Pego Yeo e Sego ya Beibele ya Mabapi le Setšhaba Seo se Bitšwago sa Isiraele

KA MUSIAMONG wa Cairo kua Egipita, letlapa la granite ke segopotšo sa diphenyo tša Farao Merneptah. Go ya ka dikakanyo tša diithuti, morwa yo wa bo-13 wa Ramses II o bušitše mo e ka bago magareng ga 1212 le 1202 B.C.E.—go ya karolong ya mafelelo ya mehla ya Baahlodi Isiraeleng ya bogologolo. Mafoko a mabedi a mafelelo a letlapa la Merneptah a balega ka gore: “Kanana e thubilwe ga sehlogo. Asikaloni e hutšwe, Getsere e thopilwe, [gomme] Yano‘am e pšhatlagantšwe. Isiraele e dirilwe lešope, bana ba yona ga ba sa le gona.”

Ke’ng seo se bolelwago ke lentšu “Isiraele” mo tabeng ye? Mongwalong wa diswantšho, diswantšho tše dingwe tšeo di sa balwego, tšeo di bitšwago mahlathi, di be di tlaleletšwa mopeletong go bontšha legoro leo mantšu a bego a wela go lona. Puku ya The Rise of Ancient Israel e hlalosa gore: “Mantšung a mane—Asikaloni, Getsere le Yanoam—go na le mahlathi ao a re bontšhago gore e be e le metse. . . . Lega go le bjalo, lehlathi leo le lego go Isiraele ke la batho.”—Mongwalo o sekamego ke wa rena.

Mongwalo wo o bolela’ng? Hershel Shanks, morulaganyi le mongwadi, o fetola ka gore: “Letlapa la Merneptah le bontšha gore batho bao ba bitšwago Isiraele ba bile gona ka 1212 B.C.E. gomme farao wa Egipita o be a sa fo ba tseba, eupša gape o be a bona go le bohlokwa go ikgantšha ka go ba fenya ga gagwe ntweng.” William G. Dever, e lego moprofesara wa boepi bja marope wa Near Eastern, o re: “Letlapa la Merneptah le tloga le re botša gore: Go na le batho bao ba ipitšago ‘Isiraele’ kua Kanana bao gape ba bitšwago ‘Isiraele’ ke Baegipita—bao ge e le gabotse ba sa dirišego Beibele le gona ba ka bago ba se ba itlhamela setšhaba se se bjalo sa ‘Isiraele’ seo se kgethegilego le seo se sa swanego le tše dingwe bakeng sa merero ya bona ya boithati.”

Ka Beibeleng, Isiraele e tšwelela la mathomo e le leina leo le filwego mopatriareka Jakobo. Bana ba barwa ba 12 ba Jakobo ba ile ba tsebja e le “Ba-Isiraele.” (Ge 32:22-28, 32, NW; 35:9, 10) Nywaga e mentši ka morago, bobedi moporofeta Moše le Farao wa Egipita ba dirišitše lentšu “Isiraele” ge ba be ba bolela ka ditlogolo tše tša Jakobo. (Ekisodo 5:1, 2) Letlapa la Merneptah ke pego ya mathomo yeo e tsebjago yeo e sego ya Beibele ya mabapi le setšhaba seo se bitšwago sa Isiraele.

[Diswantšho go letlakala 24]

Letlapa la Merneptah

Go kopanywa ga diswantšho tše tharo tša mafelelo (go tloga go le letona go ya go le letshadi), e lego molamo gotee le monna le mosadi bao ba dutšego, go bontšha Isiraele e le batho ba šele

[Mothopo]

Egyptian National Museum, Cairo, Egypt/Giraudon/The Bridgeman Art Library