‘O Hlokomele Morara wo’!

DIHLODI tše 12 di ile tša hlola dikarolo ka moka tša Naga e Holofeditšwego. Moše o be a di boditše gore di lekole badudi ba moo gomme di boe le ditšweletšwa tša naga. Ke setšweletšwa sefe seo se ilego sa di kgahla kudu? Tikologong yeo e sego kgole kudu le Heburone, di ile tša hwetša serapa sa morara seo merara ya sona e bego e le e megolo kudu moo lešihla le tee feela le ilego la swanelwa ke go rwalwa ke dihlodi tše pedi. Dibjalo e be e le tše di kgahlišago kudu moo dihlodi di ilego tša rea tikologo yeo e nonnego gore ke ‘noka ya Esikolo,’ goba “Lešihla . . . la Morara.”—Numeri 13:21-24.

Ngwaga-kgolong wa bo-19, motho yo a bego a etetše Palestina o begile gore: “Esikolo, goba moedi wa Morara, . . . e sa dutše e tletše ka merara, gomme merara yeo ke e kgahlišago kudu le e megolo go feta yohle kua Palestina.” Gaešita le ge merara ya kua Esikolo e be e kgahliša ka tsela yeo, karolo e kgolo ya Palestina e be e tšweletša merara e kgahlišago mehleng ya Beibele. Dipego tša Egipita di bontšha gore bo-Farao ba be ba reka beine kua Kanana.

Puku ya The Natural History of the Bible e hlalosa gore: “Meboto [ya Palestina] ya go tlala mafsika, yeo e nago le mmu wa lekgwara le yeo e lebanego le letšatši, phišo ya selemo le go nwelela ka pela ga meetse a dipula tše dintši tša marega, ka moka ge di kopane di e dira gore e be naga ya merara.” Jesaya o bontšhitše gore ditikologo tše dingwe tše di kgethegilego di be di e-na le merara e sekete.—Jesaya 7:23.

‘Naga ya Merara’

Moše o boditše setšhaba sa Isiraele gore se be se tla dula nageng ya “merara le mexó, ya merapa.” (Doiteronomio 8:8) Go ya ka Baker Encyclopedia of Bible Plants, “merara e be e le e mentši kudu kua Palestina ya bogologolo moo dithapo tša merara di hweditšwego mo e nyakilego go ba mafelong ka moka ao go  epilwego go ona.” Merara ya Nageng ya Kholofetšo e be e enywa kudu moo e lego gore le ka ngwaga wa 607 B.C.E. ge madira a Nebukadinetsara a se na go senya Juda, batho bao ba bego ba šetše nageng “ba [ile ba yo] fula merara le dienywa, è le tše ntši.”—Jeremia 40:12; 52:16.

E le gore ba dire beine e ntši, balemi ba Baisiraele ba be ba swanetše go hlokomela merara ya bona gabotse. Puku ya Jesaya e hlalosa kamoo mobjadi wa Moisiraele yo a tlwaelegilego wa merara a bego a epa tšhemo e lego mmotong le go tloša mafsika le ge e le afe a magolo pele ga ge a ka bjala “merara-sešifa.” Ke moka o be a ka aga lerako, a diriša mafsika ao a a epolotšego mmung. Lerako le le be le thuša go šireletša serapa sa gagwe sa merara gore se se ke sa gatakelwa ke dikgomo gotee le go se šireletša go diphukubje, dikolobe tša naga le go mahodu. Le gona o be a ka itirela segatelo a ba a aga tora e nyenyane yeo e ka šomago e le lefelo la bodulo leo le sa fišego nakong ya puno ge merara e nyaka tšhireletšo e oketšegilego. Ka morago ga modiro wo ka moka, o be a ka letela puno e botse ya merara.—Jesaya 5:1, 2. *

E le go kgonthišetša gore puno e ba e botse, molemi o swanetše gore ka dinako tšohle a kgothe morara e le go dira gore o tšweletše kudu a be a hlagole gore ngwang le dimela tša meetlwa di se šitiše morara go gola. O be a nošetša serapa sa merara dikgweding tša selemo ge e ba dipula tša seruthwane di se tša na gabotse.—Jesaya 5:6; 18:5; 27:2-4.

Nako ya go buna merara bofelong bja selemo e be e le nako ya lethabo le legolo. (Jesaya 16:10) Dipsalme tše tharo di na le diketapele tšeo di nago le polelwana e rego “ka pela ya Gathe.” (Psalme 8, 81 le 84) Polelwana ye ya mmino yeo e sa kwešišegego gabotse e fetoletšwe e le “digatelo” ka phetolelong ya Septuagint gomme e ka ba e bontšha gore Baisiraele ba be ba opela dipsalme tše nakong ya ge go bunwa morara. Gaešita le ge morara o be o dirišwa kudu bakeng sa go dira beine, Baisiraele ba be ba e-ja morara o monanana goba o omišitšwego wo o dirilwego makwapi, woo ba ka bago ba be ba dira senkgwa ka ona.—2 Samuele 6:19; 1 Koronika 16:3.

Morara wa Isiraele

Beibele e hlalosa batho ba Modimo ka makga a mmalwa ba le bjalo ka morara—tshwantšhišo e swanetšego ka baka la bohlokwa bja morara go Baisiraele. Go Psalme 80, Asafa o ile a swantšha setšhaba sa Isiraele le morara woo Jehofa a o bjetšego Kanana. Naga e ile ya hlwekišwa e le gore morara wa Isiraele o kgone go tsema medu le go gola. Eupša ge nywaga e dutše e feta,  lerako leo le bego le o šireleditše le ile la wa. Setšhaba se be se se sa hlwa se bota Jehofa, gomme o ile a kgaotša go se šireletša. Go etša kolobe ya naga yeo e hulago serapa sa morara, ditšhaba tšeo e lego manaba di ile tša tšwela pele di fetša lehumo la Isiraele. Asafa o ile a rapela gore Jehofa a thuše setšhaba se e le gore se boele letagong la sona la pele. O rapetše ka gore: “O hlôlê [“hlokomele,” NW] morara wó.”—Psalme 80:8-15.

Jesaya o ile a swantšha “moloko wa Isiraele” le serapa sa morara seo ganyenyane-ganyenyane se bego se enywa “’thlathla tša morara,” goba dienywa tša bodila. (Jesaya 5:2, 7) Ditlhahla tša morara ke morara o monyenyane kudu ge o bapetšwa le morara wo o gotšego gabotse ka ge o tletše dithapo. Morara o bjalo ga o kgone go dira beine e bile ga o jege—e lego seswantšho se se swanetšego sa setšhaba sa bohlanogi seo dienywa tša sona e bego e le go hloka molao go e na le gore e be toka. Dienywa tše tšeo di se nago mohola ga di a ba gona ka baka la phošo yeo e dirilwego ke Mobjadi wa morara. Jehofa o dirile sohle seo a ka se kgonago e le gore setšhaba se enywe. O botšišitše gore: “Se se kaxo dirwa thšemo ya-ka ya merara e ka ba’ng, se ke sa kaxo ka se dira?”—Jesaya 5:4.

Ka ge morara wa Isiraele o be o sa enywe, Jehofa o lemošitše gore o tla šwalalanya lerako leo a bego a ageleditše batho ba gagwe ka lona. A ka se sa kgotha morara wa gagwe wa seswantšhetšo goba go lema mmu wa wona. Dipula tša seruthwane tšeo dimela di ithekgilego ka tšona di be di ka se ne, gomme meetlwa le ngwang di be di tla tlala serapeng se sa morara.—Jesaya 5:5, 6.

Moše o ile a porofeta gore bohlanogi bja Isiraele bo be bo tla dira gore le dirapa tša bona tša kgonthe tša morara di pone. “O tlo šema merara wa e hlaxolêla; mananose a yôna O ka se kê wa a nwa, le dienywa O ka se kê wa di ja; ka xobane e tlo lewa ke diboko.” (Doiteronomio 28:39) Morara o ka pona ka matšatši a sego kae ge e ba seboko se ka tsena ka kutung ya ona e kgolo gomme sa o ja.—Jesaya 24:7.

“Morara wa Kgonthe”

Go fo etša ge Jehofa a ile a swantšha Isiraele ya kgonthe le morara, Jesu le yena o ile a diriša tshwantšhišo e swanago. Nakong yeo ba bantši ba e tsebago e le Selalelo sa Morena, Jesu o ile a botša barutiwa ba gagwe gore: “Ke nna morara wa kgonthe, gomme Tate ke molemi.” (Johane 15:1) Jesu o bapišitše barutiwa ba gagwe le makala a morara. Ka ge makala a morara wa kgonthe a hwetša matla a wona kutung e kgolo, barutiwa ba Kriste le bona ba swanetše go dula ba le boteeng le yena. Jesu o itše: “Ka ntle le nna le ka se kgone go dira selo le gatee.” (Johane 15:5) Balemi ba bjala morara bakeng sa dienywa tša wona, gomme Jehofa o letetše gore batho ba gagwe ba enywe dienywa tša moya. Se se tliša kgotsofalo le letago go Modimo, e lego Mobjadi wa morara.—Johane 15:8.

Tabeng ya morara wa kgonthe, go enywa dienywa go ithekgile ka go o kgotha le go o thenela gomme Jesu o bolela ka mediro yeo ka bobedi. Mobjadi wa morara a ka kgotha morara gabedi ka ngwaga e le gore o enywe dienywa tše dintši.  Dikgweding tša marega, go ka rengwa makala a mantši a morara. Mobjadi o rema bontši bja makala ao a hlogilego ngwageng o fetilego. Go bonagala a tla tlogela makala a magolo a mararo goba a mane kutung, le lehlogedi le tee goba a mabedi lekaleng le lengwe le le lengwe la ona. Mahlogedi a, ao a swanago le ao a hlogilego ngwageng o fetilego, e tla ba makala ao a enywago dienywa sehleng se se latelago sa selemo. Mafelelong, ge mobjadi a feditše go o kgotha, o fiša makala ao a remilwego.

Jesu o hlalosa mokgwa wo o šoro wa go kgotha ka gore: “Ge e ba motho le ge e le ofe a sa dule boteeng le nna, o lahlelwa ntle bjalo ka lekala gomme o a omelela; gomme batho ba kgobela makala ao ke moka ba a lahlela mollong a fsa.” (Johane 15:6) Gaešita le ge morara mo nakong ye o ka bonagala eka ga o na makala, o sa dutše o tla kgothwa makala a itšego ka seruthwane.

Jesu o itše: “Lekala le lengwe le le lengwe le le lego go nna leo le sa enywego dienywa o a le tloša.” (Johane 15:2) Se se ka ba se bolela ka go kgotha mo go dirwago ka morago ga ge morara o na le mahlogedi a mantšinyana le mašihla a manyenyane a dienywa tšeo di ka bonwago gabotse. Mobjadi o hlahloba lehlogedi le lengwe le le lengwe ka kelohloko go bona gore ke lefe leo le enywago dienywa le gore ke lefe leo le sa enywego. Ge e ba a sa tlošwe, mahlogedi ao a sa enywego dienywa a tla tšwela pele a monya dijo le meetse kutung. Ka gona, mobjadi o kgotha makala a ao a sa enywego e le gore dijo tše di lego morareng di kgone go ya feela go makala ao a enywago.

Mafelelong, Jesu o bolela ka go thenela. O hlalosa gore: “Le lengwe le le lengwe leo le enywago dienywa o a le thenela gore le enywe dienywa tše dintši.” (Johane 15:2) Ge makala ao a sa enywego a šetše a tlošitšwe, mobjadi wa morara o hlahloba ka kelohloko lekala le lengwe le le lengwe leo le enywago. Kgaufsi le kutu ya lekala leo le enywago, gantši o hwetša mahlogedi ao a swanetšego go tlošwa. Ge e ba a ka tlogelwa gore a gole, a tla monya monola woo o lego bohlokwa kudu go merara. Matlakala a mangwe a magolo le ona ka mo go swanago a ka tlošwa e le gore merara e menyenyane e hwetše seetša se sekaone sa letšatši. Megato ye ka moka e bohlokwa gore makala ao a enywago a enywe dienywa tše dintši.

‘Tšwelang Pele le Enywa Dienywa tše Dintši’

Makala a seswantšhetšo a “morara wa kgonthe” a emela Bakriste bao ba tloditšwego. Lega go le bjalo, “dinku tše dingwe” tšona di swanetše go ipontšha gore ke balatedi ba Kriste bao ba enywago. (Johane 10:16) Le bona ba ka “enywa dienywa tše dintši” gomme ba nea Tatago bona wa legodimong letago. (Johane 15:5, 8) Papišo ya Jesu ya morara wa kgonthe e re gopotša gore phologo ya rena e ithekgile ka gore re dule boteeng le Kriste gomme re tšweletše dienywa tše dibotse tša moya. Jesu o itše: “Ge e ba le boloka ditaelo tša-ka, le tla dula leratong la-ka go etša ge ke bolokile ditaelo tša Tate, gomme ke dula leratong la gagwe.”—Johane 15:10.

Mehleng ya Sakaria, Modimo o ile a holofetša mašaledi a botegago a Baisiraele gore naga e be e tla ba le ‘peu ya khutšo le gore morara ka bowona o be o tla tšweletša dienywa tša wona gomme lefase le tšweletše menono.’ (Sakaria 8:12) Le gona morara o dirišetšwa go hlalosa khutšo yeo batho ba Modimo ba tlago go e thabela nakong ya Pušo ya Kriste ya Nywaga e Sekete. Mika o porofetile gore: “Motho ó tlo dula meriting ya morara w’axwe, le mo moriting wa moxó wa xaxwe, xò se e a ba thšošaxo; ka xobane xo boletše molomo wa Morêna wa mašaba.”—Mika 4:4.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 18]

Morara woo o sa tšwago go pona

[Seswantšho go letlakala 18]

Go kgotha nakong ya marega

[Seswantšho go letlakala 18]

Go fiša makala ao a lahlilwego