Bokriste bo Šwahlela Asia Minor

LEKGOLONG la pele la nywaga C.E., diphuthego tše dintši tša Bokriste di be di atlega kua Asia Minor (kudu-kudu Turkey ya mehleng yeno). Bajuda le Bantle ba bantši ba ile ba arabela molaetšeng wa Bokriste. Pukuntšu e nngwe ya Beibele e re: “Ntle le Siria-Palestina, Asia Minor ke moo mokgatlo wa Bokriste o ilego wa dira tšwelopele ya wona ya pele le e kgolo kudu.”

Re ka kwešiša taba ka botlalo mabapi le go phatlalala ga Bokriste mo tikologong ye ka go kopanya tsebišo e tšwago methopong e sa swanego. Anke re boneng kamoo re ka holegago ka gona ka go hlahloba tsebišo e lego gona.

Bakriste ba Pele Kua Asia Minor

Tiragalo ya pele e bohlokwa mabapi le go phatlalala ga Bokriste kua Asia Minor e diregile ka Pentekoste ya 33 C.E., ge lešaba leo le bego le bolela maleme a sa swanego leo le bego le akaretša Bajuda bao ba dulago dinageng tše dingwe gotee le Bajuda ba basokologi le be le kgobokane kua Jerusalema. Baapostola ba Jesu ba ile ba bolela ditaba tše dibotse go baeti ba. Pego ya histori e bolela gore ba bangwe ba be ba e-tšwa Kapadokia, Ponto, seleteng sa Asia, * Firigia, Pamfilia—ditikologo tšeo di bego di akaretša karolo e kgolo ya Asia Minor. Batheetši ba ka bago ba 3 000 ba ile ba amogela molaetša wa Bokriste gomme ba ile ba kolobetšwa. Ge ba boela gae, ba ile ba ya le tumelo yeo ba sa tšwago go ba le yona.—Ditiro 2:5-11, 41.

Re hwetša karolo e latelago ya tsebišo pegong ya Beibele ya maeto a moapostola Paulo a boromiwa kua Asia Minor. Nakong ya leeto la gagwe la mathomo, la mo e ka bago ka 47/48 C.E., Paulo le badirišani ba gagwe ba ile ba sesela Asia Minor ba e-tšwa Tsipero, gomme ba gorogela Perega kua Pamfilia. Motseng o lego ka gare ga naga wa Antiokia kua Pisidia, go atlega ga bona modirong wa go bolela go ile gwa tsoša lehufa le kganetšo ya Bajuda. Ge Paulo a be a leba ka thoko tša borwa-bohlabela bja Ikonia, Bajuda ba bangwe ba ile ba loga maano a go swara baromiwa gampe. Batho bao ba kgomegago gabonolo maikwelong ba Lisitara yeo e lego kgaufsi ba ile ba thoma ka go bolela gore Paulo ke modimo. Eupša ka morago ga ge Bajuda ba baganetši ba tšwago Antiokia le Ikonia ba gorogile, lešaba la batho ba moo le ile la kgatla Paulo ka mafsika gomme la mo tlogela le nagana gore o hwile!  Ka morago ga tiragalo yeo, Paulo le Baranaba ba ile ba tšwetša leeto la bona pele ka go ya Derebe kua profenseng ya Baroma ya dipolitiki ya Galatia, tikologong yeo batho ba gona ba bolelago polelo ya Likaonia. Diphuthego di be di e-na le thulaganyo, gomme bagolo ba kgethilwe. O ka bona gore nywaga e 15 ka morago ga Pentekoste ya 33 C.E., Bokriste bo be bo tsemile medu kua Asia Minor.—Ditiro 13:13–14:26.

Nakong ya leeto la gagwe la bobedi, la mo e ka bago ka 49 go ya go 52 C.E., sehlopha sa Paulo se ile sa ya Lisitara pele, mohlomongwe sa feta tikologong ya gabo ya Tareso kua Tsilitsia. Ka morago ga go etela bana babo ba Lisitara le go ya leboa, Paulo o ile a leka go “bolela lentšu” diprofenseng tša Bithinia le Asia. Lega go le bjalo, moya o mokgethwa ga se wa ka wa dumelela seo. Ditikologo tšeo di be di tla beelwa bohlatse ka morago. Go e na le moo, Modimo o ile a hlahla Paulo go ya dikarolong tša ka borwa-bodikela bja Asia Minor go ya Teroa yeo e lego ka lebopong. Ka morago Paulo o ile hlahlwa ka pono gore a ye go bolela ditaba tše dibotse kua Yuropa.—Ditiro 16:1-12; 22:3.

Leetong la Paulo la boraro la boromiwa, la mo e ka bago ka 52 go ya go 56 C.E., o ile phatša Asia  Minor gape, a tsena Efeso, motse o bohlokwa wa dikepe wa Asia. O be a kile a ema moo ge a be a boa leetong la gagwe la bobedi. Sehlopha sa Bakriste se be se dira modiro wa boboledi ka mafolofolo motseng woo, gomme Paulo le badirišani ba gagwe ba ile ba ba ba šoma le bona nywaga e meraro. Nako yeo e ile ya swawa ke mathata a mmalwa le dikotsi, e nngwe ya tšona e bile mpherefere wo o ilego wa tsošwa ke barudi ba silifera ba Baefeso e le ge ba šireletša kgwebo ya bona e humišago ya bodumedi.—Ditiro 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.

Modiro wa boromiwa woo o bego o dirwa Efeso ka ntle le pelaelo o be o atlega. Ditiro 19:10 e re: “Bohle bao ba dulago seleteng sa Asia ba [ile] ba kwa lentšu la Morena, Bajuda gotee le Bagerika.”

Tšwelopele Kua Asia Minor

Go ya bofelong bja nako ya go dula ga gagwe Efeso, Paulo o ile a ngwalela Bakorinthe gore: “Diphuthego tša Asia di a le dumediša.” (1 Bakorinthe 16:19) Ke diphuthego dife tšeo Paulo a bego a naganne ka tšona? A ka be a ile a akaretša tšeo di bego di le Kolose, Laoditsea, Hierapoli. (Bakolose 4:12-16) Puku ya Paul—His Story e re: “Go bonagala e le mo go kwagalago go bolela gore go tsebja ga metse ya Simirina, Peregamo, Sarede le Filadelefia go bile gona ka baka la modiro wa boromiwa wo o ilego wa dirwa Efeso. . . . Ka moka e be e le bokgoleng bja dikhilomithara tše 192 go dikologa Efeso gomme e kgokaganywa ke ditsela tše dibotse.”

Ka gona mo e ka bago nywaga e 20 ka morago ga Pentekoste ya 33 C.E., go ile gwa ba le diphuthego tše dintši ka borwa le ka bodikela bja Asia Minor. Go thwe’ng ka dikarolo tše dingwe tša selete seo?

Baamogedi ba Mangwalo a Petro

Moapostola Petro o ile a ngwala lengwalo la gagwe la pele le le buduletšwego nywaga e mmalwa ka morago, e lego mo e ka bago ka 62 go ya go 64 C.E. O ile a le romela go Bakriste ba Ponto, Galatia, Kapadokia, Asia le Bithinia. Lengwalo la Petro le bontšha gore go ka be go be o e-na le diphuthego tša Bokriste mo mafelong a, tšeo bagolo ba tšona ba ilego ba botšwa gore ba ‘diše mohlape.’ Diphuthego tše di hlomilwe neng?—Petro 1:1; 5:1-3.

 Mafelo a mangwe ao baamogedi ba mangwalo a Petro ba bego ba dula go ona, a bjalo ka Asia le Galatia, a ile a botšwa ebangedi ke Paulo. Lega go le bjalo, o be a se a ka a bolela ditaba tše dibotse Kapadonia goba Bithinia. Beibele ga e re botše gore Bokriste bo ile bja phatlalala bjang mo dikarolong tše, eupša e ka ba e bile ka Bajuda goba basokologi bao ba bego ba le Jerusalema ka Pentekoste ya 33 C.E., bao ka morago ba ilego ba boela gae. Go sa šetšwe gore boemo ke bofe, nywaga e ka bago e 30 ka morago ga Pentekoste, ge Petro a be a ngwala mangwalo a gagwe, go be go le molaleng gore go be go e-na le diphuthego tšeo “di bego di phatlaletše Asia Minor,” bjalo ka ge seithuti se sengwe se bolela.

Diphuthego tše Šupago tša Kutollo

Go hlanogela Baroma ga Bajuda go ile gwa dira gore Jerusalema e senywe ka 70 C.E. Mohlomongwe Bakriste ba bangwe ba Judea ba ile ba falalela Asia Minor. *

Go ya bofelong bja lekgolo la pele la nywaga C.E., Jesu Kriste o ile a diriša moapostola Johane go romela mangwalo diphuthegong tše šupago tša Asia Minor. Mangwalo a ao a yago diphuthegong tša Efeso, Simirina, Peregamo, Thiathira, Sarede, Filadelefia le Laoditsea, a utolla gore ka nako yeo Bakriste karolong ye ya Asia Minor ba be ba lebane le dikotsi tše di fapa-fapanego, tše bjalo ka boitshwaro bjo bo gobogilego, dihlotswana le bohlanogi.—Kutollo 1:9, 11; 2:14, 15, 20.

Tirelo ya Boipoetšo le ya Moya ka Moka

Go phatlalala ga Bokriste lekgolong la pele la nywaga go bontšha gabotse gore go akareditše dipego tša go feta tšeo re di balago go Ditiro tša Baapostola. Baapostola bao ba tsebegago kudu, Petro le Paulo, ba ile ba phetha mediro yeo e hlalositšwego go Ditiro, eupša bontši bja ba bangwe bao ba sa tsebjego bo be bo dira modiro wa boboledi mafelong a mangwe. Tšwelopele kua Asia Minor e gatelela gore Bakriste ba pele ba ile ba latela taelo ya Jesu Kriste ka kelohloko, e rego: “Ka gona, e-yang le dire batho ba ditšhaba ka moka barutiwa.”—Mateo 28:19, 20.

Ka mo go swanago le lehono, ke feela palo e nyenyane ya ditiro tša potego ya Dihlatse tša Jehofa lefaseng ka bophara yeo e tsebjago ke borwarre bja ditšhaba-tšhaba. Bjalo ka baebangedi ba botegago ba Asia Minor ya lekgolong la pele la nywaga, bontši bja baboledi ba ditaba tše dibotse ba mehleng yeno ga se bao ba tumilego. Lega go le bjalo, le bona ba thabela maphelo a putsago a go dula ba swaregile ka modiro wa go bolela le gona ba thabela kgotsofalo ya go tseba gore ba latela taelo ya gore ba ikgafe bakeng sa go thuša ba bangwe.—1 Timotheo 2:3-6.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi/Mmapa go letlakala 9]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

MAETO A PAULO

Leeto la Pele la Boromiwa

Leeto la Bobedi la Boromiwa

Leeto la Boraro la Boromiwa

Teroa

Simirina

Efeso

Laoditsea

Peregamo

Thiathira

Sarede

Filadelefia

Hierapoli

Kolose

LITSIA

PAMFILIA

Perega

BITHINIA

FIRIGIA

Antiokia (ya Pisidia)

Lisitara

Ikonia

Derebe

TSILITSIA

TSIPERO

GALATIA

KAPADOKIA

Tareso

PONTO

[Lepokisi go letlakala 11]

BAKRISTE BA PELE KUA BITHINIA LE PONTO

Profense e kopanego ya Bithinia le Ponto e ikadile Lebopong la Lewatle le Leso la Asia Minor. Go tsebja go gontši ka bophelo bja letšatši le letšatši profenseng ye, go tšwa go seo Pliny yo Monyenyane, yo mongwe wa bahlankedi ba gona, a ilego a se ngwalela Mmušiši wa Roma e lego Trajan.

Nywaga e ka bago e 50 ka morago ga ge lengwalo la Petro le badilwe diphuthegong tša tikologo ye, Pliny o ile a kgopela Trajan gore a mo eletše gore a sware Bakriste bjang. Pliny o ngwadile gore: “Ga se ka ka ka ba gona go hlahloba Bakriste. Ka baka leo, ga ke tsebe bogolo bja kotlo yeo ba e hweditšego. Batho ba bantši ba nywaga ka moka le maemo ka moka, banna le basadi, ba tlišwa tshekong, gomme se se ipontšha se tla tšwela pele. Ga se metse e megolo feela, eupša le metse-magae le dilete le tšona di tutueditšwe ke go ikopanya le sehlotswana se seo se sa rategego sa bodumedi.”

[Seswantšho go letlakala 9]

Antiokia

Teroa

[Mothopo]

© 2003 BiblePlaces.com

[Seswantšho go letlakala 10]

Bobogelo bja dipapadi bja Efeso—Ditiro 19:29

[Seswantšho go letlakala 10]

Motheo wa aletare ya Zeus kua Peregamo. Bakriste ba motse wo ba be ba dula “mo go lego sedulo sa bogoši sa Sathane.”—Kutollo 2:13

[Mothopo]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.