla pele kampeng yeo Ferdinand le bagwera ba gagwe ba bego ba le go yona. A ile a nea bagolegwa dijo gomme a ba laela gore ba tloge kampeng. Mafelelong a April 1945, madira a Russia a ile a ba dumelela gore ba ye gae.

Go ba Gotee re le Lapa Mafelelong

Ka June 15, Ferdinand o ile a goroga Netherlands. Bana babo rena ba Groningen ba ile ba mo amogela ka borutho. Go se go ye kae o ile a kwa gore re sa phela e bile re dula kae-kae nageng, gomme re ile ra kwa gore o boile. Go mo emela gore a fihle go ile gwa bonagala go tšea nako e telele. Eupša mafelelong, ka letšatši le lengwe Ruth yo monyenyane o ile a goeletša ka gore: “Mma, go na le motho-tsoko kua mojako!” E be e le monna wa-ka yo a rategago, tatago bana ba-ka!

Go be go e-na le mathata a mantši ao re bego re swanetše go a rarolla pele re ka boela boemong bja go ba lapa le le tlwaelegilego. Re be re se na madulo, gomme tlhohlo e kgolo e be e le go boela boemong bja rena bja go ba badudi ba sa ruri nageng. Ka ge re be re le Majeremane, ka nywaga e  mmalwa bahlankedi ba mmušo ba Dutch ba be ba re swara bjalo ka balahlwa. Lega go le bjalo, mafelelong re ile ra kgona go dula gomme ra phela bophelo bjo re bego re bo hlologetšwe kudu—bja go hlankela Jehofa gotee re le lapa.

‘Ke Botile Jehofa’

Nywageng ya ka morago ga moo, nako le nako ge nna le Ferdinand re be re le gotee le ba bangwe ba bagwera ba rena bao go swana le rena ba ilego ba phela dinakong tšeo tše thata, re be re gopola ka tlhahlo ya Jehofa e lerato dinakong tšeo tša mathata. (Psalme 7:1) Re be re thabišwa ke gore nywageng yeo, Jehofa o ile a re dumelela gore re tšee karolo go tšwetšeng pele dikgahlego tša Mmušo. Le gona gantši re ile ra bolela kamoo re bego re thabišwa ka gona ke gore re feditše bofsa bja rena re le tirelong ya Jehofa e kgethwa.—Mmoledi 12:1.

Ka morago ga lebaka la tlaišo ya Nazi, nna le Ferdinand re ile ra hlankela Jehofa re le gotee ka nywaga ya ka godimo ga e 50 pele a phetha bophelo bja gagwe bja lefaseng ka December 20, 1995. Go se go ye kae, ke tla ba ke e-na le nywaga e 98. Ke leboga Jehofa letšatši le letšatši gore bana ba rena ba be ba re thekga kudu nywageng yeo e thata le gore ke sa dutše ke kgona go diriša matla a-ka ka moka tirelong ya gagwe e le gore go kgethagatšwe leina la gagwe. Ke leboga dilo tšohle tšeo Jehofa a ntiretšego tšona, gomme kganyogo ya-ka e tšwago pelong ke gore ke tšwele pele ke phelela moano wa-ka o rego: “Yo nna ke mmotilexo ké Wene Morêna.”—Psalme 31:6.

[Seswantšho go letlakala 19]

Ke e na le Ferdinand ka October 1932

[Seswantšho go letlakala 19]

Seketswana sa “Almina” seo se bego se dirišetšwa boebangedi gotee le sehlopha sa sona

[Seswantšho go letlakala 22]

Ke e na le Ferdinand le bana