Phihlelo

Go Lwela ga Rena go Dula re Tiile Moyeng

KA GE GO ANEGA ROLF BRÜGGEMEIER

Lengwalo la mathomo le ke le hweditšego ka morago ga ge ke golegilwe le be le e-tšwa go mogwera wa-ka. O mpoditše gore mma le baratho ba-ka—Peter, Jochen le Manfred—le bona ba golegilwe. Seo se dirile gore dikgaetšedi tša rena tše pedi tše dinyenyane di šale di se na batswadi goba bomogol’a bona. Ke ka baka la’ng babuši ba Bohlabela bja Jeremane ba be ba tlaiša lapa lešo? Re thušitšwe ke’ng gore re dule re matlafetše moyeng?

NTWA ya II ya Lefase e ile ya senya nywaga ya rena e se nago mathata ya bjana; re iponetše ka noši gore ntwa e sehlogo. Tate o ile a ba lešole la Jeremane gomme a hwa e le motho yo a thopilwego ntweng. Se se ile sa bolela gore mma, yo leina la gagwe e bego e le Berta, o be a swanetše go hlokomela bana ba tshela ba nywaga ya go tloga go o tee go ya go e 16.

Kereke yeo a bego a tsena go yona e dirile gore mma a ikwe a nyamišitšwe kudu ke bodumedi, ya mo dira gore a se ke a nyaka go kwa selo ka Modimo. Eupša ka letšatši le lengwe ka 1949, Ilse Fuchs, e lego mosadi yo a nago le temogo o ile a re etela go tla go re botša ka Mmušo wa Modimo. Dipotšišo tša gagwe le go nea ga gagwe mabaka go ile gwa tsoša kganyogo ya mma ya go nyaka go tseba. Thuto ya Beibele e ile ya nea mma kholofelo.

Lega go le bjalo, rena bašemane re be re dika-dika mathomong. Manazi le Makomanisi a be a holofeditše dilo tše dibotse kudu, eupša a ile a re nyamiša. Gaešita le ge rena bašemane re be re belaela dikholofetšo le ge e le dife tše difsa, re ile ra thaba kudu ge re be re thoma go tseba Dihlatse tše dingwe tšeo di bego di le dikampeng tša tshwenyo ka baka la go gana go thekga maiteko a ntwa. Ngwageng o latetšego, nna, mma le Peter re ile ra kolobetšwa.

Moratho wa rena e lego Manfred le yena o ile a kolobetšwa, eupša go bonagala therešo ya Beibele e  be e se ya tšwa e nwelela ka pelong ya gagwe. Ge Makomanisi a be a thibela modiro wa rena ka 1950 gomme yena a gateletšwa ke maphodisa a ka sephiring—ma-Stasi a nago le botumo bjo bobe—o ile a a utollela mo re bego re swarela diboka gona. Se ke sona seo se dirilego gore mma le bana bešo ba bangwe ba feleletše ba golegilwe.

Go Hlankela Nakong ya Thibelo

Ka baka la thibelo, re ile ra swanelwa ke go šwahlišetša dipuku tše di theilwego Beibeleng gore di tle ka Bohlabela bja Jeremane. Ka ge ke be ke le motseta, ke be ke tšea dipuku ka karolong ya ka bodikela ya Berlin, moo dipuku tša rena di bego di se tša thibelwa gomme ke di tshediša mollwane. Ke ile ka phonyokga maphodisa ka makga a mmalwa, eupša ka November 1950, ke ile ka golegwa.

Ma-Stasi a ile a mpea ka seleng e lego ka tlase ga mobu e se nago lefasetere. Ke be ke sa dumelelwa go robala mosegare, gomme ke be ke botšološišwa bošego gomme ka dinako tše dingwe ke bethwa. Ke be ke sa kgone go ikgokaganya le ba lapa lešo go ba go fihla ka March 1951 ge mma, Peter le Jochen ba be ba e-tla kgorong go tlo theetša tsheko ya-ka. Ke ile ka ahlolelwa go fetša nywaga e tshela ke le kgolegong.

Peter, Jochen le mma ba ile ba golegwa matšatšing a tshela ka morago ga tsheko ya-ka. Ka morago ga moo, modumedi-gotee le rena o ile a hlokomela kgaetšedi ya-ka e lego Hannelore, yo a bego a e-na le nywaga e 11 gomme mmamogolo o ile a hlokomela Sabine, yo a bego a e-na le nywaga e 7. Bahlapetši ba ma-Stasi ba be ba swara mma le bana bešo bjalo ka disenyi tše kotsi gomme ba ba tšeela gaešita le marala a dieta tša bona. Ba be ba e-hlwa ba eme dinakong ka moka tša ge ba botšološišwa. Le bona ba ile ba ahlolelwa go ya kgolegong, yo mongwe le yo mongwe ka nywaga e tshela.

Ka 1953, nna le bagolegwa ba bangwe bao e lego Dihlatse re ile ra abelwa gore re age boema-fofane bja mašole, e lego seo re ilego ra gana go se dira. E le go re kweša bohloko, balaodi ba ile ba re aroganya le bagolegwa ba bangwe ka matšatši a 21, e lego seo se bego se bolela gore re be re ka se šome le go amogela mangwalo gomme re be re tla newa dijo tše dinyenyane. Dikgaetšedi tše dingwe tša Bakriste di ile tša bea borotho bja tšona bjo bonyenyane gomme tša re nea bjona ka tsela ya go bo šwahliša. Se se ile sa dira gore ke tsebane le Anni e lego yo mongwe wa dikgaetšedi tšeo, gomme ka mo nyala ka morago ga ge nna le yena re be re lokolotšwe ka 1956 le 1957 ka go latelana. Ngwaga o tee ka morago ga ge re nyalane, morwedi wa rena wa pele e lego Ruth o ile a belegwa. Peter le Jochen ba ile ba nyala gomme Hannelore o ile a nywalwa mo e ka bago ka nako e tee le bona.

Nywaga e ka bago e meraro ka morago ga ge ke lokolotšwe, ke ile ka golegwa gape. Mohlankedi wa Stasi o ile a leka go nkgodiša gore ke fele ke ba loma tsebe. O itše: “Mna Brüggemeier yo a rategago, hle diriša mabjoko. O a tseba gore go bjang go golegwa, gomme ga re nyake gore o diragalelwe ke seo gape. O ka dula o le Hlatse, wa tšwetša pele dithuto tša gago le go bolela ka Beibele kamoo o ratago ka gona. Re fo ba re nyaka go tsebišwa seo se diregago.  Nagana ka mosadi wa gago le morwedi wa gago yo monyenyane.” Mantšu ao a mafelelo a ile a nkweša bohloko kudu. Lega go le bjalo, ke be ke tseba gore ge ke be ke le kgolegong, Jehofa o be a tla hlokomela lapa la-ka gakaone go feta kamoo ke bego ke tla le hlokomela ka gona, gomme o dirile bjalo!

Bao ba lego matleng a taolo ba ile ba leka go gapeletša Anni gore a šome ka nako e tletšego gomme a dumelele batho ba bangwe gore ba hlokomele Ruth gare ga beke. Anni o ile a gana gomme a šoma bošego e le gore a ka kgona go hlokomela Ruth mosegare. Bana babo rena ba moya ba be ba e-na le lerato kudu gomme ba ile ba nea mosadi wa-ka dilo tše dintši kudu mo a bego a kgona go abela ba bangwe tše dingwe. Go sa le bjalo, ke ile ka fetša nywaga e mengwe e tshela ke le kgolegong.

Kamoo re Bego re Matlafatša Tumelo ge re le Kgolegong

Ka morago ga go golegwa gape, Dihlatse tše ke bego ke golegilwe le tšona di be di fagahletše go tseba gore ke dikgatišo dife tšeo di sa tšwago go gatišwa. Ruri ke be ke thabile kudu gore ke badile dimakasine tša Morokami ka kelohloko gomme ke bile gona dibokeng ka mehla, e le gore nka ba mothopo wa kgothatšo ya moya go bona!

Ge re be re kgopela bahlapetši gore ba re nee Beibele, ba arabile ka gore: “Go nea Dihlatse tša Jehofa Beibele go kotsi go swana le go nea lehodu le le golegilwego ditlabakelo tša gore le ngwege.” Letšatši le lengwe le le lengwe, bana babo rena bao ba etelelago pele ba be ba kgetha lengwalo la Beibele leo re ka le ahla-ahlago. Nakong ya go sepela-sepela ga rena ga seripa-gare sa iri letšatši le letšatši jarateng, re be re kgahlegela go holwa ke temana ya letšatši ya Beibele kudu go feta go itšhidulla le moya o hlabolago. Gaešita le ge re be re swanetše go katogana ka dimithara tše hlano e bile re sa dumelelwa go bolela, re be re dutše re hwetša ditsela tša go fetišetšana temana yeo. Ge re be re boetše diseleng tša rena, re be re kopanya seo yo mongwe le yo mongwe wa rena a kgonnego go se kwa, ke moka re be re e-ba le poledišano ya rena ya Beibele ya letšatši le letšatši.

Mafelelong, motho yo mongwe yo a bego a loma maphodisa tsebe o ile a utolla sephiri sa rena gomme ka išwa seleng ya bodulanoši. Ruri e be e le tšhegofatšo gore ka nako yeo ke be ke tseba mangwalo a mantši ka hlogo! Matšatšing ao a ge ke sa dire selo, ke be ke swarega ka go naganišiša ka ditaba tše di fapa-fapanego tša Beibele. Ke moka ke ile ka hudušetšwa kgolegong e nngwe, moo mohlapetši a ilego a ntsenya ka seleng e tee le Dihlatse tše dingwe tše pedi gomme—se se thabišago le go feta—a re nea Beibele. Ka morago ga dikgwedi tše tshela ke le seleng ya bodulanoši, ke ile ka thabela go boledišana le badumedi-gotee gape ka ditaba tša Beibele.

Ngwanešo e lego Peter o hlalosa se se mo thušitšego go kgotlelela kgolegong e nngwe, o re: “Ke ile ka nagana ka bophelo lefaseng le lefsa gomme ka dula ke tladitše monagano wa-ka ka dikgopolo tša Beibele. Rena Dihlatse re be re matlafatšana ka go botšišana dipotšišo tša Beibele goba go ngwala melekwana ya Mangwalo. Bophelo bo be bo se bonolo. Ka dinako tše dingwe re be re bewa ka seleng e nyenyane ya bogolo bja disekwere-mithara tše 12 re le batho ba 11. Re be re swanetše go direla tšohle gona moo—go ja, go robala, go hlapa gaešita le go ithoma. Re be re dula re tšhogile.”

Jochen, e lego yo mongwe wa baratho ba-ka, o gopola diphihlelo tša gagwe tša kgolegong ka gore: “Ke be ke opela dikopelo tšeo ke bego ke kgona go di gopola go tšwa pukung ya rena ya dikopelo. Letšatši le letšatši ke be ke naganišiša ka lengwalo leo ke bego ke le gopola ka hlogo. Ka morago ga go lokollwa, ke ile ka tšwela pele ka lenaneo le lebotse la tlhahlo ya moya. Letšatši le lengwe le le lengwe, ke be ke bala temana ya letšatši ya Beibele le lapa la-ka. Le gona re be re lokišetša diboka ka moka.”

Go Lokollwa ga Mma Kgolegong

Ka morago ga nywaga ya ka godingwana ga e mebedi a le kgolegong, mma o ile a lokollwa. O ile a diriša tokologo ya gagwe go ithuta Beibele le Hannelore le Sabine, a ba thuša go thea motheo o mobotse wa tumelo ya bona. Le gona o ile a ba ruta go swaragana le ditaba tšeo di bego di ka tsoga sekolong ka baka la tumelo ya bona go Modimo. Hannelore o re: “Re be re sa tshwenyega ka mafelelo a ka bago gona ka gobane re be re kgothatšana ka gae. Ditlemo tše matla tša lapa lešo di be di fediša bothata le ge e le bofe bjo re bego re e-na le bjona.”

Hannelore o tšwela pele ka gore: “Le gona re be re nea bana babo rena bao ba lego kgolegong dijo tša moya. Re be re ngwala tokollo ka moka ya Morokami ka mongwalo o monyenyane pampiring ya wax. Ke moka re be re phuthela matlakala ao ka pampiri e sa kolobego gomme re a uta ka gare ga di-prune tšeo re bego re di romela le dilo tša kgwedi le kgwedi. Ke be ke thaba gakaakang ge ke be ke e-kwa  gore dilo tše re bego re di romela le di-prune tšeo, di be di le bose. Re be re nweletše kudu modirong wa rena, ge e le gabotse e be e le nako e kgahlišago kudu.”

Go Phela ka Tlase ga Thibelo

Peter o hlalosa kamoo go phela ka tlase ga thibelo ka nywaga e mentši kua Bohlabela bja Jeremane go bego go le ka gona ka gore: “Re be re bokana ka malapeng a batho ka dihlotswana, re fihla le go tloga ka dinako tše di sa swanego. Sebokeng se sengwe le se sengwe, re be re rulaganya gore re tla kopana bjang nakong e tlago. Re be re dira se ka go diriša maswao le ka go ngwala ka baka la go tseba gore maphodisa a ma-Stasi a ka no ba a utswa ka tsebe.”

Hannelore o hlalosa gore: “Ka dinako tše dingwe re be re hwetša dikhasete tše di gatišitšwego tša mananeo a kopano. Se ka mehla se be se dira gore seboka se thabiše. Sehlotswana sa rena se be se e-tla go theetša thuto ya Beibele ka diiri tše mmalwa. Gaešita le ge re be re sa bone diboledi, re be re theetša lenaneo ka kelohloko gomme re ngwala dintlha.”

Peter o re: “Bana babo rena ba Bakriste dinageng tše dingwe ba dirile maiteko a magolo e le gore ba re nee dipuku tše di theilwego Beibeleng. Ngwaga-someng wa mafelelo goba ka morago ga moo ge Leboto la Berlin le be le e-wa ka 1989, ba ile ba re gatišetša dipukwana ka mo go kgethegilego. Ba bangwe ba be ba bea dikoloi le ditšhelete tša bona kotsing go akaretša gaešita le tokologo ya bona e le gore ba iše dijo tša moya kua Bohlabela bja Jeremane. Bošegong bjo bongwe, banyalani ba bangwe bao re bego re ba letetše ga se ba ka ba fihla. Maphodisa a be a ba hweditše le dipuku gomme a ba amogile koloi ya bona. Go sa šetšwe dikotsi tše, ga se ra ka ra nagana ka go kgaotša modiro wo e le gore re ka ba le bophelo bja khutšo.”

Manfred, e lego moratho wa-ka yo a ilego a re eka morago kua ka 1950, o hlalosa seo se mo thušitšego go boela a e-ba le tumelo le go e matlafatša, o re: “Ka morago ga ge ke golegilwe ka dikgwedi tše mmalwa, ke ile ka hudugela ka Bodikela bja Jeremane gomme ka tlogela tsela ya therešo ya Beibele. Ke boetše ka Bohlabela bja Jeremane ka 1954 gomme ka nyala ngwageng o ilego wa latela. Go se go ye kae mosadi wa-ka o ile a amogela therešo ya Beibele gomme a kolobetšwa ka 1957. Ge nako e dutše e e-ya, letswalo la-ka le ile la thoma go ntshwenya, gomme ka thušo ya mosadi wa-ka, ke ile ka boela ka phuthegong.

“Bana babo rena ba Bakriste bao ba bego ba ntseba pele ga ge nka tlogela therešo ba ile ba nkamogela gape ka lerato, go le bjalo ka ge eka ga se gwa direga selo. Ke mo gobotse kudu go dumedišwa ka go myemyela ka tsela e borutho le go gokarelwa. Ke thabile kudu ge ke boelane le Jehofa le bana babo rena.”

Ntwa ya Moya e Tšwela Pele

Yo mongwe le yo mongwe lapeng lešo o be a swanetše go lwela tumelo ka thata. Moratho wa-ka e lego Peter o re: “Lehono, go feta le ge e le neng pele, re dikologilwe ke ditšhitišo tše dintši le dikgoketšo tša dilo tše di bonagalago. Ge re be re thibetšwe, re be re kgotsofatšwa ke seo re bego re e-na le sona. Ka mohlala, ga go le o tee wa rena yo a bego a nyaka go ba sehlopheng se sengwe sa thuto e le feela ka baka la mabaka a motho ka noši, gomme ga go na motho yo a ilego a belaela ka gore diboka di swarelwa kgole kudu goba yo a bego a šalela kudu. Ka moka ga rena re be re thabela go bokana gotee,  gaešita le ge ba bangwe ba rena re be re swanetše go leta go fihla ka 11:00 bošego pele re ka tloga lefelong leo re bego re swarela seboka go lona.”

Ka 1959, mma o ile a dira phetho ya go hudugela ka Bodikela bja Jeremane le Sabine yo ka nako yeo a bego a e-na le nywaga e 16. Ka ge ba be ba nyaka go hlankela mo go nyakegago bagoeledi ba oketšegilego ba Mmušo, ofisi ya lekala e ile ya ba romela Ellwangen, Baden-Württemberg. Go ba mafolofolo ga mma, go sa šetšwe go se phele gabotse mmeleng, go tutueleditše Sabine go thoma go bula madibogo ge a be a e-na le nywaga e 18. Ge Sabine a be a nyalwa, mma—yo a bego a e-na le nywaga e 58—o ile a ithuta go otlela e le gore a ka oketša nako yeo a e fetšago modirong wa boboledi. O ile a tšeela godimo tirelo ye go fihlela ge a e-hwa ka 1974.

Ge e le nna, ka morago ga go hlankela ka nywaga e ka bago e tshela nakong ya ge ke golegilwe la bobedi, ke ile ka išwa ka Bodikela bja Jeremane ka 1965, ba lapa lešo ba sa tsebe. Lega go le bjalo, ge nako e dutše e e-ya, mosadi wa-ka e lego Anni le morwedi wa rena e lego Ruth ba ile ba tla go dula le nna. Ke ile ka botšiša ofisi ya lekala ge e ba re ka hlankela mo go nyakegago bagoeledi ba bantši, ke moka ba ile ba re kgopela go ya Nördlingen, Bavaria. Ruth le kgaetšedi ya gagwe Johannes ba goletše gona moo. Anni o ile a tsenela bodiredi bja bobulamadibogo. Mohlala wa gagwe o mobotse o ile wa tutueletša Ruth go thoma go bula madibogo ge a se na go fetša sekolo. Bana ba rena ka bobedi ba nyalane le babulamadibogo. Ga bjale ba na le malapa a bona, gomme re šegofaditšwe ka ditlogolo tše tshela tše di rategago.

Ka 1987, ke ile ka rola modiro pele ga nako e le gore nka thuša Anni bodireding bja gagwe bja bobulamadibogo. Nywageng e meraro ka morago, ke ile ka laletšwa ofising ya lekala kua Selters gore ke tle ke thuše go katološa meago. Ka morago ga moo, re ile ra thuša go aga Holo ya pele ya Kopano ya Dihlatse tša Jehofa kua Glauchau, go seo pele e bego e le Bohlabela bja Jeremane, moo ka morago re ilego ra hlankela re le bahlokomedi ba yona. Ka mabaka a tša maphelo, re ile ra boela morago go yo dula le morwedi wa rena Phuthegong ya Nördlingen, mo re hlankelago re le babulamadibogo.

Se se nthabišago kudu ke gore bana bešo le bontši bja ditho tša lapa lešo ba tšwela pele ba hlankela Modimo wa rena yo a kgahlišago, Jehofa. Go theoša le nywaga, re ithutile gore ge feela re dula re tiile moyeng, re ka lemoga therešo ya mantšu a Psalme 126:3 e rego: “Tše Morêna a re dirilexo tšôna ké tše kxolo; re batho ba ba thabilexo.”

[Seswantšho go letlakala 13]

Ka letšatši la rena la lenyalo ka 1957

[Seswantšho go letlakala 13]

Ke e-na le lapa lešo ka 1948: (ka pele, go tloga go le letshadi go ya go le letona) Manfred, Berta, Sabine, Hannelore, Peter; (ka morago, go tloga go le letshadi go ya go le letona) nna le Jochen

[Seswantšho go letlakala 15]

Pukwana yeo e bego e dirišwa nakong ya thibelo le didirišwa tša “ma-Stasi” tša go utswa ka tsebe

[Mothopo]

Forschungs- und Gedenkstätte NORMANNENSTRASSE

[Seswantšho go letlakala 16]

Ke e-na le bana bešo: (ka pele, go tloga go le letshadi go ya go le letona) Hannelore le Sabine; (ka morago, go tloga go le letshadi go ya go le letona) nna, Jochen, Peter le Manfred