“Pimi” e Hlatsela Histori ya Beibele

LENTŠU “pimi” le tšwelela gatee feela ka Beibeleng. Mehleng ya Kgoši Saulo, ba-Isiraele ba be ba swanetše go loutša ditlabakelo tša bona tša tšhipi go ba-Filisita bao ba šomago ka dilo tša tšhipi. Beibele e re: “Tefo ya go loutša e be e le pimi bakeng sa megoma, dipeke, didirišwa tša meno a mararo, dilepe le bakeng sa go lokiša seotledi.”—1 Samuele 13:21, NW.

Pimi e be e le eng? Karabo ya potšišo yeo e ile ya dula e sa tsebje go ba go fihla ka 1907 C.E. ge lefsika la mathomo la pimi le be le epollwa motseng wa bogologolo wa Getsere. Bafetoledi ba Beibele ba mehleng ya bogologolo ba ile ba thatafalelwa ke go fetolela lentšu “pimi.” Ka mohlala, King James Version e fetoletše 1 Samuele 13:21 ka gore: “Lega go le bjalo ba be ba e-na le sedirišwa sa go loutša dipeke, dithipa, diforoko, dilepe le go loutša diotledi.”

Diithuti lehono di a tseba gore pimi e be e le ya boima bjo bo lekanago digrama tše 7,82 goba mo e nyakilego e e-ba pedi-tharong ya sekele, e lego sedirišwa sa motheo sa Sehebere sa go ela boima. Kelo ya pimi yeo go bego go elwa dikarolwana tša silifera ka yona e be e le tefo yeo ba-Filisita ba bego ba e lefiša ba-Isiraele bakeng sa go loutša ditlabakelo tša bona. Mokgwa wa kelo ya boima bja sekele o ile wa kgaotšwa ge mmušo wa Juda le motse-mošate wa yona e lego Jerusalema di be di e-wa ka 607 B.C.E. Ka gona, tekanyo ya pimi e hlatsela bjang go ba ga kgonthe ga mengwalo ya Sehebere?

Diithuti tše dingwe di bolela gore mengwalo ya Mangwalo a Sehebere, go akaretša le puku ya Samuele wa Pele, ke ya mehleng ya ba-Gerika le ba-Roma, gaešita le go tloga lekgolong la bobedi go ya go la pele la nywaga B.C.E. Ke ka baka leo go bolelwago gore “ . . . ‘ga se ya kgonthe,’ e hola ganyenyane goba ga e na mohola tabeng ya go nea tsebišo e nepagetšego ya histori mabapi le Isiraele yeo go begilwego ka yona ka Beibeleng goba ‘Isiraele ya bogologolo,’ tšeo bobedi bja tšona e lego feela Juda ya mehleng yeno le go hlangwa ga mangwalo a Bokriste.”

Lega go le bjalo, ge a bolela ka tekanyo ya pimi ye go boletšwego ka yona go 1 Samuele 13:21, William G. Dever, e lego moprofesara wa Bohlabela bja Kgaufsi wa boepi bja marope le thuto ya setlogo sa motho, o re: “[Ga] go kgonege gore e ile ya fo ‘tsenywa’ ke bangwadi bao ba phetšego mehleng ya ba-Gerika le ba-Roma nywaga-kgolong e mmalwa ka morago ga ge boima bjo bo be bo nyameletše e bile bo lebetšwe. Ge e le gabotse, karolwana ye ya temana ya Beibele . . . ga se ya ka ya kwešišwa go ba go fihla ngwaga-kgolong wa bo-20 A.D., ge mehlala ya kgonthe ya mathomo ya dilo tšeo di epolotšwego e be e hwetšwa, gomme go yona go ngwadilwe lentšu la Sehebere e lego pîm.” Moprofesara o tšwela pele ka gore: “Ge e ba dipolelo tša Beibele ka moka e le ‘mangwalo a go hlangwa’ a mehla ya ba-Gerika le ba-Roma, go tlile bjang gore taba ye e tšwelele ka Beibeleng ya Sehebere? Ke therešo gore yo mongwe a ka ganetša ka gore taba ya pîm e ‘fo ba taba e tee feela e nyenyane.’ Seo ke therešo; eupša go etša ge go tsebja gabotse, ‘histori e agwa ke ditaba ka botlalo.’”

[Seswantšho go letlakala 29]

Boima bja pimi bo be bo lekana le mo e nyakilego go ba pedi-tharong ya sekele