Botse bo Dikologilwe ke Bobe

LEFASENG la lehono, go ka bonagala eka ke batho ba sego kae bao ba ikemišeditšego go thuša ba bangwe. Lega go le bjalo, ba bangwe ba sa dutše ba kganyoga go “fetoša dilo”—go dira botse go ba bangwe ka tsela e itšego. Ngwaga le ngwaga, batho ba bantši ba neela ka diranta tše dikete tše dimilione go mekgatlo e holago ya go thuša bahloki. Ka mohlala, kua Brithania, meneelo yeo e išwago go mekgatlo ya go thuša bahloki e fihlile go diranta tše dikete tše dimilione tše 84 ka 2002. Ga e sa le go tloga ka 1999, batho ba lesome ba humilego le dinala bao ba ratago go thuša batho ba se nago sa bona ba neetše goba ba holofeditše go neela ka diranta tše di fetago dikete tše dimilione tše 246.

E mengwe ya mediro e mebotse yeo e fihleletšwego ke bašomi ba mekgatlong ya go thuša bahloki e akaretša go lefelelwa ga ditshenyagalelo tša tša kalafo tša malapa ao a hwetšago mogolo wa tlase, go ruta le go hlahla bana bao ba nago le motswadi o tee, go lefelelwa ga dihlare tša go thibela malwetši dinageng tše di hlabologago, go nea bana dipuku tša bona tša pele, go romelwa ga diphoofolo tšeo di tswalago kudu go balemi bao ba lego dinageng tše di diilago le go romelwa ga ditlabakelo tša tlhakodišo go bao ba hlasetšwego ke dikotsi tša tlhago.

Ditherešo tšeo go sa tšwago go bolelwa ka tšona di bontšha gore batho ba na le bokgoni bja go dira botse go ba bangwe. Lega go le bjalo, ke mo go nyamišago gore go na le batho ba bangwe bao ba dirago ditiro tše mpe tše di lešago dihlong.

Bobe bo a Ata

Ga e sa le go tloga mafelelong a Ntwa ya II ya Lefase, go bile le dipego tše di ngwadilwego tše ka bago 50 tša dipolao tša molokwana-rite le dipolao tša batho ba bantši tšeo di tutueditšwego ke mabaka a tša dipolitiki. Makasine wa American Political Science Review o re: “Ditiragalo tše di dirile gore batho ba ka bago bonyenyane dimilione tše 12 le batho bao e sego bahlabani ba ka bago dimilione tše 22 ba lobe maphelo a bona, e lego batho ba bantši kudu go feta bao ba hwilego dintweng tša selegae le tša ditšhaba-tšhaba ga e sa le go tloga ka 1945.”

Bofelong bja lekgolo la bo-20 la nywaga, batho ba ka bago dimilione tše 2,2 ba ile ba bolawa kua Cambodia ka baka la mabaka a tša dipolitiki. Lehloyo la morafo kua Rwanda le ile la dira gore banna, basadi le bana ba ka godimo ga 800 000 ba lobe maphelo a bona. Dipolao tšeo di tutueditšwego ke mabaka a tša bodumedi le a tša dipolitiki kua Bosnia di ile tša dira gore batho ba ka godimo ga 200 000 ba lobe maphelo a bona.

Ka 2004, mongwaledi-pharephare wa Ditšhaba tše Kopanego o boletše mabapi le ditiro tšeo di sa tšwago go direga tše mpe gore: “Kua Iraq, re bona go bolawa badudi ba bantši ka ntle le kwelobohloko, mola bašomi ba mekgatlong ya tlhakodišo, bo-raditaba le batho ba bangwe bao e sego bahlabani ba thopša gomme ba bolawa ka tsela e šoro kudu. Ka nako e swanago, re bona batho bao ba  golegilwego kua Iraq ba swarwa ka tsela e sehlogo kudu. Kua Darfur, re bona badudi ba bantši ba gapeletšega go tšhaba magaeng a bona gomme magae a bona a a senywa, mola go kata go dirišwa ka boomo e le mokgwa wa ntwa. Ka leboa la Uganda, re bona bana ba golofatšwa e bile ba gapeletšwa go tšea karolo ditirong tše šoro tšeo di lešago dihlong. Kua Beslan, re bone bana ba thopša gomme ba bolawa ka bontši ka tsela e sehlogo.”

Gaešita le dinageng tšeo go thwego di hlabologile, bosenyi bjoo bo dirwago ka baka la lehloyo bo bonagala bo ata. Ka mohlala, Independent News e begile ka 2004 gore Brithania e bone ka mahlo ge “palo ya batho bao ba hlaselwago goba ba swarwago gampe ka baka la kgethollo ya morafo e oketšega ka makga a 11 ngwaga-someng o sa tšwago go feta.”

Ke ka baka la’ng batho bao ba nago le bokgoni bja go dira botse bjo bogolo gakaakaa ba dira ditiro tše bjalo tše kgopo? Na re tla ka ra lokologa bobeng? Go etša ge sehlogo se se latelago se bontšha, Beibele e na le dikarabo tše di kgotsofatšago tša dipotšišo tše tšeo di hlobaetšago.

 [Mothopo wa Seswantšho go letlakala 2]

COVER: Mark Edwards/Still Pictures/Peter Arnold, Inc.