‘Ge o Gapeletšwa Tirelong’

“HEI wena! Tlogela seo o se dirago gona bjale, gomme o tle mo o tlo nthwalela morwalo wo.” O nagana gore mo-Juda yo a bego a swaregile ka modiro lekgolong la pele la nywaga a ka ba a ile a arabela bjang ge mohlabani wa Roma a be a rialo go yena? Thutong ya gagwe ya Thabeng, Jesu o kgothaleditše gore: “E a Xo xapeletšaxo xo sepela sekxala se tee, sepela naê O fetšê tše pedi.” (Mateo 5:41) Batheetši ba Jesu ba be ba tla kwešiša keletšo yeo bjang? Le gona se se swanetše go bolela’ng go rena lehono?

E le gore re hwetše dikarabo, re swanetše go tseba ka tirelo ya kgapeletšo ya mehleng ya bogologolo. Mokgwa woo o be o tlwaelegile kudu go badudi ba Isiraele mehleng ya Jesu.

Tirelo ya Kgapeletšo

Bohlatse bja tirelo ya kgapeletšo (goba, tirelo e sa lefelelwego) ya kua Bohlabela bja Kgaufsi bo thomile morago kua lekgolong la bo-18 la nywaga B.C.E. Mangwalo a balaodi a tšwago motseng wa Siria ya bogologolo wa Alalakh a bolela ka dihlopha tša batho bao ba bego ba ngwadišwa ka kgapeletšo ke mebušo gore ba e direle tirelo e sa lefelelwego. Kua Ugarit, lebopong la Siria, balemi bao ba bego ba šoma ditšhemong tša batho ba bangwe ba be ba ngwadišwa gore ba dire mediro e bjalo ka ntle le ge ba dumeletšwe ke kgoši gore ba se e dire.

Ke therešo gore batho bao ba bego ba fentšwe goba ba thopilwe gantši ba be ba abelwa go dira modiro wa kgapeletšo. Balaodi ba modiro ba ba-Egipita ba be ba gapeletša ba-Isiraele gore e be makgoba a bona a go foroma ditena. Ka morago, ba-Isiraele ba ile ba abela ba-Kanana bao ba bego ba dula Nageng ya Kholofetšo gore ba dire modiro wa bokgoba, gomme mekgwa e swanago e ile ya tšwetšwa pele ke Dafida le Salomo.—Ekisodo 1:13, 14; 2 Samuele 12:31; 1 Dikxoši 9:20, 21.

Ge ba-Isiraele ba be ba kgopela gore ba be le kgoši, Samuele o ile a ba hlalosetša mabapi le dilo tšeo e bego e tla ba dinyakwa tša kgoši tše di swanetšego. E be e tla iša balata ba yona gore ba yo hlankela e le banamedi ba dikarikana le banamedi ba dipere, ba leme ba be ba bune, ba dire dibetša, bjalo bjalo. (1 Samuele 8:4-17) Lega go le bjalo, nakong ya ge go agwa tempele ya Jehofa, ge batho ba šele ba be ba abetšwe go dira modiro wa kgapeletšo wa bokgoba, “ba-Isiraele bôná Salomo xa a ka a ba dira bahlanka; bôná e be e le bahlabani, le ba dikala tša xaxwe, le balaodi ba dikoloi tša xaxwe le banamedi ba dipitsi.”—1 Dikxoši 9:22.

Dikxoši tša Pele 5:13, 14 e bolela mabapi le ba-Isiraele bao ba bego ba le medirong ya go aga, gore: “Xo Isiraele ka moka kxoši ya nthša sepálô. Batho ba sepálô ya ba banna ba dikete tše masome a mararo. A ba roma ba ya dithabeng tša Libanoni ka xo šiêlana sebaka ka ba dikete tše lesome. Ba ya ba fetša kxwedi e tee bà le dithabeng tša Libanoni, ba boa ba fetša dikxwedi tše pedi bà le maxaeng.” Seithuti se sengwe se re: “Go ka se be le pelaelo gore dikgoši tša ba-Isiraele le tša ba-Juda di be di diriša modiro wa kgapeletšo e le mokgwa wa gore mediro ya bona ya go aga le mediro ya mafelong a kgoši e dirwe ka ntle le tefo.”

Modiro o be o le boima kudu ge go buša Salomo. E be e le o thata kudu moo e lego gore ge Rehabeama a be a tšhošetša ka gore o tla oketša mediro e bjalo, ba-Isiraele ka moka ba ile ba rabela gomme  molaodi yo a bego a kgethetšwe go hlokomela bao ba bego ba ngwadišeditšwe go dira modiro wa kgapeletšo ba ile ba mo thuma ka mafsika. (1 Dikxoši 12:12-18) Lega go le bjalo, molao wo ga se wa ka wa fedišwa. Asa, e lego motlogolo wa Rehabeama, o ile a laela ba-Juda gore ba age motse wa Geba le wa Mitsipa, gomme “xwa se kê xwa tloxêlwa motho.”—1 Dikxoši 15:22.

Tlase ga Taolo ya Ba-Roma

Thuto ya Thabeng e bontšha gore ba-Juda ba lekgolong la pele la nywaga ba be ba tlwaelane le kgonagalo ya gore ba ‘gapeletšwe tirelong.’ Polelwana ye e fetoletše lentšu la Segerika e lego ag·ga·reuʹo, leo mathomong le bego le tswalana le modiro wa bo-mmaditsela ba ba-Peresia. Ba be ba dumeletšwe go gapeletša gore batho, dipere, dikepe le selo le ge e le sefe seo se bego se nyakega se be tirelong e le gore ba tšwetše pele mediro ya setšhaba.

Mehleng ya Jesu, Isiraele e be e bušwa ke ba-Roma bao ba bego ba diriša mokgwa o swanago. Diprofenseng tša ka Bohlabela, go tlaleletša metšhelong e tlwaelegilego go be go ka nyakega gore motho a dire modiro wa kgapeletšo woo baagi ba bego ba swanetše go o dira tlase ga maemo a tlwaelegilego goba a sa tlwaelegago. Mediro e bjalo e be e tloga e sa ratege. Go oketša moo, go swarwa ga diphoofolo, baotledi goba dikarikana mo go sego molaong bakeng sa go dirišwa e le dinamelwa tša mmušo e be e le selo se se tlwaelegilego. Go ya ka radihistori e lego Michael Rostovtzeff, balaodi “ba ile ba leka go fetoša le go rulaganya [mokgwa wo], eupša ba palelwa, gomme ge feela mokgwa wo o be o dutše o tšwela pele, o be o swanetše go tšweletša mafelelo a mabe. Balaodi ba phagamego bao ba bego ba e-na le maikemišetšo a mabotse ba ile ba ntšha melao e mentši bakeng sa go thibela go dirišwa gampe ga matla le kgateletšo yeo e bego e akaretšwa mokgweng wo . . . Eupša mokgwa wo o ile wa no dula o gatelela.”

Seithuti se sengwe sa mo-Gerika se re: “Motho le ge e le ofe o be a ka gapeletšwa go rwalela bahlabani morwalo go fihla monabong o itšego, gomme motho le ge e le ofe o be a ka gapeletšwa go dira tirelo le ge e le efe yeo beng ba gagwe ba bego ba kgetha go mo nea yona.” Seo se diragaletše Simone wa Kirene, yoo bahlabani ba Roma ba ilego ba mo ‘gapeletša tirelong’ ya go rwala kota ya Jesu ya tlhokofatšo.—Mateo 27:32.

Mangwalo a bo-rabi le ona a bolela ka mokgwa wo woo o bego o sa ratwe. Ka mohlala, rabi yo mongwe  o ile a emišwa gore a se ke a iša dimirite (myrtles) mošate. Bašomi ba be ba ka tšewa go bathwadi ba bona gomme ba abelwa mediro e mengwe, mola bathwadi ba bona ba be ba sa dutše ba swanetše go ba lefa meputso ya bona. Diphoofolo tša go rwala merwalo goba dipholo di be di ka tšewa. Ge e ba di be di ka bušwa, ga go bonagale di be di ka ba di le boemong bjo bo swanetšego bja gore di ka tšwela pele di šoma. O ka bona lebaka leo ka lona go tšea selo ka nakwana go bego go swana le go se tšeela ruri. Ka gona, seema sa Sejuda se re: “Angareia e swana le lehu.” Radihistori yo mongwe o re: “Motsana o be o ka senywa ke go tšewa ga dipholo tša go lema bakeng sa angareia go e na le go tšea diphoofolo tšeo di bego di tlwaeditšwe go goga merwalo.”

O ka fo akanya kamoo ditirelo tše bjalo di bego di sa ratwe ka gona, kudu-kudu ka ge gantši di be di newa ka makoko le ka go hloka toka. Ge o nagana ka lehloyo leo ba bego ba e-na le lona go babuši ba ba-Ntle bao ba bego ba ba buša, ba-Juda ba swanetše go ba ba be ba kgopišwa kudu ke lenyatšo la go gapeletšwa go dira modiro o bjalo o thata. Ga go na molao wo o re botšago gore baagi ba be ba ka gapeletšwa go rwala morwalo go fihla bokgoleng bofe. Go na le kgonagalo ya gore ba bantši ba be ba ka se ikemišetše go sepela sekgala sa bobedi go feta kamoo molao o bego o nyaka ka gona.

Lega go le bjalo, wo e be e le mokgwa wo Jesu a bego a bolela ka wona ge a be a re: “E a Xo xapeletšaxo xo sepela sekxala se tee, sepela naê O fetšê tše pedi.” (Mateo 5:41) Ge ba e-kwa seo, ba bangwe ba swanetše go ba ba ile ba nagana ka yena e le yo a sa naganelego. Ge e le gabotse o be a bolela’ng?

Kamoo Bakriste ba Swanetšego go Arabela ka Gona

Ge go bolelwa ka tsela e bonolo, Jesu o be a botša batheetši ba gagwe gore ge molaodi a be a ba gapeletša go dira modiro wa mohuta o itšego o lego molaong, ba be ba swanetše go o dira ka go rata le gona ba se ba galefa. Ka gona ba be ba swanetše go ‘ntšhetša Kesara tše e lego tša Kesara’ eupša ba sa hlokomologe boikarabelo bja bona bja go ntšhetša ‘Modimo tše e lego tša Modimo.’—Mareka 12:17. *

Go oketša moo, moapostola Paulo o kgothaleditše Bakriste gore: “Batho bohle a ba se xanê xo bušwa ke ba ba filwexo matla a xo buša; xobane xa xo na mmušô o sa tšwexo xo Modimo; mmušô wo o lexo xôna o beilwe ke Modimo. Ké xôna, e a nganganaxo le mmušô, ó lwa le molaô wa Modimo; . . . xe O dira tše mpe, xôna boifa; xobane mmušô xe o swere lerumô, xa o le swarêle lefêla.”—Ba-Roma 13:1-4.

Ka gona, Jesu le Paulo ba ile ba amogela tshwanelo ya kgoši goba ya mmušo ya go nea kotlo go bao ba sa nyakego go phetha dinyakwa tša wona. Kotlo ya mohuta mang? Radifilosofi wa mo-Gerika e lego Epictetus, wa lekgolong la pele le la bobedi la nywaga C.E., o nea karabo e tee ya gore: “Ge e ba kgopelo e sa letelwago e rotoga gomme mohlabani a tšea pokolo ya gago, e tlogele e sepele. O se ke wa gana, o se ke wa ngunanguna, ke moo o ka se kego wa bethwa wa ba wa lahlegelwa ke pokolo.”

Lega go le bjalo, ka dinako tše dingwe, bobedi mehleng ya bogologolo le mehleng yeno, Bakriste ba ile ba ikwa ba ka se kgone go dumelelana le  dinyakwa tša molao ka letswalo le lebotse. Ka dinako tše dingwe mafelelo e ile ya ba a šoro. Bakriste ba bangwe ba ile ba ahlolelwa lehu. Ba bangwe ba ile ba fetša nywaga e mentši ba le kgolegong ka baka la go gana go tšea karolo medirong yeo ba bego ba e lebelela e le e sa bontšhego boema-gare. (Jesaya 2:4; Johane 17:16; 18:36) Maemong a mangwe, Bakriste ba ile ba ikwa ba ka kgona go dumelelana le seo se bego se kgopelwa go bona. Ka mohlala, Bakriste ba bangwe ba ile ba ikwa ba ka šoma ka letswalo le lebotse ditirelong tše dingwe tša setšhaba tšeo di akaretšago modiro o tlwaelegilego wa go hola setšhaba. Seo se ka bolela go thuša batšofadi goba digole, go hlankela e le bo-raditima-mollo, go hlwekiša mabopo, go šoma diphakeng, dithokgweng goba makgoba-pukung, bjalo bjalo.

Ge e le gabotse, maemo a fapana go ya ka dinaga. Ka gona, e le gore Mokriste yo mongwe le yo mongwe a kgone go dira phetho ya ge e ba a tla dumelelana le dinyakwa goba a ka se dire bjalo, o swanetše go latela letswalo la gagwe le le tlwaeditšwego ka Beibele.

Go Fetša Dikgala tše Pedi

Molao wa motheo wo Jesu a o rutilego wa go ikemišetša go phetha dikgopelo tša molao, ga o bohlokwa feela bakeng sa dinyakwa tša mmušo eupša gape le bakeng sa ditswalano tša batho tša letšatši le letšatši. Ka mohlala, mohlomongwe motho yo e lego molaodi wa gago a ka go kgopela gore o dire selo se sengwe seo o bego o ka kgetha go se se dire eupša e le seo se sego kgahlanong le molao wa Modimo. O tla arabela bjang? O ka nagana gore go nyakega nako le matla a gago ka mo go sa kwagalego gomme ka baka leo mohlomongwe o ka arabela ka bogale. Mafelelo e ka ba lehloyo. Ka lehlakoreng le lengwe, ge e ba o dumela o galefile, o ka lahlegelwa ke khutšo ya gago ya ka gare. Tharollo ke efe? Dira kamoo Jesu a ilego a kgothaletša ka gona—fetša dikgala tše pedi. O se ke wa dira feela se se kgopelwago go wena eupša o dire se se fetago seo se kgopelwago. O dire ka go rata. Ge o e-na le boemo bjoo bja kgopolo, o ka se sa ikwa o swerwe gampe, lega go le bjalo o tla dula o laola ditiro tša gago.

Mongwadi yo mongwe o re: “Batho ba bantši bophelong bja bona ba dira feela dilo tšeo ba gapeletšwago go di dira. Go bona bophelo ke phihlelo e sa thabišego, gomme ba dula ba lapile. Ba bangwe ba dira seo se fetago se ba swanetšego go se dira gomme ba se dira ka go rata.” Ge e le gabotse, maemong a mantši motho a ka kgetha ge e ba a nyaka go fetša sekgala setee tlase ga kgapeletšo—goba tše pedi. Tabeng ya go fetša sekgala se tee, motho a ka nyaka go tseba ditshwanelo tša gagwe. Tabeng ya go fetša dikgala tše pedi, a ka ba le diphihlelo tše di putsago kudu. O motho wa mohuta mang? Mohlomongwe o ka thaba ka mo go oketšegilego wa ba wa tšweletša kudu ge e ba o ka lebelela mediro ya gago, e se feela mediro goba dilo tšeo o swanetšego go di dira, eupša e le dilo tšeo o nyakago go di dira.

Le gona go thwe’ng ge e ba o le motho yo a lego matleng a taolo? Go tloga go le molaleng gore ga se go bontšha lerato e bile ga se ga Bokriste go diriša matla a gago a taolo bakeng sa go gapeletša ba bangwe gore ba dire dilo tšeo o ba kgopelago tšona ba sa rate. Jesu o itše: “Marêna a dithšaba sa bôná ké xo buša, ’me sa ba baxolo ké xo dira batho ka matla.” Eupša yeo ga se tsela ya Bokriste. (Mateo 20:25, 26) Le ge mokgwa wa go nyaka dilo ka šiši o ka ba le mafelelo a mabotse, go be go tla ba le ditswalano tše kaone gakaakang go bohle bao ba akaretšwago ge e ba dikgopelo tše botho le tše di swanetšego di be di phethwa ka tlhompho le ka lethabo! Ee, go ikemišetša go fetša dikgala tše pedi go e na le setee feela go ka kaonefatša bophelo bja gago e le ka kgonthe.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 25]

GO DIRIŠWA GAMPE GA MODIRO WA KGAPELETŠO MEHLENG YA BOGOLOGOLO

Modiro woo wa kgapeletšo gantši o be o dirišwa e le gore ditirelo di dirwe go etša ge go bonwe melaong ya go leka go fediša tshwaro e bjalo e mpe. Ka 118 B.C.E., Ptolemy Euergetes II wa Egipita o ile a tsebatša gore bahlankedi ba gagwe “ba ka se ke ba gapeletša badudi le ge e le bafe ba naga gore ba ba direle ditirelo tša bona tša ka sephiring, goba go ba kgopela (aggareuein) dikgomo tša bona bakeng sa go phetha merero le ge e le efe ya bona ka noši.” Go oketša moo: “Ga go na yo a tlago go kgopela . . . diketswana bakeng sa gore a di diriše tlase ga lebaka le ge e le lefe.” Mongwalong wa letšatši-kgwedi la 49 C.E., wa kua Tempeleng ya Great Oasis, Egipita, molaodi yo a phagamego wa Roma e lego Vergilius Capito o ile a dumela gore bahlabani ba be ba dira dikgopelo tšeo di sego molaong, gomme o ile a hloma molao wa gore “ga go yo a tlago go tšea goba go kgopela . . . selo le ge e le sefe, ka ntle le ge a e na le tumelelo e ngwadilwego e tšwago go nna.”

[Seswantšho go letlakala 24]

Simone wa Kirene o ile a gapeletšwa tirelong

[Seswantšho go letlakala 26]

Dihlatse tše dintši di feditše nako di le kgolegong ka baka la go kgomarela boemo bja tšona bja Bokriste