Latela Dikgato tša Paulo go ya Berea

Modiro wa baromiwa ba babedi o be o atlegile kudu, gomme batho ba bantši ba be ba fetogile badumedi. Ke moka lešaba le ile la ba tsogela matla. Ka gona go ile gwa dirwa phetho. Ka baka la phuthego e sa tšwago go hlongwa le bakeng sa go šireletša baromiwa, baromiwa ba be ba swanetše gore ba tloge ka ntle le go dika-dika nakong ya bošego-gare. Ka gona Paulo le Silase ba ile ba tšhaba boemakepeng bja Matsedonia ya Thesalonika mo e ka bago ka 50 C.E. Ba ile ba ya nageng yeo ba bego ba tla dira boboledi go yona—Berea.

GO SWANA le mosepedi wa mehleng ya bogologolo, moeti wa mehleng yeno a ka kgona go bona Berea a sa le kgole, e ikadile thitong ya ka bohlabela ya Thaba e talana ya Bermios. Berea e ka ba dikhilomithara tše 65 ka borwa-bodikela bja Thesalonika le dikhilomithara tše 40 go tloga Lewatleng la Aegean. Ka borwa ke Thaba ya Olympus, e lego lefelo leo go naganwago gore ke la medimo e megolo ya Gerika ya bogologolo.

Diithuti tša Beibele di rata go tseba ka Berea (Véroia), ka ge e le lefelo leo Paulo a ilego a dira modiro wa boboledi go lona gomme a sokollela ba bantši Bokristeng. (Ditiro 17:10-15) A re latišiše dikgato tša Paulo re be re nyakišiše histori ya motse wo.

Histori ya Pele

Ga go yo a tsebago gore Berea e thomile neng. Mohlomongwe badudi ba yona ba pele, e lego merafe ya Firigia, ba ile ba rakwa ke batho ba Matsedonia mo e ka bago lekgolong la bo-šupa la nywaga B.C.E. Ka morago ga nywaga-kgolo e meraro, Matsedonia e ile ya humišwa ke diphenyo tša Alexander yo Mogolo. Go ile gwa agwa meago le maboto a mabotse, bjalo ka ge go bile bjalo le ka mafelo a borapedi a Zeus, Artemis, Apollo, Athena gotee le medimo e mengwe ya Gerika.

Puku e nngwe ya histori e bolela gore ka nywaga-kgolo e mentši, Berea “e kgathile tema e kgolo kudu bobedi tikologong ya yona le ya ka leboa ka moka la Gerika.” Motse wo o ile wa ba le botumo bjo bo kgethegilego nakong ya mmuši wa mafelelo wa lešika la ka bogošing la Matsedonia, e lego la bo-Antiginid (306-168 B.C.E), yo a ilego a feleletša a thenkgolotšwe ke Roma.

Encyclopædia Britannica e bega gore, ge Roma e be e fenya Kgoši Philip V ka 197 B.C.E., “dithulaganyo tša kgale tša go buša di ile tša senyega gomme Roma ya ba yona e bušago ka bohlabela bja Mediterranean.” Ka 168 B.C.E., kua Pydna yeo e lego dikhilomithara tše mmalwa ka borwa ba Berea, tona ya Roma e ile ya fenya ntwa ya makgaola-kgang kgahlanong le mmuši wa mafelelo wa bogologolo wa Matsedonia e lego Perseus. Bjalo ka ge boporofeta bja Beibele bo boleletše  pele, mmušo wa lefase wa Gerika o ile wa tšeelwa legato ke Roma. (Daniele 7:6, 7, 23) Ka morago ga ntwa yeo, Berea e ile ya ba o mongwe wa metse ya mathomo ya Matsedonia yeo e ilego ya ineela go Roma.

Lekgolong la pele la nywaga B.C.E., Matsedonia e ile ya fetoga lefelo la ntwa magareng ga Pompey le Julius Caesar. Ge e le gabotse, Pompey o ile a hudušetša mošate wa gagwe gotee le mašole a gagwe tikologong ya Berea.

Katlego ka Tlase ga Mmušo wa Roma

Nakong ya Pax Romana, goba Khutšo ya Roma, bao ba bego ba etela Berea ba hweditše ditsela tša yona tšeo di adilwego mafsika di e-na le mabotwana ka mathoko. Motse o be o e-na le matangwana a go hlapela a batho bohle, mafelo a dipontšho, makgobapuku, gotee le mafelo ao go swarelwago dipapadi tša ntwa. Meetse a go nwa a be a sepedišwa ka diphaephe, le gona motse wo o be o e-na le tshepedišo ya ka tlase ga mmu ya go sepediša ditšhila. Berea e ile ya tuma ka go ba motse wa tša kgwebo woo o bego o etelwa ke bagwebi, bo-rabokgabo, le bo-ramabelo, mola babogedi bona ba be ba tlela go boga dipapadi tša mabelo le ditirelo tše dingwe. Ba tšwago dinageng tše dingwe ba be ba ka hwetša mafelo a borapedi moo ba bego ba ka tsenela ditirelo tša madumedi a bona. Ee, mo motseng wo go be go hwetšwa mehuta yohle ya madumedi a lefase la Roma.

Babušiši ba Roma ba hwilego ba be ba le gare ga medimo yeo e bego e rapelwa kua Berea. Seo se ka ba se be se sa makatše Baberea ka gobane borapedi bja pele bja Mmušiši bo be bo lebišitšwe go Alexander yo Mogolo, yoo a bego a lebelelwa e le modimo. Pego e nngwe ya Gerika e re: “Ka ge ba  be ba tlwaetše go hlompha kgoši bjalo ka modimo nakong ya ge e sa phela, Bahelene [Bagerika] ba ka Mmušong wa ka bohlabela ba be ba nea le babušiši ba Roma tlhompho ya bodumedi ka lethabo . . . Ditšheleteng tša bona tša tšhipi mmušiši o be a tšweletšwa e le modimo, a rwele mphapahlogo o phadimago. Ba be ba mo rapela ka dithapelo tšeo di bego di swana le tšeo ba bego ba reta modimo ka tšona, ka difela le dikoša.” Go be go hlomilwe dialetare le ditempele, gomme ba mo direla dihlabelo. Gaešita le babušiši ba be ba e-tla ditirelong tše thabišago tša maemo a godimo, tšeo di bego di akaretša diphadišano tša mabelo, tša bokgabo le diphadišano tša dingwalwa.

Ke ka baka la’ng Berea e be e le lefelo la borapedi bja boheitene? Ke ka baka la gore e be e le bodulo bja Koinon ya Matsedonia. Ye e be e le lekgotla la baemedi ba tšwago metseng ka moka ya Matsedonia. Baemedi ba ba be ba kopana kua Berea ka mehla go ahla-ahla mathata a metse le a diprofense le go a lokiša ka tlase ga tlhokomelo ya Roma. Mošomo o mongwe o mogolo wa Koinon e be e le wa go hlokomela ditirelo tša maemo a godimo tša bodumedi tšeo di bego di swarwa moo.

Ka gona, bjo e be e le boemo bja motse wo Paulo le Silase ba ilego ba tšhabela go wona ba e-tšwa Thesalonika. Ka nako yeo, Berea e be e bile ka tlase ga mmušo wa Roma ka nywaga-kgolo e mebedi.

Ditaba tše Dibotse di Fihla Berea

Paulo o ile a thoma go dira boboledi kua Berea ka sinagogeng ya motse. O ile a amogelwa bjang? Pego yeo e buduletšwego e bega gore Bajuda ba moo “e be e le ba ba bulegilego monaganong kudu go feta Bathesalonika, gobane ba amogetše lentšu ka go le fišegela kudu monaganong, ba hlahloba Mangwalo ka kelohloko letšatši le letšatši go bona ge e ba dilo tše di be di le bjalo.” (Ditiro 17:10, 11) Ka ge ba be ba ‘bulegile monaganong kudu,’ ga se ba ka ba kgomarela metlwae ya bona ka kgang. Gaešita le ge ba be ba e-kwa selo se sefsa, ba be ba sa gonone goba go selekega. Go e na le go gana molaetša wa Paulo, ba ile ba theetša ka kelohloko, ba katanela go o kwa gabotse gomme ba dira bjalo ba sa bebe sefahlego.

Bajuda bao ba be ba ka lemoga therešo bjang thutong ya Paulo? Ba ile ba nyakišiša seo ba se kwelego ba diriša mokgwa o ka botwago. Ba ile ba nyakišiša Mangwalo ka kelohloko le ka mafolofolo. Seithuti sa Beibele Matthew Henry se phethile ka gore: “Ka ge Paulo a ile a ba beela mabaka ka mangwalo, le go ba lebiša Testamenteng ya Kgale bakeng sa go kgonthiša seo a bego a se bolela, ba ile nyaka thušo ka Dibeibeleng tša bona, ba lebelela seo a bego a bolela ka sona moo a ba laeditšego, ba bala ka taba yeo e dikologilego, ba akanya  ka moko wa taba le kamoo di tswalanago ka gona, ba di bapetša le mangwalo a mangwe, ba hlahloba le ge e ba go a tsopola ga Paulo e be e le ka mokgwa wa tlhago le ka go nepagala le ge e ba mokgwa woo a bego a ba beela mabaka ka wona o be o kgodiša gomme ba itirela phetho e swanetšego.”

Se e be e se go bala ka go kga ka godimo. Baberea ba be ba ipha nako ya go tšwela pele ba ithuta ka mehla le ka mafolofolo, e sego feela ka Sabatha.

Nagana ka mafelelo a seo. Bajuda ba bantši ba kua Berea ba ile ba amogela molaetša gomme ba fetoga badumedi. Le Bagerika ba mmalwa e ile ya ba badumedi, mohlomongwe go akaretša le ba bangwe bao e bego e le Bajuda ba basokologi. Eupša se se ile sa lemogwa. Ge Bajuda ba Thesalonika ba e-kwa ka taba yeo, ba ile ba ya Berea ka go akgofa bakeng sa “go ferehla le go ferekanya mašaba.”—Ditiro 17:4, 12, 13.

Paulo o ile a gapeletšega go tloga Berea, eupša o ile a tšwela pele ka modiro wa gagwe wa boboledi lefelong le lengwe. Mo lebakeng le o ile a namela sekepe a ya Athene. (Ditiro 17:14, 15) Lega go le bjalo, o be a thabišwa ke gore modiro wa gagwe kua Berea o dirile gore Bokriste bo hlongwe gona moo. Gomme bo enywa dienywa lehono.

Ee, kua Berea (Véroia) go sa na le batho bao ba hlahlobago Mangwalo ka kelohloko ‘go kgonthišetša dilo tšohle’ le go ‘kgomarela’ seo se nago le motheo o tiilego le sa therešo. (1 Bathesalonika 5:21) Diphuthego tše pedi tšeo di atlegago tša Dihlatse tša Jehofa tša motseng woo di tšea karolo modirong wa boboledi, bjalo ka ge Paulo a dirile, gomme di boledišana le ba bangwe ka molaetša wa Beibele. Ba tsoma ba dipelo tše di botegago le go ba beela mabaka ka Mangwalo, bakeng sa go dumelela moya o tutuetšago wa Beibele gore o thuše bohle bao ba nyakago go tseba Jehofa, Modimo wa therešo.—Baheberu 4:12.

[Mmapa go letlakala 13]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

Karolo ya leeto la bobedi la Paulo la boromiwa

MISIA

Teroa

Neapolis

Filipi

MATSEDONIA

Amfipoli

Thesalonika

Berea

GERIKA

Athene

Korinthe

AKAYA

ASIA

Efeso

RODE

[Seswantšho go letlakala 13]

Tšhelete ya Silifera yeo e nago le seswantšho sa Alexander yo Mogolo yo a bontšhitšwego e le modimo wa Gerika

[Mothopo]

Coin: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Seswantšho go letlakala 14]

Kgoro ya go tsena karolong ya Bajuda kua Berea (Véroia)

[Seswantšho go letlakala 15]

Sinagoge ya kgale kua Berea (Véroia) ya mehleng yeno