Luka—Modirišani yo a Rategago

NGWAGA e be e le wa 65 C.E. Naga e le ya Roma. Luka o be a tseba dikotsi tša go itsebiša e le mogwera wa moapostola Paulo, yoo ka nako yeo a bego a sekišwa ka baka la tumelo ya gagwe. Go be go bonala e ka Paulo o tla ahlolelwa lehu. Eupša ka nako yeo ye e bego e hlobaetša, ke Luka—Luka a nnoši—yo a bego a e-na le moapostola.—2 Timotheo 4:6, 11.

Leina Luka, le tlwaelegile kudu go babadi ba Beibele ka gobane Ebangedi yeo a e ngwadilego e bitšwa ka leina la gagwe. Luka o sepetše maeto a matelele le Paulo, yoo a bego a mmitša “ngaka e rategago” le ‘modirišani wa-ka.’ (Bakolose 4:14; Filemone 24) Mangwalo a nea tsebišo e nyenyane ka Luka, a bolela ka leina la gagwe gararo feela. Lega go le bjalo, ge o hlahloba seo nyakišišo e se bolelago ka Luka, mohlomongwe le wena o ka mo tšeela godimo go swana le Paulo yo a bego a tšeela Mokriste yo yo a botegago godimo.

Mongwadi le Moromiwa

Ebangedi ya Luka le puku ya Ditiro tša Baapostola di ngwaletšwe Theofilo, gomme di bontšha gore Luka o ngwadile bobedi bja mangwalo a ao a buduletšwego ke Modimo. (Luka 1:3; Ditiro 1:1) Luka ga a bolele gore o bile hlatse ya bodiredi bja Jesu Kriste. Go e na le moo, Luka o re o amogetše tsebišo go bao ba bonego ka mahlo gomme o “latišišitše dilo ka moka go tloga mathomong ka mo go nepagetšego.” (Luka 1:1-3) Ka gona Luka a ka ba a bile molatedi wa Kriste lebakeng le lengwe ka morago ga Pentekoste ya 33 C.E.

Ba bangwe ba nagana gore Luka o be a e-tšwa Antiokia kua Siria. Ba bolela gore Ditiro e hlalosa ditiragalo tšeo di diregilego motseng woo le gore puku ye e hlaola monna o tee gore e bile “mosokologi wa Antiokia” go banna ba šupago “ba hlatsetšwego,” mola go sa bolelwe ka metse yeo ba bangwe ba tshelelago ba tšwago go yona. Ke therešo gore re ka se ke ra kgonthišega gore se se bontšha kgahlego e itšego ka Antiokia ka ge e le gabo Luka.—Ditiro 6:3-6.

Gaešita le ge leina la Luka le sa bolelwe go Ditiro, ditemana tše dingwe di na le mašupi a “re,” le “rena,” go bontšha gore o kgathile tema ditiragalong tše dingwe tšeo di hlaloswago ka pukung ye. Ge Luka a latišiša maeto a Paulo le badirišani ba gagwe a go phatša Asia Minor, o re: “Ba feta Misia gomme ba theogela Teroa.” Teroa ke moo Paulo a ilego a ba le pono ya monna wa Matsedonia yo a ilego a mo lopa ka gore: “Tshelela Matsedonia gomme o re thuše.” Luka o tlaleletša ka gore: “Gatee-tee ge a bone pono, re ile ra nyaka go ya Matsedonia.” (Ditiro 16:8-10) Go fetoša lešupi la “ba” gore e be “re” go bontšha gore mohlomongwe Luka o ile a tlatša sehlopha sa Paulo kua Teroa. Ka morago, Luka o hlalosa modiro wa boboledi kua Filipi a ikakaretša, a bontšha gore le yena o tšere karolo go wona. O ngwala gore: “Ka letšatši la sabatha ra ya ka ntle ga kgoro hleng ga noka, moo re bego re nagana gore go be go e-na le lefelo la thapelo; gomme ra dula fase ra thoma go bolela le basadi bao ba bego ba kgobokane moo.” Ka baka leo, Lidia le bohle ka lapeng la gagwe ba ile ba amogela ditaba tše dibotse gomme ba kolobetšwa.—Ditiro 16:11-15.

 Ba ile ba lebeletšana le kganetšo kua Filipi, moo Paulo a ilego a fodiša ngwanenyana yo a bego a noga ka tutuetšo ya “motemona wa bonoge.” Ge beng ba gagwe ba be ba bona gore mokgwa wa bona wa go dira tšhelete ga o sa le gona, ba ile ba swara Paulo le Silase, bao ka morago ba ilego ba bethwa gomme ba lahlelwa kgolegong. Go bonala Luka a se a ka a swarwa, ka ge a ile a hlalosa phihlelo ya badirišani ba gagwe ka tsela e bontšhago gore o be a se gona. Ka morago ga go lokollwa, “[Paulo le Silase] ba ile ba . . . kgothatša [bana babo bona] gomme ba tloga.” Ke feela ka morago ga ge Paulo a boetše Filipi moo Luka a ilego a thoma gape go ngwala a ikakaretša. (Ditiro 16:16-40; 20:5, 6) Mohlomongwe Luka o ile a šala Filipi bakeng sa go hlokomela modiro fao.

Go Kgoboketša Tsebišo

Luka o kgonne bjang go kgoboketša tsebišo bakeng sa Ebangedi ya gagwe gotee le puku ya Ditiro? Dikarolo tšeo Luka a ikakaretšago go tšona ka pukung ya Ditiro di bontšha gore o ile a sepela le Paulo go tloga Filipi go ya Jerusalema, moo moapostola a ilego a golegwa gape. Ge ba le tseleng ya go ya moo, sehlopha sa Paulo se ile sa dula le Filipi, moebangedi wa Kesarea. (Ditiro 20:6, 21:1-17) Luka a ka ba a ile a kgoboketša tsebišo bakeng sa pego ya gagwe ya ditiro tša pele tša boromiwa kua Samaria go Filipi, yo a ilego a etelela pele modiro wa boboledi moo. (Ditiro 8:4-25) Eupša methopo e mengwe ya Luka e bile efe?

Nywaga e mebedi yeo Paulo a e feditšego a golegilwe kua Kesarea e ka no ba e neile Luka sebaka sa go dira nyakišišo bakeng sa Ebangedi ya gagwe. Jerusalema e be e se kgole, e lego moo a bego a ka bala dipego tša lešika labo Jesu. Luka o ile a bega ditaba tše dintši tša bophelo bja Jesu le bodiredi bja gagwe tšeo di hwetšwago ka Ebangeding ya gagwe feela. Seithuti se sengwe se hlaotše ditemana tše bjalo tše ka bago tše 82 tšeo di bolelago ka bophelo le bodiredi bja Jesu tšeo di sego gona ka diebangeding tše dingwe.

Go na le kgonagalo ya gore Luka a ka ba a kwele ditaba tša mabapi le matswalo a Johane go Elisabetha, mmago Johane Mokolobetši. A ka ba a kwele ditaba tša matswalo a Jesu le bophelo bja gagwe go Maria, mmago Jesu. (Luka 1:5-80) Mohlomongwe Petro, Jakobo, goba Johane ba boditše Luka ka dihlapi tšeo di ilego tša swarwa ka mohlolo. (Luka 5:4-10) Ke Ebangeding ya Luka feela moo re ithutago ka dipapišo tše dingwe tša Jesu, tše bjalo ka ya Mosamaria wa kgaugelo,  mojako o pitlaganego, tšhelete ya tšhipi ya terakema, morwa wa lehlaswa, le ka ya monna wa mohumi le Latsaro.—Luka 10:29-37; 13:23, 24; 15:8-32; 16:19-31.

Luka o bontšhitše go kgahlegela batho ka mo go tseneletšego. O ile a bega ka sehlabelo sa Maria sa thakgafatšo, go tsošwa ga morwa wa mosadi wa mohlologadi le ka mosadi yo a ilego a tlotša dinao tša Jesu. Ke Luka yo a ilego a bolela ka basadi bao ba ilego ba direla Kriste le go re botša gore Mareta le Maria ba ile ba Mo amogela. Ebangedi ya Luka e hlalosa ka go fodišwa ga mosadi yo a bego a hunagane le ka monna yo a bego a swerwe ke bolwetši bja go ruruga le ka go hlwekišwa ga balephera ba lesome. Luka o re botša ka Sakeo yo mokopana, yo a ilego a namela sehlare gore a kgone go bona Jesu, le go bega ka go sokologa ga modiradibe yo a bego a kokotetšwe koteng ka lehlakoreng la Kriste.—Luka 2:24; 7:11-17, 36-50; 8:2, 3; 10:38-42; 13:10-17; 14:1-6; 17:11-19; 19:1-10; 23:39-43.

Ke mo go lemogegago gore Ebangedi ya Luka e bolela ka go fodišwa ga dintho moo go dirwago ke Mosamaria wa kgaugelo wa papišong ya Jesu. Ka ge a be a kgahlegela bongaka, ke mo go kwagalago ge Luka a bega ka mokgwa wa go fodiša woo o dirišitšwego woo o hlalositšwego ke Jesu, go akaretša le beine e thibelago go phera ga dintho, makhura bakeng sa go thibela go ngangega ga dintho, le go bofša ga dintho.—Luka 10:30-37.

Mogwera wa Mogolegwa

Luka o be a tshwenyegile ka moapostola Paulo. Ge Paulo a be a golegilwe kua Kesarea, tona ya madira a Roma e lego Felikisi o ile a laela gore go ‘se iletšwe motho wa gabo Paulo go mo hlankela.’ (Ditiro 24:23) Luka e ka ba e bile yo mongwe wa bao ba ilego ba mo hlankela. Ka ge Paulo a be a babja gantši, go mo hlokomela e ka ba e bile o mongwe wa mediro ya “ngaka e rategago.”—Bakolose 4:14; Bagalatia 4:13.

Ge Paulo a be a dira boipiletšo go Kesara, tona ya madira a Roma e lego Fesito o ile a romela moapostola kua Roma. Luka ka potego o ile a sepela le mogolegwa leetong le letelele la go ya Italy gomme a ngwala phihlelo e kwagalago ka go robega ga sekepe sa bona. (Ditiro 24:27; 25:9-12; 27:1, 9-44) Ge a be a golegetšwe ka ntlong kua Roma, Paulo o ile a ngwala mangwalo a mmalwa a buduletšwego, ao go a mabedi a ona a bolelago ka Luka. (Ditiro 28:30; Bakolose 4:14; Filemone 24) Mohlomongwe e ka ba e le nakong ye ya nywaga e mebedi moo Luka a ilego a ngwala puku ya Ditiro.

Go ka ba go be go dirwa mediro e mentši ya moya ntlong ya Paulo kua Roma. Moo Luka a ka ba a ile a kopana le badirišani ba bangwe ba Paulo—Tigiko, Aristareko, Mareka, Jasitose, Epafora, Onesimo le ba bangwe.—Bakolose 4:7-14.

Nakong ya ge Paulo a golegilwe la bobedi gomme a ikwa gore o kgaufsi le go hwa, Luka yo a botegago le yo a nago le sebete o be a e-na le yena, le ge ba bangwe ba be ba tlogetše moapostola yo. Go dula ga Luka go ka ba go ile gwa mmea kotsing ya go lahlegelwa ke tokologo ya gagwe. Mohlomongwe a šoma bjalo ka mongwadi, Luka a ka ba a ngwadile mantšu a Paulo a rego: “Ke Luka a nnoši yo a nago le nna.” Ka ge go be go tlwaelegile, kapejana ka morago ga moo Paulo o ile a kgaolwa hlogo.—2 Timotheo 4:6-8, 11, 16.

Luka o be a e-na le boikgafo e bile a ikokobeditše. Ga se a ka a kgantšha thuto ya gagwe goba go itsomela botumo. Ke therešo gore a ka ba a ile a phegelela go phela bjalo ka ngaka, eupša o ile a kgetha go phegelela dikgahlego tša Mmušo. Go swana le Luka, anke re ikgafeleng go bolela ditaba tše dibotse gomme re hlankeleng ka boikokobetšo bakeng sa go nea Jehofa letago.—Luka 12:31.

[Lepokisi go letlakala 19]

THEOFILO E BE E LE MANG?

Luka o lebišitše Ebangedi ya gagwe le Ditiro tša Baapostola go Theofilo. Ebangeding ya Luka, monna yo o bitšwa “Theofilo yo a hlomphegago kudu.” (Luka 1:3) “Yo a hlomphegago” e be e le mokgwa wa go bitša motho yo a humilego kudu le bahlankedi ba phagamego ba mmušo wa Roma. Moapostola Paulo o ile a bitša Fesito, tona ya madira a Roma a kua Judea, ka tsela e swanago.—Ditiro 26:25.

Go molaleng gore Theofilo o ile a kwa ka bodiredi bja Jesu gomme bo be bo mo kgahlile. Luka o be a holofela gore Ebangedi ya gagwe e be e tla thuša Theofilo gore a “tsebe ka botlalo therešo ya dilo tšeo [a] di rutilwego ka molomo.”—Luka 1:4.

Go ya ka seithuti sa Mogerika Richard Lenski, go bonala Theofilo e be e se modumedi ge Luka a be a mmitša “yo a hlomphegago kudu,” ka ge “dipukung tša Bokriste ka moka, . . . go se na Mokriste yo a ilego a bitšwa ka mokgwa woo wa lefase wa kgodišo.” Ka morago, ge Luka a be a ngwala puku ya Ditiro, ga se a ka a diriša sereto sa “yo a hlomphegago” eupša o ile a fo re: “Theofilo.” (Ditiro 1:1) Lenski o phetha ka gore: “Ge Luka a be a ngwalela Theofilo Ebangedi ya gagwe, monna yo yo a hlomphegago e be e se ya hlwa e e-ba Mokriste, eupša o be a kgahlwa kudu ke dilo tšeo di sepedišanago le Bokriste; eupša ge Luka a be a mo romela puku ya Ditiro, Theofilo o be a šetše a sokologile.”