Beibele ya Mathomo ya Sepotokisi—Kanegelo ya Go phegelela

“YO A phegelelago o tla atlega.” Moano wo o tšwelela letlakaleng la sehlogo la pampišana ya bodumedi ya lekgolong la bo-17 la nywaga yeo e ngwadilwego ke João Ferreira de Almeida. Go thata go nagana tlhaloso yeo e ka tlogago e swanela monna yo a neetšego bophelo bja gagwe ka moka go fetoleleng le go gatišeng Beibele ka Sepotokisi.

Almeida o belegwe ka 1628 kua Torre de Tavares e lego motsana wo o lego ka leboa la Portugal. Ka ge a bile tšhiwana e sa le ngwana, o goletše motseng-mošate wa Portugal e lego Lisbon, a godišwa ke rangwane’agwe yoo e bego e le setho sa mokgatlo wa bodumedi. Ka tlwaelo, go mo lokišeletša gore e tle e be moruti, Almeida o ile a hwetša thuto ya maemo a godimo, yeo e ilego ya mo thuša go hlagolela bokgoni bjo bo makatšago bja go ithuta maleme e sa le yo mofsa.

Lega go le bjalo, go bonala Almeida a be a ka se diriše bokgoni bja gagwe modirong wa go fetolela Beibele ge nkabe a ile a tšwela pele a dula Portugal. Ge Mpshafatšo e be e phatlalala ka leboa le bogareng bja Yuropa go dirišwa Dibeibele tša maleme a batho ba moo, ka go se šišinyege Portugal e ile ya tšwela pele e bušwa ke Lekgotla la Katholika. Ge motho a be a ka fo ba le Beibele ka leleme la gagwe o be a ka feleletša a gapeleditšwe go tšwelela pele ga Lekgotla go tla go sekišwa. *

Almeida o ile a hudugela Netherlands ge a be a sa le nywageng ya mahlalagading, mohlomongwe a tutueditšwe ke kganyogo ya go tšhaba maemo a a kgatelelo. Kapejana ka morago ga moo, ge a be a e-na le nywaga e 14 feela, o ile a thoma leeto la go ya Asia a phatša Batavia (yeo ga bjale e lego Jakarta), Indonesia, yeo ka nako yeo e bego e le motse wa Borwa-bohlabela bja Asia wo o bego o bušwa ke Khamphani ya Dutch ya India Bohlabela.

 Mofetoledi yo a Lego Mahlalagading

Karolong ya mafelelo ya leeto la gagwe la go ya Asia, Almeida o ile a dira phetho e bohlokwa bophelong bja gagwe. Ge a be a sesa ka sekepe magareng ga Batavia le Malacca (yeo ga bjale e lego Melaka), ka bodikela bja Malaysia, o ile a hwetša pampišana ya Protestanta ya Sepaniši yeo e bego e e-na le sehlogo se se rego Diferencias de la Cristiandad (Diphapano tše di Lego Gona Bojakaneng). Go tlaleletša tseleng yeo e bego e pepentšha dithuto tša maaka tša bodumedi, pampišana yeo e be e e-na le mantšu ao ka mo go kgethegilego a ilego a kgahla Almeida yo mofsa, a rego: “Go dirišwa ga leleme leo le sa tsebjego ka kerekeng, gaešita le ge e le ka morero wa go nea Modimo letago, ga go hole motheetši yo a sa kwešišego leleme leo.”—1 Bakorinthe 14:9.

Go Almeida phetho e be e le molaleng: Sephiri sa go pepentšha diphošo tša bodumedi ke go dira gore Beibele e kwešišwe ke batho bohle. Ge a fihla Malacca, o ile a ba setho sa bodumedi bja Dutch Reformed gomme gatee-tee a thoma go fetolela dikarolo tša Diebangedi go tšwa go Sepaniši go iša go Sepotokisi, a di abela “bao ba bego ba bontšha kganyogo e tseneletšego ya go tseba therešo.” *

Nywaga e mebedi ka morago, Almeida o be a šetše a loketše modiro o mogolo le go feta—go fetolela Mangwalo a Bakriste a Segerika go tšwa go Vulgate ya Selatine. O ile a fetša go a fetolela ka nako ya ka tlase ga ngwaga, e lego selo se se makatšago seo se ilego sa fihlelelwa ke mofsa wa nywaga e 16! Ka sebete o ile a romela kopi ya phetolelo ya gagwe go mmuši yo mogolo wa kua Batavia bakeng sa gore e gatišwe. Go bonala Kereke ya Reformed ya kua Batavia e ile ya romela kopi yeo kua Amsterdam, eupša moruti yo a tšofetšego yoo e ilego ya romelwa go yena o ile a hwa gomme phetolelo ya Almeida ya nyamalala.

Ge ka 1651 a be a kgopelwa gore a direle phuthego ya Reformed ya Ceylon (yeo ga bjale e lego Sri Lanka) kopi ya phetolelo ya gagwe, Almeida o ile a lemoga gore phetolelo ya mathomo ga e sa le gona bobolokelong bja kereke. A se a nyamišwa ke seo, ka tsela e itšego o ile a hwetša kopi e nngwe—mohlomongwe kopi ya gagwe ya mathomo yeo a bego a ngwalela modiro go yona—gomme ngwageng o latetšego o ile a fetša phetolelo e boeleditšwego ya Diebangedi le puku ya Ditiro. Lekgotla leo le laolago la Kereke ya Reformed kua Batavia le ile la mo lefa ka di-guilder tše 30. Yo mongwe wa badirišani ba gagwe o ngwadile gore e be e le “tšhelete e nyenyane kudu bakeng sa modiro o mogolo woo a o dirilego.”

Go sa šetšwe go se tšeelwe godimo ka tsela ye, Almeida o ile a tšwela pele ka mošomo wa gagwe gomme ka 1654 a romela Testamente e Mpsha e feletšego yeo a e boeleditšego. Gape go ile gwa rotošwa taba ya gore e gatišwe eupša ga go selo seo se ilego sa dirwa ge e se go lokišetša dikopi tše sego kae tšeo di ngwadilwego ka seatla tšeo di bego di tla dirišwa dikerekeng tše itšego.

Go Nyatšwa ke Lekgotla

Nywageng e lesome e latetšego, Almeida o be a swaregile modirong wa boruti le wa boromiwa wa Kereke ya Reformed. O ile a kgethwa ka 1656 gomme o ile a thoma ka go hlankela kua Ceylon, moo a ilego a phonyokga go gatwa ke tlou ka lešobana la nalete, ka morago a ya India e le yo mongwe wa baromiwa ba pele ba Maprotestanta bao ba ilego ba etela naga yeo.

Almeida e be e le mosokologi wa Moprotestanta yo a bego a hlankela nageng e šele. Ka baka leo, bontši bja batho ba bolelago Sepotokisi dinageng tšeo a ilego a di etela ba be ba mo lebelela e  le mohlanogi le moeki. Go nyatša ga gagwe boitshwaro bjo bo gobogilego bja baruti ka go lebanya le go pepentšha ga gagwe dithuto tša kereke go ile gwa dira gore a dule a e-lwa le baromiwa ba Katholika. Dintwa tšeo di ile tša fihla tlhoreng ya tšona ka 1661 ge Lekgotla la Roma Katholika kua Goa, India, le ahlolela Almeida lehu ka baka la bohlanogi. Go ile gwa fišwa seswantšho sa gagwe yena a se gona. Mohlomongwe a tšhošitšwe ke mokgwa wa Almeida wa go iphetolela, mmuši yo mogolo wa Dutch o ile a mmiletša Batavia gape kapejana ka morago ga moo.

Almeida e be e le moromiwa yo a lego mafolofolo eupša ga se a ka a lebala go nyakega ga Beibele ya Sepotokisi. Go e na le moo, mafelelo a go se tlwaelane le Beibele—ao a bego a bonala go baruti le batho ba tlwaelegilego—a ile a mo tutueletša go tšwela pele ka morero wa gagwe. Ketapeleng ya pampišana ya bodumedi ya 1668, Almeida o tsebišitše babadi ba gagwe gore: “Ke holofela gore . . . kgaufsinyane ke tla le nea Beibele e feletšego ka leleme la gabo lena, e lego mpho e kgolo kudu le lehumo le bohlokwa kudu leo go sego motho yo a ka le neago lona.”

Almeida o Thulana le Komiti ya go Hlahloba

Ka 1676, Almeida o ile a nea lekgotla le le laolago la Kereke ya Reformed kua Batavia kopi ya mafelelo e ngwadilwego ya Testamente ya gagwe e Mpsha gore e boeletšwe. Go tloga mathomong, Almeida o be a se na tswalano e botse le bahlahlobi. Mongwadi wa taodišo-phelo J. L. Swellengrebel o hlalosa gore bagwera ba Almeida bao ba bolelago se-Dutch ba ka ba ba bile le bothata bja go kwešiša diphapano tše dinyenyane tša mmiletšo wa mantšu le mongwalelo. Le gona go be go ngangišanwa ka leleme leo le bego le swanetše go dirišwa. Na Beibele e swanetše go ngwalwa ka Sepotokisi seo se bolelwago lefelong leo goba Sepotokisi seo se nolofaditšwego kudu seo batho ba bantši ba tlago go hwetša go se bonolo go se kwešiša? Mafelelong phišego ya Almeida ya gore modiro o fele e ile ya baka dikgohlano tše di ganago go fela.

Mošomo o ile wa tšwela pele ka go nanya, mohlomongwe ka baka la go se dumelelane goba go se be le kgahlego ga bahlahlobi. Nywaga e mene ka morago, bahlahlobi ba be ba sa ngangišana ka dikgaolo tša mathomo tša Luka. A galefišitšwe ke go diegišwa mo, Almeida o ile a romela kopi ya phetolelo ya gagwe Netherlands gore e gatišwe bahlahlobi ba sa tsebe.

Go sa šetšwe maiteko a lekgotla le le laolago la Reformed a go thibela go gatišwa ga yona, Testamente ya gagwe e Mpsha e ile ya gatišwa Amsterdam ka 1681 gomme dikopi tša mathomo tša fihla Batavia ngwageng o latetšego. Akanya kamoo Almeida a ilego a nyama ka gona ge a hwetša gore phetolelo ya gagwe e fetotšwe ke bahlahlobi kua Netherlands! Ka ge bahlahlobi ba be ba se ba tlwaelana le Sepotokisi, Almeida o ile a lemoga gore ba be ba tsentše “mantšu a sa tlwaelegago le ao a ikganetšago ao a ilego a fetoša seo se bolelwago ke Moya o Mokgethwa.”

Mmušo wa Dutch le wona o be o sa kgotsofale, ka gona o ile wa laela gore kgatišo yeo ka moka ga yona e senywe. Lega go le bjalo, Almeida o ile a šušumeletša mmušo gore o boloke dikopi tše sego kae e le gore go tle go lokišwe diphošo tše dikgolo ka seatla. Dikopi tše di be di tla dirišwa go fihlela ge go dirwa poeletšo e nngwe gape.

Bahlahlobi ba kua Batavia ba ile ba kopana gape go tlo tšwela pele ka mošomo wa bona wa go hlahloba Mangwalo a Bakriste a Segerika le go thoma go lokiša dipuku tša Mangwalo a Seheberu bjalo ka ge Almeida a be a feditše go a fetolela. Ka ge lekgotla le laolago le be le boifa gore Almeida o tla fela pelo, le ile la dira phetho ya go bea matlakala a saennwego a kopi e feditšwego ka bobolokelong bja kereke. Go sa šetšwe seo, Almeida o ile a lwantšhana le phetho ya bona.

Ka nako ye, go šoma ka thata ka nywaga e mentši gotee le maemo a thata a bophelo bja molatšatšing go be go šetše go mo fokodiša. Ka 1689, ka baka la boemo bja gagwe bjo bo mpefalago bja tša maphelo, Almeida o ile a tlogela mediro ya kereke gomme a ineela go fetoleleng Mangwalo a Seheberu. Ka manyami, o hwile ka 1691 a sa dutše a fetolela kgaolo ya mafelelo ya Hesekiele.

Kgatišo ya bobedi ya Testamente e Mpsha yeo e phethilwego nakwana pele ga lehu la gagwe e ile ya gatišwa ka 1693. Go bonala eka phetolelo ya gagwe e ile ya senywa gape ke bahlahlobi ba se nago bokgoni. Pukung ya gagwe e bitšwago A Biblia em Portugal (Beibele ya Sepotokisi), G. L. Santos  Ferreira o bolela gore: “Bahlahlobi . . . ba dirile diphetogo tše dikgolo modirong o mobotse kudu wa Almeida, ba fetoša le go senya bobotse le ge e le bofe bja phetolelo ya mathomo bjo bo phonyokgilego bahlahlobi ba kgatišo ya mathomo.”

Beibele ya Sepotokisi e a Phethwa

Ge Almeida a e-hwa, mafolofolo a go boeletšwa le go gatišwa ga Beibele ya Sepotokisi kua Batavia a ile a fela. Mokgatlo wa Society for Promoting Christian Knowledge wa kua London ke wona o ilego wa lefelela go gatišwa ga kgatišo ya boraro ya Testamente e Mpsha ya Almeida ka 1711 ka morago ga go kgopelwa ke baromiwa ba Denmark bao ba bego ba šoma kua Tranquebar, ka borwa bja India.

Mokgatlo woo o ile wa phetha ka go thea lefelo la go gatiša kua Tranquebar. Lega go le bjalo, sekepe seo se bego se rwele ditlabakelo tša go gatiša le Dibeibele tša Sepotokisi se ile sa thopša ke mahodu a lewatleng a Mafora ge se be se e-ya India gomme mafelelong sa lahlwa boemakepeng bja Rio de Janeiro, kua Brazil. Santos Ferreira o ngwala gore: “Ka mabaka ao a ka se kego a hlaloswa le maemo ao a ka lebelelwago e le mohlolo, mapokisi ao a nago le ditlabakelo tša go gatiša a ile a hwetšwa ka karolong ya ka tlase ya sekepe a le boemong bjo bobotse gomme a romelwa Tranquebar ka sona sekepe seo.” Baromiwa ba Denmark ba ile ba hlahloba ka kelohloko le go gatiša dipuku tše dingwe tša Beibele tšeo di bego di šetše tša Almeida. Bolumo ya mafelelo ya Beibele ya Sepotokisi e ile ya gatišwa ka 1751, mo e ka bago nywaga e 110 ka morago ga ge Almeida a thomile modiro wa gagwe wa go fetolela Beibele.

Bohwa bjo bo Swarelelago

Go tloga ge e sa le mofsa, Almeida o be a kwešiša bohlokwa bja gore go be le Beibele ya Sepotokisi gore batho ba tlwaelegilego ba kwešiše therešo ka leleme la bona. Bophelong bja gagwe ka moka o ile a phegelela pakane yeo ka sebete go sa šetšwe kganetšo ya Kereke ya Katholika, go se be le kgahlego ga dithaka tša gagwe, mathata a sa felego a go boeletša phetolelo ya gagwe le boemo bja gagwe bja tša maphelo bjo bo mpefalago. Go phegelela ga gagwe go ile gwa putswa.

Bontši bja metse yeo go yona go bolelwago Sepotokisi yeo Almeida a bego a ruta go yona e fokotšegile le go nyamalala, eupša Beibele ya gagwe e sa dutše e le gona. Lekgolong la bo-19 la nywaga Lekgotla la Beibele la Brithania le la Mafelong a Šele gotee le Lekgotla la Beibele la Amerika a ile a aba dikopi tše dikete tša phetolelo ya Almeida kua Portugal le metseng e lego lebopong la Brazil. Ka baka leo, Dibeibele tšeo di tšerwego mangwalong a gagwe a mathomo di sa tsebja kudu le lehono gomme di abilwe ka bontši dinageng tšeo go bolelwago Sepotokisi go tšona.

Ka ntle le pelaelo, ba bantši ba swanetše go leboga bafetoledi ba pele ba Beibele bao ba swanago le Almeida. Eupša go feta motho le ge e le ofe, re swanetše go leboga Jehofa, Modimo yo a bolelago le rena, yo “thato ya gagwe e lego gore mehuta yohle ya batho e phološwe gomme e fihle tsebong e nepagetšego ya therešo.” (1 Timotheo 2:3, 4) Go ba gona, ke Yena yo a bolokilego Lentšu la gagwe gomme a dira gore le hwetšagale e le gore le re hole. Eka re ka tšeela godimo le go ithuta ka mafolofolo ‘lehumo le le bohlokwa kudu’ leo le tšwago go Tatago rena wa legodimong.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Mmapa go letlakala 18]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

LEWATLE LA

ATLANTIC

PORTUGAL

Torre de Tavares

[Seswantšho go letlakala 18]

Batavia lekgolong la bo-17 la nywaga

[Mothopo]

From Oud en Nieuw Oost-Indiën, Franciscus Valentijn, 1724

[Seswantšho go letlakala 18, 19]

Letlakala la sehlogo la Testamente e Mpsha ya mathomo ya Sepotokisi yeo e gatišitšwego ka 1681

[Mothopo]

Cortesy Biblioteca Nacional, Portugal

[Seswantšho go letlakala 21]

LEINA LA MODIMO

Mohlala o lemogegago wa potego ya Almeida bjalo ka mofetoledi, ke wa go diriša ga gagwe leina la Modimo ge a fetolela Tetragrammaton ya Seheberu.

[Mothopo]

Cortesia da Biblioteca da Igreja de Santa Catarina (Igreja dos Paulistas)