Lentšu la Jehofa le a Aparetša ‘Nageng ya Ntšhu’

“NAGA ya Ntšhu.” Ma-Albania a bitša naga ya gabo ona ka tsela yeo ka segagabo ona. Naga ye yeo e lebanego le Lewatle la Adriatic e kua Pheninsuleng ya Balkan, yeo e lego magareng ga Gerika le naga yeo e kilego ya ba Yugoslavia. Gaešita le ge go e-na le dikakanyetšo tše dintši mabapi le moo Albania e thomilego gona, bo-radihistori ba bantši ba dumelelana ka gore ma-Albania le leleme la ona a tšwa go ba-Iliria ba bogologolo bao setšo sa bona se thomilego ka 2000 B.C.E., go ya ka The Encyclopædia Britannica.

Bobotse bja tlhago bja Albania bo akaretša dithaba tše di nago le dintlha tšeo di lego ka leboa la kgole le mabopo a matelele a nago le santa e tšhweu a lego ka borwa bja Adriatic. Lega go le bjalo, bobotse bjo bogolo kudu bo bathong. Ke bao ba nago le bogwera le bao ba amogelago baeng, ba tletšego mafolofolo le bao ba ratago go bolela, ba ithutago ka pela le bao ba dirago dika ka matsogo ge ba bolela.

Go Etelwa ke Moromiwa yo a Tumilego

Nywaga-keteng e fetilego mosepedi yo mongwe o ile a kgahlwa kudu ke semelo sa batho le bobotse bja naga. Mo e ka bago ka 56 C.E., moapostola yo a sepetšego kudu o ngwadile gore: “Ka bá ka enetša  Ebangedi ya Kriste . . . xo fihla kwa Iliria.” (Ba-Roma 15:19) Karolo ya ka borwa ya Iliria mehleng yeno e tsebja e le karolo ya magareng le ya ka leboa ya Albania. Paulo o be a ngwala a le Korinthe, yeo e lego Gerika, ka borwa bja Iliria. Ka go bolela gore o dirile boboledi “xo fihla kwa Iliria” o be a bontšha gore o sepetše go fihla mollwaneng goba tikologong ka boyona. Go sa šetšwe gore boemo e be e le bofe, mohlomongwe o dirile boboledi lefelong leo ga bjale e lego borwa bja Albania. Ka baka leo, Paulo e bile wa pele wa go iša ditaba tša Mmušo kua Albania.

Nywaga-kgolo e mentši e ile ya feta. Mebušo e ile ya hlatlamana. Babuši bao ba tšwago dinageng tše dingwe ba ile ba buša karolwaneng ye ya Yuropa go ba go fihla ge Albania e e-ba naga e ikemetšego ka 1912. Ka morago ga nywaga e ka bago e lesome, go ile gwa bolelwa ka Mmušo wa Jehofa gape kua Albania.

Mathomo a Kgahlišago a Mehleng Yeno

Ka bo-1920, ma-Albania a mmalwa ao a ilego a falalela United States ao a bego a kopanela le Barutwana ba Beibele ba Ditšhaba-tšhaba, bjalo ka ge Dihlatse tša Jehofa di be di tsebja bjalo ka nako yeo, a ile a boela Albania bakeng sa go botša ba bangwe seo a ithutilego sona. Gare ga ona go be go e-na le Nasho Idrizi. Batho ba bangwe ba ile ba arabela gabotse. Ka 1924, ofisi ya Roma e ile ya abelwa gore e okamele modiro wa boboledi kua Albania bakeng sa go hlokomela batho ba bantši bao ba bontšhitšego kgahlego.

Thanas Duli (Athan Doulis) o be a le gare ga bao ba ilego ba ithuta ka Jehofa kua Albania nywageng yeo. O gopotše ka gore: “Ka 1925, go be go e-na le diphuthego tše tharo tše di rulagantšwego kua Albania, gotee le Barutwana ba Beibele bao ba lego lekatana le batho bao ba thabelago mafelong a fapa-fapanego nageng ka moka. Tsela yeo ba bego ba ratana ka yona e be e fapana kudu le ya . . . batho bao ba phelago le bona!” *

Go be go le thata kudu go tšea leeto ka baka la ditsela tšeo di sego boemong bjo bobotse. Lega go le bjalo, bagoeledi ba mafolofolo ba ile ba lebeletšana le tlhohlo ye. Ka mohlala, Areti Pina o kolobeditšwe ka 1928 lebopong la kua Vlorë, ge a be a e-na le nywaga e 18. O ile a rotoga le go theoga dithabeng tša lekgwara, a dira boboledi a swere Beibele ka seatla. E be e le setho sa phuthego e tiilego kua Vlorë mathomong a bo-1930.

Ka 1930 modiro wa boboledi kua Albania o be o hlahlwa ke ofisi ya lekala kua Athene, Gerika. Ka 1932 molebeledi wa mosepedi yo a tšwago Gerika o ile a etela Albania bakeng sa go kgothatša le go matlafatša bana babo rena. Bontši bja bao  ba bego ba ithuta therešo ya Beibele ka nako yeo ba be ba e-na le kholofelo ya go yo phela legodimong. Botumo bja bona bja go ba bao ba hlwekilego le bao ba lokilego bo dirile gore ba hlompšhe kudu kae le kae. Modiro wa boboledi wa bana babo rena ba bao ba botegago o ile wa enywa dienywa tše dintši. Ngwageng wa 1935 le wa 1936, go ile gwa sepedišwa dipuku tša Beibele tše ka bago 6 500 kua Albania.

Ka letšatši le lengwe, bogareng bja Vlorë, Nasho Idrizi o ile a bapala e nngwe ya dipolelo tša J. F. Rutherford ka keramafomo. Batho ba ile ba tswalela dikgwebo tša bona gomme ba tla go theetša ge Ngwanabo Rena Idrizi a be a dutše a e fetolelela go se-Albania. Mafolofolo a barutiši bao ba pele ba sa lapego a ile a putswa. Ka 1940, go be go e-na le Dihlatse tše 50 kua Albania.

Naga ya Baila-Modimo

Ka 1939, ba-Fasi ba Italy ba ile ba dula nageng. Go tsebja semolao ga Dihlatse tša Jehofa go ile gwa fedišwa, gomme modiro wa tšona wa boboledi o ile wa thibelwa. Gatee-tee ka morago ga moo, madira a Jeremane a ile a hlasela naga. Ge Ntwa ya II ya Lefase e fela, go ile gwa tšwelela moetapele wa madira yo a nago le tutuetšo e kgolo e lego Enver Hoxha. Mokgatlo wa gagwe wa Bokomanisi o ile wa thopa sefoka dikgethong tša 1946, gomme a ba tona-kgolo. Nywaga yeo e ilego ya latela e ile ya bitšwa nako ya tokologo, eupša e be e se tokologo go batho ba Jehofa.

Ganyenyane-ganyenyane, mmušo o ile wa se sa hlwa o kgotlelela bodumedi. Ka go dumelelana le boema-gare bja tšona bja Bokriste, Dihlatse tša Jehofa kua Albania di ile tša gana go swara dibetša le go tšea karolo dipolitiking. (Jesaya 2:2-4; Johane 15:17-19) Dihlatse tše dintši di ile tša lahlelwa kgolegong, di sa newe dijo goba dinyakwa tša motheo tša bophelo. Maemong a mantši, dikgaetšedi tša tšona tša moya tšeo di sa golegwago di be di di hlatswetša diaparo le go di apeela.

Go se Boife go sa Šetšwe Tlaišo

Mathomong a bo-1940, Frosina Xheka, yo ka nako yeo e bego e le mofsa yo a lego mahlalagading motsaneng wa kgaufsi le Përmet, o ile a kwa ka seo dikgaetšedi tša gagwe di bego di ithuta sona go Hlatse yeo e bego e roka dieta yeo e bitšwago Nasho Dori. * Bao ba lego matleng a taolo ba be ba thatafišetša Dihlatse tša Jehofa bophelo, eupša tumelo ya Frosina e ile ya matlafala le ge batswadi ba gagwe ba be ba sa thabele seo. “Ba be ba uta dieta tša-ka le go mpetha ge ke be nka ya dibokeng tša Bokriste. Ba ile ba leka go rulaganya gore ke nyalane le motho yo e sego modumedi. Ge ke be ke gana, ba ile ba nthaka gae. Ka letšatši leo, go be go e-wa lehlwa. Nasho Dori o ile a kgopela Ngwanabo Rena Gole Flloko kua Gjirokastër go nthuša. Ba ile ba rulaganya gore ke dule le lapa la gagwe. Dikgaetšedi tša-ka di be di golegilwe ka nywaga e mebedi ka baka la boema-gare bja tšona. Ka morago ga ge di lokolotšwe, ke ile ka hudugela Vlorë gore ke yo dula le tšona.

“Maphodisa a ile a leka go nkgapeletša go tšea karolo medirong ya dipolitiki. Ke ile ka gana. A ile a nkgolega, a nkiša phapošing e nngwe, gomme a ntikanetša. Le lengwe la ona le ile la ntšhošetša ka gore: ‘Na o tseba seo re ka go dirago sona?’ Ke ile ka  araba ka gore: ‘Le ka dira feela seo Jehofa a le dumelelago go se dira.’ Le ile la araba ka bogale gore: ‘O hlakane hlogo! Tloga mo!’”

Bana babo rena ba ma-Albania ba ile ba bontšha moya o bjalo wa go botega ka go se kwanantšhe ka nywaga yeo ka moka. Ka 1957 go ile gwa fihlelelwa tlhora ya bagoeledi ba Mmušo ba 75. Mathomong a bo-1960, ntlo-kgolo ya Dihlatse tša Jehofa e ile ya rulaganya gore John Marks, yo e lego mo-Albania yo a falaletšego kua United States a etele Tiranë bakeng sa go thuša go rulaganya modiro wa Bokriste. * Lega go le bjalo, go se go ye kae Luçi Xheka, Mihal Sveci, Leonidha Pope le bana babo rena ba bangwe bao ba ikarabelago ba ile ba išwa dikampeng tšeo go tšona go šongwago mošomo o thata.

Kholofelo ya Gore Boemo bo tla Kaonefala

Pele ga 1967, bodumedi ka moka bo be bo sa ratwe kua Albania. Ka morago ga moo ga se bja hlwa bo sa amogelwa. Ga go na moruti wa Mokatholika, mo-Orthodox goba Momoseleme yo a bego a ka swara ditirelo tša kereke. Dikereke le dintlo tša borapedi tša mamoseleme di ile tša tswalelwa goba tša dirwa mafelo a boitšhidullelo, dimusiamo goba mebaraka. Go be go se na motho yo a bego a dumeletšwe go ba le Beibele. Le taba feela ya go dumela go Modimo e be e sa swanelwa go bolelwa.

Go dira boboledi le go bokana gotee go be go le thata kudu. Hlatse e nngwe le e nngwe e be e dira seo e ka se kgonago go hlankela Jehofa, go sa šetšwe gore e be e dira bjalo e se gotee le ba bangwe. Go tloga ka bo-1960 go fihla ka bo-1980, palo ya Dihlatse e ile ya fokotšega kudu. Lega go le bjalo, di be di tiile moyeng.

Mafelelong a bo-1980, diphetogo tša tša dipolitiki kua Albania di ile tša tšwela pele ka go nanya. Dijo le diaparo di be di hwetšwa ka thata. Batho ba be ba sa thaba. Dimpshafatšo tšeo di bego di direga ka Bohlabela bja Yuropa di ile tša fihla le Albania mathomong a bo-1990. Ka morago ga nywaga e 45 ya pušo ya bonkgwete, mmušo o mofsa o ile wa dumelela tokologo ya bodumedi gape.

Ka tlhahlo ya Sehlopha se Bušago sa Dihlatse tša Jehofa, diofisi tša makala kua Austria le Gerika ka pela-pela di ile tša thoma go ikgokaganya le bana babo rena ba ditikologong tšeo bao ba bolelago se-Albania. Bana babo rena ba ba-Gerika bao ba bego ba tseba se-Albania ba ile ba tlišetša Tiranë le Berat dipuku tše dingwe tšeo di theilwego Beibeleng tšeo di bego di sa tšwa go fetolelwa. Bana babo rena ba mafelong ao bao ba kilego ba palakana ba ile ba thaba kudu ge ba be ba kopana le Dihlatse tše di tšwago dinageng tše dingwe ka lekga la pele ka morago ga nywaga e mentši.

Babulamadibogo ba Mafolofolo Bao ba Tšwago Dinageng tše Dingwe ba Etelela Pele Modiro

Mathomong a 1992, Sehlopha se Bušago se ile sa rulaganya gore Michael le Linda DiGregorio, e lego banyalani ba baromiwa ba ma-Albania, ba romelwe Albania. Ba ile ba ikgokaganya le batšofadi bao ba botegago, ba ba thuša gore ba boele e be karolo ya lapa la moya la ditšhaba-tšhaba. Sehlopha sa babulamadibogo ba kgethegilego, goba baebangedi ba nako e tletšego, ba 16 ba Mataliana bao ba šomago ka thata se ile sa fihla ka November, gotee le babulamadibogo ba bane ba ba-Gerika. Go ile gwa rulaganywa gore go be le diklase bakeng sa go ba thuša go ithuta leleme la lefelong leo.

Bophelo letšatši le letšatši bo be bo le thata bakeng sa babulamadibogo ba ba tšwago dinageng tše dingwe. Mohlagase o be o fela o kgaoga. Go be go tonya marega e bile go e-na le monola. Batho ba be ba ema mothalading ka diiri tše dintši bakeng sa go hwetša dijo le dinyakwa tše dingwe tša bophelo. Lega go le bjalo, bothata bjo bogolo bjo bana babo rena ba bego ba lebeletšane le bjona e be e le gore  go ka hwetšwa bjang meago e megolo ka mo go lekanego bakeng sa go dudiša bontši bja batho bao ba bego ba kgahlegela therešo!

Babulamadibogo bao ba katanelago go bolela se-Albania ba ile ba lemoga gore go kgona go bolela leleme ke tsela e nnoši ya gore ba kgone go atlega. Morutiši wa Beibele yo a nago le phihlelo o ba boditše gore: “Ga go nyakege gore re bolele leleme ka mo go nepagetšego e le gore re kgone go myemyela ka borutho goba go gokarela bana babo rena. Ma-Albania a tla kgahlwa ke lerato le le tšwago pelong, e sego go bolela leleme ka tsela e nepagetšego. Le se ke la tshwenyega, ba tla kwešiša.”

Ka morago ga go ithuta leleme ka lekga la mathomo klaseng, babulamadibogo ba ile ba thoma go šoma kua Berat, Durres, Gjirokastër, Shkodër, Tiranë le Vlorë. Go se go ye kae, go ile gwa hlongwa diphuthego ka pela metseng yeo. Areti Pina, yo ga bjale a lego nywageng ya gagwe ya bo-80 le yo a fokolago mmeleng, o be a sa dutše a le kua Vlorë. Babulamadibogo ba babedi bao ba kgethegilego ba ile ba romelwa gona gore ba yo dira boboledi le Areti. Ka ge batho ba be ba makaditšwe ke gore batho bao ba tšwago dinageng tše dingwe ba be ba bolela se-Albania, ba ile ba re: “Baromiwa bao ba tšwago dihlopheng tše dingwe tša bodumedi ba dira gore re ithute Seisemane goba Setaliana ge e ba go e-na le seo re nyakago go ithuta sona. Le swanetše go ba le re rata e le ruri e bile le na le selo sa bohlokwa seo le nyakago go re botša sona, ka gobane ge e le gabotse le ithutile se-Albania!” Areti o hlokofetše a botega ka January 1994, a le mafolofolo modirong wa boboledi go fihlela kgweding ya mafelelo. Mafolofolo ao yena le babulamadibogo ba bangwe ba ilego ba a bontšha a ile a putswa. Phuthego e ile ya hlongwa lefsa kua Vlorë ka 1995. Lehono, diphuthego tše tharo tšeo di atlegago di tšwela pele di dira boboledi boema-kepeng bjoo.

Nageng ka moka, batho ba be ba swerwe ke tlala ya moya e bile ba be ba e-na le kgethollo ya bodumedi. Ba ile ba bala dipuku ka moka tše di bolelago ka Beibele tšeo ba di hweditšego go Dihlatse. Bafsa ba bantši ba ile ba thoma go ithuta gomme ba dira tšwelopele ka pela.

Diphuthego gotee le dihlopha tše fetago 90 di tšwela pele di “tiišwa tumelong, badumedi ba fêla ba ata ka mehla” nageng ka moka. (Ditiro 16:5) Dihlatse tše 3 513 tša Albania di sa dutše di e-na le mošomo o montši wo di swanetšego go o dira. Go tlile batho ba 10 144 Segopotšong sa lehu la Kriste ka March 2005. Go boledišana le batho bao ba nago le moya wa go amogela baeng modirong wa boboledi go ile gwa lebiša dithutong tša Beibele tše fetago 6 000. Go molaleng gore batho ba dikete ba tla holwa ke New World Translation yeo e sa tšwago go lokollwa ka se-Albania. Ka kgonthe, Lentšu la Jehofa le a aparetša ‘Nageng ya Ntšhu’ bakeng sa go Mo tumiša.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 20]

NTWA YA SEMORAFO E A FELA KUA KOSOVO!

Kosovo e be e le naga yeo go bolelwago ka yona gantši mafelelong a bo-1990 ge dingangišano le lehloyo le le tseneletšego di be di baka ntwa ya semorafo le go dira gore mebušo ya ditšhaba-tšhaba e tsene ditaba gare.

Nakong ya ntwa kua Balkans, Dihlatse tše dintši di ile tša swanelwa ke go tšhabela dinageng tša kgaufsi. Ka morago ga ge ntwa e fedile, sehlotswana sa Dihlatse se ile sa boela Kosovo, se itokišeleditše modiro. Babulamadibogo ba kgethegilego ba ma-Albania le ba Mataliana ba ile ba ithapela go hudugela Kosovo go yo thuša badudi ba 2 350 000 ba gona kua. Diphuthego tše nne le dihlopha tše tshela tše mafolofolo, tša bagoeledi ba ka bago 130, di hlankela Jehofa tšhemong ye.

Go ile gwa swarwa kopano ya letšatši le le kgethegilego kua Priština ka seruthwane sa 2003, gomme go be go e-na le batho ba 252. Gare ga bona go be go e-na le batho bao e lego ma-Albania, Majeremane, ma-Gypsy, Mataliana le ma-Serbia. Ge polelo ya kolobetšo e fela, seboledi se ile sa botšiša dipotšišo tše pedi. Batho ba bararo ba ile ba ema e le gore ba ka araba ka kgodišego: yo mongwe e be e le mo-Albania, yo mongwe e le mo-Gypsy gomme yo mongwe e le mo-Serbia.

Batheetši ba ile ba opa magofsi ge batho ba bararo bao ba bego ba e-ya kolobetšong ba be ba araba sammaletee ka dipolelo tša gabo bona gore: “Va!,” “Da!,” le “Po!” Bao ba yago kolobetšong ba ile ba gokarelana. Ba be ba hweditše karabo mathateng ao a bego a tsemile medu a semorafo ao a bego a hlasetše naga ya gabo bona.

[Mmapa go letlakala 17]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

Lewatle la Mediterranean

ITALY

ALBANIA

GERIKA

[Seswantšho go letlakala 18]

Bafsa bao e lego Dihlatse ba ekiša phišego ya ba bagolo

[Seswantšho go letlakala 18]

Areti Pina o hlanketše ka potego go tloga ka 1928 go fihlela a e-hwa ka 1994

[Seswantšho go letlakala 19]

Sehlopha sa pele sa babulamadibogo bao ba tšwago dinageng tše dingwe se klaseng ya go ithuta leleme

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 16]

Eagle: © Brian K. Wheeler/VIREO