Thutamahlale le Bodumedi—Mathomo a Kgakgano

COPERNICUS wa nywaga e 70 yo e lego seithuti sa dinaledi, o be a le kgaufsi le go hwa gomme a thatafalelwa ke go bala. O be a swere sengwalwa sa gagwe seo a bego a se phošolla, a se lokišeletša go yo gatišwa. Go sa šetšwe gore o be a tseba goba a sa tsebe, puku ya gagwe e be e tla fetola tsela yeo batho ba bego ba kwešiša legohle ka yona. E be e tlo tsoša le ngangišano ya go šiiša gare ga Bojakane, yeo ditla-morago tša yona di sa dutšego di le gona le lehono.

Nicolaus Copernicus e be e le Mokatholika wa Mopoliši gomme se se ile sa diragala ka ngwaga wa 1543. Puku ya Copernicus e nago le sehlogo se se rego On the Revolutions of the Heavenly Spheres, e be e bolela gore letšatši ke lona le le lego bogareng leo le dikologwago ke dipolanete, ga se lefase leo le lego bogareng. Ka go fo gatiša puku ye, Copernicus o ile a dira gore thuto e raraganego kudu ya gore lefase le dikologwa ke letšatši le dipolanete e tšeelwe legato ke thuto ya gore letšatši le dikologwa ke lefase le dipolanete.

Mathomong go be go sa bontšhe le gatee gore go tla ba le kgakgano nakong e tlago. Le lengwe la mabaka ke gore Copernicus o be a le šedi kudu ge a tšweletša dikgopolo tša gagwe. Go oketša moo, Kereke ya Katholika yeo e bego e dumela thutong ya gore lefase le dikologwa ke letšatši le dipolanete, go bonagala eka nakong yeo e be e amogela dikgopolo tša thutamahlale. Gaešita le mopapa ka boyena o ile a kgothaletša Copernicus gore a gatiše puku ya gagwe. Ge mafelelong Copernicus a šetše a e gatišitše, mohlahlobi wa dipuku yoo a bego a tšhogile o ile a ngwala mantšu a gagwe a matseno a puku yeo, a bolela gore thuto ya gore letšatši le dikologwa ke lefase le dipolanete ke ya dipalo, ga e nape e le therešo ya tša thuta-dinaledi.

Kgakgano e Befela Pele

Motho yo mongwe yo a ilego a tsena kgakganong ye ke Galileo Galilei (1564-1642) setsebi sa dinaledi sa Motaliana yo e bego e le setsebi sa dipalo, rathutamahlale e bile e le Mokatholika. Ka go šomiša dithelesekopo tšeo a di dirilego a šomiša lentshe yeo e bego e sa tšwa go hlangwa, Galileo o ile a bona magodimo gabotse ka tsela yeo a sa kago a bonwa ka yona. Seo a ilego a se bona se ile sa mo kgodiša gore Copernicus o be a nepile. Galileo o ile a bona gape le dipatso letšatšing tšeo lehono di bitšwago dipatso tša letšatši (sunspots), ka go rialo a hlohla tumelo ya bodumedi e hlompšhago kudu yeo e theilwego filosofing ya gore letšatši ga le fetoge.

Galileo o be a sa swane le Copernicus, ka gore  yena o be a le sebete e bile a fišegela go emela dikgopolo tša gagwe. Le gona, o ile a di emela tikologong ya bodumedi yeo e bego e tletše bonaba, ka gobane Kereke ya Katholika ka nako yeo e be e ganetšana le thuto ya Copernicus pepeneneng. Ka gona, ge Galileo a bolela gore thuto ya gore letšatši le dikologwa ke lefase le dipolanete e nepagetše e bile e dumelelana le Mangwalo, kereke e ile ya tšea gore dithuto tšeo di thulana le dithuto tša yona. *

Galileo o ile a ya Roma go yo ikemela fela a palelwa. Ka 1616 kereke e ile ya mo laela gore a tlogele go thekga Copernicus. Galileo o ile a thibelwa go tšweletša dikgopolo tša gagwe ka nako telele. Ke moka ka 1632 o ile a gatiša puku e nngwe yeo e thekgago Copernicus. Ngwageng wona woo o latelago, Galileo o ile a ahlolelwa bophelo bja gagwe bjohle kgolegong ke Lekgotla la Kereke ya Roma Katholika. Lega go le bjalo, ka baka la nywaga ya gagwe, kahlolo ya gagwe e ile ya fokotšwa kapejana gore e be ya go golegwa ka ngwakong.

Batho ba bantši ba lebelela go kgakgana ga Galileo le kereke e le phenyo e kgolo kudu ya tša thutamahlale godimo ga bodumedi, kudu-kudu godimo ga Beibele. Lega go le bjalo, go etša ge re tla bona sehlogong se se latelago, phetho yeo ga se ya therešo.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 3]

Copernicus

[Mothopo]

Taken from Giordano Bruno and Galilei (German edition)

[Seswantšho go letlakala 3]

Galileo o ikemela pele ga Lekgotla la Kereke ya Roma Katholika

[Mothopo]

From the book The Historian’s History of the World, Vol. IX, 1904

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 3]

Background: Chart depicting Copernicus’ concept of the solar system