“Ditsopolo tša Ditemana tša Beibele tše di Tsebegago tša Mehleng ya Kgale”

NYWAGENG e 25 e fetilego, baepi ba marope ba Isiraele ba ile ba epolla dilo tše di kgahlišago kudu. Ba epolotše mangwalo a mabedi a go phuthwa a silifera ao a nago le ditemana tša Beibele ka leweng la morotoga la mabitla kua Jerusalema Moeding wa Hinomo. Mangwalo ao a go phuthwa ke a mehleng ya kgale pele ga ge Jerusalema e senywa ke ba-Babele ka 607 B.C.E. Ditemana tšeo di tsopola karolo ya ditšhegofatšo tšeo di begilwego go Numeri 6:24-26. Leina la Modimo, Jehofa, le tšwelela ka makga a mmalwa ka mangwalong ao a mabedi a go phuthwa. Mangwalo ao a hlalositšwe e le “mangwalo a mehleng ya kgale ao a tsopotšego ditemana tša go tsebega tša Beibele ya Sehebere.”

Lega go le bjalo, diithuti tše dingwe di ile tša se dumelelane le nako yeo, go e-na le moo di phegile kgang ka gore mangwalo ao a mabedi a go phuthwa a ngwadilwe lekgolong la bobedi la nywaga B.C.E. Le lengwe la mabaka a bona la go se dumele e be e le gore diswantšho tša mathomo tšeo di tšerwego tša mangwalo a a manyenyane a go phuthwa di be di sa bonagale gabotse gore di ka hlahlobja ka mo go tseneletšego. Sehlopha sa diithuti se ile sa dira dinyakišišo tše difsa gore se rarolle bothata bjoo bja go se kwane ka nako. Sehlopha se ile sa diriša dikhamera tša morago bjale bakeng sa gore se tšweletše diswantšho tše di bonalago gabotse tša mangwalo a go phuthwa ka computer. Morago bjale, go ile gwa tsebišwa dipoelo tša nyakišišo yeo e mpsha. Ke phetho efe yeo sehlopha sa diithuti se e fihleletšego?

Sa mathomo, diithuti di gatelela gore tsebišo ya boepi bja marope e thekga nako ya pele ga bothopša bja Babele. Ge go hlahlobja mongwalo—nywaga yeo ditlhaka di bego di dirišwa ka yona, mokgwa wo di ngwadilwego ka wona, mokgwa wo di emego ka wona, tsela yeo di latelanago ka yona le gore tlhaka e nngwe le e nngwe e lebeletše kae—go bonagala di bile ka nako e swanago, e lego bofelong bja lekgolo la bošupa la nywaga B.C.E. Le gona, mafelelong ge se hlahloba mokgwa wo ditlhaka di bitšwago ka wona, sehlopha se phetha ka gore: “Pego ya mmiletšo wa ditlhaka tšeo di lego mangwalong a go phuthwa e dumelelana le bohlatse bja baepi ba marope le bohlatse bja nako yeo mongwalo o ngwadilwego ka yona.”

Makasine wa Bulletin of the American Schools of Oriental Research o akaretša tlhahlobo ya mangwalo a go phuthwa a silifera ao a tsebjago gape e le Ketef Hinnom, ka gore: “Ka gona re dumelelana le phetho yeo e fihleletšwego ke diithuti tše dintši ya gore mongwalo wo o lego mangwalong a a go phuthwa o thekga ditsopolo tša ditemana tša Beibele tše di tsebegago tša mehleng ya kgale.”

[Methopo ya Diswantšho go letlakala 32]

Cave: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; inscriptions: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority