Ke’ng se se Laolago Bokamoso bja Gago?

RATHUTATLHAGELELO e lego John Gray o ngwala gore: “Batho ga ba sa kgona go laola pheletšo ya bona go fo swana le phoofolo le ge e le efe.” Mongwadi Shmuley Boteach o bolela pono e tlogago e fapane le ye pukung ya gagwe ya An Intelligent Person’s Guide to Judaism. O re: “Motho ga se phoofolo, ka baka leo ka mehla o kgona go laola pheletšo ya gagwe.”

Batho ba bantši ba dumelelana le Gray gomme ba dumela gore matla a sa laolegego a tlhago a laola pheletšo ya moloko wa batho. Ba bangwe ba lebelela motho e le yo a hlodilwego ke Modimo gomme a e-na le bokgoni bja go laola bokamoso bja gagwe ka noši.

Ba bangwe ba nagana gore bokamoso bja bona bo laolwa ke tutuetšo ya batho ba matla. Go ya ka mongwadi Roy Weatherford, “bontši bja batho lefaseng—le gona kudu-kudu bontši bja basadi historing—ga ba na . . . matla goba taolo maphelong a bona ka noši ka baka la mabaka a lego molaleng a go gateletšwa ke batho le go swarwa gampe.” (The Implications of Determinism) Batho ba bantši ba bone ditoro tša bona tša go ba le bokamoso bja lethabo di folotša ka baka la go phadišana ga bao ba lego matleng a tša dipolitiki goba a tša bohlabani.

Ba bangwe go theoša le histori ba ile ba ikwa ba se na mo ba ka tšhabelago gona ka gobane ba be ba nagana gore matla a fetago a tlhago a laola pheletšo ya bona. Boteach o re: “Ba-Gerika ba bogologolo ba be ba laolwa ke kgopolo ya gore kholofelo ya bona e be e le ya lefela ka ge batho ba ka se kgone go fetoša pheletšo e rulagantšwego e sa le pele.” Ba be ba nagana gore pheletšo ya motho yo mongwe le yo mongwe e be e direlwa phetho ke medimogadi ye e sa tsepamago. Ba be ba dumela gore medimogadi ye e be e dira phetho  ya gore motho o tla hwa neng gotee le tekanyo e lebanyago yeo a tlago go gateletšega ka yona le bohloko bjo a swanetšego go bo kgotlelela bophelong bja gagwe ka moka.

Tumelo ya gore pheletšo ya motho e laolwa ke matla a fetago a tlhago e tlwaelegile lehono. Ka mohlala, batho ba bantši ba dumela go Kismet, goba go go rulaganyetšwa e sa le pele. Ba bolela gore Modimo o rulaganyeditše e sa le pele mafelelo ka moka a ditiro tša motho le nako ya go hwa ga gagwe. Gape go na le thuta-tumelo ya pheletšo e rulagantšwego e sa le pele, yeo e kgothaletšago pono ya gore “phologo goba thogako ya mafelelo ya motho yo mongwe le yo mongwe e rulagantšwe e sa le pele” ke Modimo Ramatla-ohle. Batho ba bantši bao ba ipolelago gore ke Bakriste ba kgomarela thutong ye.

O nagana’ng? Na pheletšo ya gago e šetše e rulagantšwe ke matla ao o tlogago o sa kgone go a laola? Goba na go na le therešo e itšego mantšung a mongwadi wa ditiragatšo tša Seisemane e lego William Shakespeare, yo a ngwadilego gore: “Batho ka dinako tše dingwe ba laola pheletšo ya bona”? Ela hloko seo Beibele e se bolelago tabeng ye.