Ye ke e nngwe ya ditaba tše bohlokwa kudu yeo banyalani ba lebeletšanago le yona ge e ba ba kgetha mokgwa wa go nontšhetša lee la mosadi ka ntle ga mmele (in vitro fertilization [IVF]). Banyalani ka moka ba ikarabela go Jehofa ka seo ba se dirago. Lega go le bjalo, ba ka holega ge e ba ba ka hwetša ditaba ka botlalo mabapi le mekgwa ya go thuša go ima.

Ka 1978 mosadi yo mongwe kua Engelane e bile wa pele wa go thušwa go ima ka mokgwa wo. O be a sa kgone go ima ka gobane ditsela tša go iša mae popelong ya gagwe di be di thibane, ka go re’alo di sa dumelele peu gore e kopane le le lengwe la mae a gagwe. Ditsebi tša kalafo di ile tša mmua gomme tša ntšha le lengwe la mae a gagwe, tša le tsenya ka sebjaneng sa galase ke moka tša le nontšha ka peu ya monna wa gagwe. Lee leo le le nontšhitšwego le ile la fepša gore le gole gomme la tsenywa ka popelong ya gagwe, moo le ilego la tšwela pele le gola. Ge nako e dutše e eya, o ile a belega ngwana wa ngwanenyana. Mokgwa wo le e mengwe e fapanego le wona, e ile ya bitšwa in vitro fertilization, goba IVF.

Gaešita le ge tsela yeo IVF e dirwago ka yona e ka fapana go ya ka dinaga, gantši e akaretša dilo tše latelago: Mosadi o newa dihlaretagi tše matla ka dibeke tše mmalwa gore di thuše diobari tša gagwe go tšweletša mae a mantši. Monna a ka kgopelwa gore a tliše peu yeo e sa tšwago mmeleng wa gagwe a diriša mokgwa wa go tsoša setho sa pelego. Mae le peu e hlwekišitšego di kopanywa ka laboratoring. Mae a mantši a ka nontšhwa gomme a thoma go ikatiša, ke moka a fetoga maseana. Ka morago ga letšatši goba go feta moo, maseana ao a sa tšwago go thoma go bopega a hlahlobja ka šedi go bona ge e ba go na le a golofetšego le ao a bonagalago a phetše gabotse gomme a ka tsenywa ka popelong gore a gole. Mo e ka bago ka letšatši la boraro, ke mo go tlwaelegilego gore ka popelong ya mosadi yoo go se fetišetšwe lee le letee le kaonekaone eupša go fetišetšwe a mabedi goba a mararo e le gore go oketšwe kgonagalo ya gore a ime. Ge e ba go ka thoma go gola lee letee goba go feta moo, gona o a ima gomme ka moragonyana go letelwa gore o tla belega ngwana.

Eupša go thwe’ng ka mae a nontšhitšwego ao a sego a fetišetšwa ka popelong, go akaretša le ao a bonagalago a se a phela gabotse goba ao a golofetšego? Ge e ba a tlogelwa a le noši, go se go ye kae mae ao a šetšego a ka se  kgone go phela ka ntle ga popelo. Pele ga ge seo se direga, mae a šetšego a ka kgahlišwa ka seela sa nitrogen. Ka baka la’ng? Ge e ba maiteko a mathomo a IVF a folotša, a mangwe a mae ao a šetšego a ka dirišwa nakong e tlago ge go dirwa mogato wa IVF gape, gomme seo se ka dirwa ka ditshenyagalelo tša tlasana. Lega go le bjalo, se se rotoša ditaba tše di lego mabapi le boitshwaro. Go etša ge go bontšhitšwe ka banyalani bao ba rotošitšego potšišo e lego ka mo godimo, ba bantši ba palelwa ke go dira phetho ka seo ba swanetšego go se dira ka mae a bona ao a kgahlilego. Ba ka ba ba sa nyake go ba le bana ba oketšegilego. Batswadi bao ba ka thatafalelwa ke go ba le ngwana yo mongwe gape ka gobane ba godile goba ba ka se kgone go lefelela ditshenyagalelo tša IVF. Ba ka ba ba boifa dikotsi tšeo di sepedišanago le go ima masea a mantši ka nako e tee. * Lehu goba go tsena lenyalong gape ga molekane yo mongwe goba ka bobedi bja bona go ka raranya dilo. Ka baka leo, banyalani ba bangwe ba ipotšiša dilo tše dintši tabeng ye, ka gona ba feleletša ba lefelela gore go lotwe mae ao ka nywaga e mentši.

Ka 2008, setsebi se segolo sa go nontšhwa ga mae se boletše ka go The New York Times gore batho ba bantši bao ba dirago IVF ba tloga ba thatafalelwa ke go dira phetho e botse mabapi le mae a nontšhitšwego ao a šetšego. Sehlogo seo se itše: “Mo e ka bago mae a nontšhitšwego a 400 000 a lotilwe ka ditšidifatšing tša dikliniking naga ka bophara, gomme a mangwe a oketšegilego a išwa moo letšatši le lengwe le le lengwe . . . Mae ao a ka dula a le gona ka nywaga e lesome goba go feta moo ge e ba a lotwa ka tsela ya maleba ka gore a kgahlišwe ka setšidifatšing, eupša ga se ka moka ga ona a tlago go phela ge e ba a tološwa.” (Mongwalo o sekamego ke wa rena.) Mokgwa woo go sa tšwago go bolelwa ka wona o dira gore Bakriste ba bangwe ba emenyana gomme ba naganišiše ka taba ye. Ka baka la’ng?

Banyalani ba Bakriste bao ba lebeletšanego le ditaba tšeo di rotošitšwego ke IVF ba ka naganišiša ka seo se ka diregago boemong bjo bo latelago bja tša kalafo. Mokriste a ka swanelwa ke go dira phetho ka seo a tlago go se dira ge motho yo a mo ratago a le boemong bjo bo sa holofetšego gomme a thekgwa ke dilo tšeo di mo thušago  gore a phele, tše bjalo ka motšhene wa go thuša go hema. Bakriste ba therešo ga ba hlokomologe go itlhokomela ka tša kalafo; ka go dumelelana le Ekisodo 20:13 le Psalme 36:9, ba tšeela bophelo godimo. Phafoga! (ya Seisemane) ya May 8, 1974, e itše: “Ka ge bao ba kganyogago go dumelelanya maphelo a bona le melao ya motheo ya Beibele ba hlompha pono ya Modimo mabapi le go kgethega ga bophelo, le ka mohla ba ka se bolaye motho gobane a ekwa bohloko, e lego tiro ya ka boomo ya go fediša bophelo bja molwetši, ka gobane ba latela matswalo a bona e bile ba kwa melao ya mebušo. Lega go le bjalo, maemong a mangwe go ka dirišwa motšhene wa go hema e le tsela feela ya go mo thuša gore a se hwe. Ditho tša lapa di swanetše go dira phetho ya ge e ba di tla tšwela pele ka seo goba di ka se dire bjalo.

Ke therešo gore boemo bjo ga bo swane le bja banyalani bao ba dirišitšego mokgwa wa IVF gomme ga bjale ba bolokile mae ao a nontšhitšwego. Eupša kgetho e nngwe yeo ba ka e newago ke ya gore go tlošwe mae ao ka setšidifatšing sa nitrogen gomme a tologe. Ka ntle le gore go šomišwe setšidifatši sa maitirelo, go se go ye kae mae ao a tla senyega go fihla bokgoleng bja gore a se sa hlwa a šoma. Banyalani ba swanetše go dira phetho ya ge e ba ba tla dumelela seo.—Bagal. 6:7.

Ka ge banyalani ba dirile phetho ya go diriša IVF gore mosadi a ime gomme go holofetšwe gore a be le ngwana, ba ka kgetha go rwala ditshenyagalelo tša go lota mae ao ka setšidifatšing goba ba ka kgetha go a šomiša nakong e tlago ge ba diriša IVF ka boiteko bja gore ba be le ngwana. Lega go le bjalo, banyalani ba bangwe ba ka dira phetho ya go se lote mae ao ka setšidifatšing, ba a lebelela e le ao a lotilwego feela ka ditsela tša maitirelo. Bakriste bao ba lebeletšanego le phetho ye ba ikarabela go Modimo ka gore ba diriše matswalo a bona ao a tlwaeditšwego ka Beibele. Kganyogo ya bona e swanetše go ba ya gore ba be le letswalo le lebotse, mola ba sa hlokomologe matswalo a ba bangwe.—1 Tim. 1:19.

Setsebi se sengwe sa diela tša mmele tša go nontšha mae se hweditše gore banyalani ba bantši “ba be ba gakanegile eupša ka nako e swanago ba tshwenyegile kudu ka boikarabelo bja gore ba dire phetho ya seo ba tlago go se dira ka mae a bona a [kgahlilego].” Se phethile ka gore: “Go banyalani ba bantši, go bonagala go se na phetho e botse tabeng ye.”

Go molaleng gore gaešita le Bakriste ba therešo bao ba naganelago go diriša IVF, ba swanetše go lekola ditaba ka moka tšeo di sepedišanago le mokgwa wo wa thekinolotši. Beibele e eletša gore: “Yo bohlale ke yo a bonego kotsi a ikuta, eupša ba se nago temogo ba fetile ba wela kotsing.”—Die. 22:3.

Seo se ka bonagala e le tharollo, eupša ga se tsela ya Mangwalo ya go rarolla bothata bja bona. E le gore re kwešiše lebaka la seo, anke re thomeng pele ka go hlahloba morero wa Boipolelo bja go Tiišetša Potego, lebaka leo bo dirišwago, le gore ke bjang le gona ke neng moo bo šomago.

Boipolelo bjo ke lengwalo leo le saenwago pele ga dihlatse ke baratani bao ba palelwago ke go nyalana ka baka la mabaka a hlaloswago ka mo tlase. Lengwalong leo, ba holofetša Modimo le batho pele ga dihlatse gore ba tla botegelana gomme ba ngwadiša lenyalo la bona semmušo ge e ba nakong e tlago go kgonega gore seo se dirwe. Ke moka phuthego e tla lebelela lenyalo la bona go swana le la bao ba nyalanego ka molao.

Ke ka baka la’ng Boipolelo bja go Tiišetša Potego bo dirišwa, le gona bo dirišwa neng? Jehofa ke yena a thomilego lenyalo gomme o le tšeela godimo. Morwa wa gagwe o itše: “Se Modimo a se tlemagantšego jokong go se be le motho yo a se aroganyago.” (Mat. 19:5, 6; Gen. 2:22-24) Jesu o okeditše ka gore: “Mang le mang yo a hlalago mosadi wa gagwe ge e se ka lebaka la bootswa [boitshwaro bjo bo gobogilego bja tša botona le botshadi], a nyala yo mongwe,  o a hlotlola.” (Mat. 19:9) Ka gona “bootswa,” ke gore, boitshwaro bjo bo gobogilego bja tša botona le botshadi, ke motheo o nnoši wa tlhalo yeo e ka fedišago lenyalo go ya ka Mangwalo. Ka mohlala, ge e ba monna a ka ba le dikopano tša botona le botshadi ka ntle ga lenyalo, mosadi wa gagwe yo a se nago molato a ka dira phetho ya ge e ba a tla mo hlala goba a se mo hlale. Ge e ba mosadi yoo a mo hlala, gona o lokologile go nyalwa gape.

Lega go le bjalo, dinageng tše dingwe, kudukudu mehleng e fetilego, dikereke tše dikgolo di be di sa amogele seo Beibele e se bolelago ka tlhalo. Go e na le moo, di be di ruta gore motho a ka se dumelelwe go hlala go sa šetšwe gore lebaka la gagwe ke lefe. Ka gona, mafelong a mangwe moo dikereke di bego di na le tutuetšo e kgolo, molao wa naga ga o dumelele batho go hlala, gaešita le ka tlase ga lebaka le le kwagalago leo Jesu a le boletšego. Dinageng tše dingwe, tlhalo e dumeletšwe, eupša megato yeo e latelwago ya go e fihlelela ke e metelele kudu, e raragane e bile e nyaka dilo tše dintši. Go ka tšea nywaga e mentšintši gore motho a feleletše a hladile. Go bjalo ka ge eka kereke goba mmušo o “thibela” seo Modimo a se amogelago.—Dit. 11:17.

Ka mohlala, banyalani ba ka dula nageng yeo go sa kgonegego gore motho a hlale goba go le thata kudu go hlala, mohlomongwe ka baka la gore seo se tšea nywaga e mentši gore se amogelwe ka molao. Ge e ba ba dirile boiteko bjohle bja go fediša manyalo ao ba lego go ona ka molao gomme ba swanelega pele ga Modimo gore ba nyalane, ba ka saena Boipolelo bja go Tiišetša Potego. Tokišetšo yeo e dirilwe ka lerato ke phuthego ya Bokriste dinageng tše bjalo. Eupša ga se ya swanelwa go dirišwa dinageng tše dintši moo go kgonegago gore motho a hlale, gaešita le ge megato ya gona e bitša kudu goba e raragane.

Ka baka la go se kwešiše seo se bolelwago ke Boipolelo bja go Tiišetša Potego, ba bangwe bao ba dulago moo tlhalo e kgonegago gona ba ile ba botšiša ka taba ya go saena lengwalo le bjalo go e na le gore ba lebeletšane le mathata goba go raragana le ge e le gofe moo go lego gona gore motho a hlale.

Tabeng yeo re e ahlaahlago mo, monna le mosadi bao ba dulago mmogo ka tsela e gobogilego ba nyaka go nyalana. Yo mongwe le yo mongwe wa bona o lokologile go ya ka Mangwalo; ga go yo a tlemilwego go molekane yo mongwe wa nakong e fetilego. Eupša monna ga a nageng yeo ka molao, gomme mmušo o ka se dumelele lenyalo la motho yo a sego nageng ya wona ka molao. (Dinageng tše dingwe balaodi ba ka dumelela lenyalo ka molao gaešita le ge yo mongwe wa baratani goba bobedi bja bona e se badudi ba molao nageng yeo.) Mo tabeng yeo re e ahlaahlago, tlhalo e dumeletšwe ka molao nageng yeo. Ka baka leo, boemong bjo bjalo go ka se dirišwe Boipolelo bja go Tiišetša Potego. Ela hloko gore tabeng ya baratani ba ga se gore yo mongwe wa bona o nyaka go hlala gomme ga a dumelelwe ke molao. Bobedi bja bona ba lokologile go tsena lenyalong. Eupša ka baka la ge monna a se nageng ka molao, ke eng seo ba ka se dirago? Mohlomongwe ba ka ya nageng e nngwe moo molao wa yona o ka se bego le bothata ka boemo bja gagwe. Goba go ka tla gwa kgonega gore ba nyalane nageng yeo ba šetšego ba dula go yona ge e ba monna a gata megato ya gore a hwetše ditshwanelo tša gore e be modudi wa naga yeo.

Ee, baratani bao ba ka dumelelanya maphelo a bona le ditekanyetšo tša Modimo le molao wa Kesara. (Mar. 12:17; Baroma 13:1) Re holofela gore ba tla dira seo. Ka morago ga moo, ba ka swanelegela go kolobetšwa.—Baheb. 13:4.