“Molao e Bile Moetetši wa Rena”

KE BANA ba bakae bao ba lemogago bohlokwa bja melao le tayo? Ga se ba bantši. Go bona, dithibelo di a selekiša. Lega go le bjalo, bao ba nago le boikarabelo bja go thuša bana ba a tseba gore tlhokomelo e swanetšego ke ya bohlokwa. Le gona ge nywaga e dutše e feta, bana ba bantši ba tla lemoga bohlokwa bja tlhahlo yeo ba e neilwego. Moapostola Paulo o dirišitše papišo ya monna yo a bego a šireletša bana go hlalosa megato yeo Jehofa Modimo a e gatilego go hlokomela batho ba gagwe.

Bakriste ba bangwe ba lekgolong la pele la nywaga ba naga-seleteng ya Roma e lego Galatia ba be ba gatelela gore Modimo o amogela feela  batho bao ba bego ba e-kwa Molao woo Modimo a o neilego Baisiraele ka Moše. Moapostola Paulo o be a tseba gore se ga se therešo, ka gobane Modimo o neile moya o mokgethwa go batho bao ba sa kago ba boloka molao wa Bajuda. (Ditiro 15:12) Ka gona Paulo o ile a phošolla kgopolo yeo e fošagetšego ka go diriša papišo. Lengwalong le le yago go Bakriste ba Galatia, o ngwadile gore: “Molao e bile moetetši wa rena go ya go Kriste.” (Bagalatia 3:24) Moithuti yo mongwe o re moetetši o “phetha karolo ya bohlokwa yeo e thomilego mehleng ya bogologolo.” Go kwešiša setlogo sa moetetši go re thuša go kwešiša ntlha yeo moapostola Paulo a bego a e bolela.

Moetetši le Boikarabelo bja Gagwe

Baetetši ba be ba dirišwa kudu malapeng a humilego a Bagerika le Baroma, mohlomongwe le malapeng a Bajuda bakeng sa go hlokomela mediro ya ngwana go tloga bjaneng go fihla mahlalagading. Ka tlwaelo moetetši e be e le lekgoba leo le botwago, gantši e le motho yo mogolo yo a bego a le bjalo ka mohlokomedi yo a kgonthišetšago gore ngwana o šireletšegile le gore ngwana o phethagatša dikganyogo tša tatagwe. Moetetši o be a e-ya le ngwana kae le kae mo a yago letšatši ka moka, a kgonthišetša gore o hlwekile, a mo iša sekolong, gantši a mo swarela dipuku le di dirišwa tše dingwe gaešita le go mo hlahla dithutong tša gagwe.

Gantši moetetši e be e se morutiši. Go e na le go nea ngwana thuto ya sekolo, moetetši o be a fetiša ditaelo tša tatago ngwana bjalo ka mohlokomedi. Lega go le bjalo, o be a hlahla ngwana ka go se lebanye ka go mo hlokomela le go mo laya. Se se be se akaretša go ruta ngwana mekgwa e mebotse, go mo kgalemela gaešita le go mmetha ge e ba a sa itshware gabotse. Ke therešo gore mma le tate e be e le barutiši ba bagolo ba ngwana. Lega go le bjalo, ge mošemane a dutše a gola, moetetši wa gagwe o be a mo ruta gore o swanetše go sepela a otlologile ge a le setarateng, a apare kobo ya gagwe ya ka ntle, a be le mekgwa e mebotse ya go dula le ya go ja le gore o swanetše go ema ge batho ba bagolo ba tsena ka phapošing, a rate batswadi ba gagwe le tše dingwe.

 Radifilosofi wa Mogerika e lego Plato (428-348 B.C.E.), o be a kgodišegile gore dikganyogo tša bjana di swanetše go thibelwa. O ngwadile gore: “Bjalo ka ge dinku goba diphoofolo tše dingwe tše di fulago di ka se fule ka ntle le modiši, le bana ba ka se phele ka ntle le moetetši, goba lekgoba ka ntle le mong wa lona.” Pono ye e ka bonagala e feteletše eupša ke ka tsela yeo Plato a bego a bona dilo ka gona.

Go ba gona ga baetetši ka dinako tšohle go dirile gore ba lebelelwe e le bahlapetši ba ba gatelelago le balai ba sehlogo, e lego seo se ilego sa dira gore ba hlaselwe ka ditatofatšo tše sa rego selo le tše sa felego tšeo di bego di fokola. Lega go le bjalo, moetetši o be a šireletša ngwana boitshwarong le mmeleng. Radihistori wa Mogerika wa lekgolong la bobedi la nywaga C.E. e lego Appian, o anega kanegelo ya moetetši yo mongwe yoo ge a be a e-ya sekolong le ngwana, a ilego a swanelwa ke go gokarela ngwana e le gore a mo šireletše bathong bao ba bego ba nyaka go mmolaya. Ge a be a gana go lokolla ngwana, moetetši le ngwana ba ile ba bolawa.

Boitshwaro bjo bo gobogilego bo be bo atile mehleng ya setlogo sa Bajuda. Bana, kudu-kudu ba bašemane, ba be ba swanetše go šireletšwa kgobošong ya tša thobalano. Ka go realo baetetši ba be ba dula le bana nakong ya dithuto, ka ge barutiši ba bantši ba be ba sa botege. Seboledi sa Mogerika sa lekgolong la bone la nywaga C.E. e lego Libanius, se ile sa ba sa re baetetši ba be ba swanetše go hlankela bjalo ka “bahlapetši ba bana bao ba sa dutšego ba gola” e le gore ba “leleke barutwana bao ba nago le tutuetšo e mpe le go se ba dumelele go tlwaelana le bašemane bao ba ba hlokometšego.” Baetetši ba bantši ba ile ba hlompšha ke bana bao ba bego ba ba hlokomela. Bohlatse bja gore batho ba bagolo ba be ba sa dutše ba e-na le tebogo bo ka bonwa mafsikeng ao a lego mabitleng a bao e kilego ya ba baetetši ba bona ba ba rategago bao ba hwilego.

Molao Bjalo ka Moetetši

Ke ka baka la’ng moapostola Paulo a ile a bapiša Molao wa Moše le moetetši? Ke’ng seo ka mo go kgethegilego se dirago gore papišo ye e be e swanetšego?

Karolo ya pele ke tsela yeo Molao o bego o šireletša ka yona. Paulo o hlalositše gore Bajuda ba be ba “hlokomelwa tlase ga molao.” Go be go le bjalo ka ge eka ba be ba e-na le moetetši yo a ba šireletšago. (Bagalatia 3:23) Molao o be o kgoma karolo e nngwe le e nngwe ya bophelo bja bona. O be o laola dikganyogo tša bona tše di gobogilego gotee le dilo tše dingwe tšeo ba bego ba di kganyoga. O be o hlahla boitshwaro bja bona gomme o ba kgalemela ka mehla bakeng sa diphošo tša bona e bile o gopotša Moisiraele yo mongwe le yo mongwe gore ga se a phethagala.

Le gona Molao e be e le tšhireletšo kgahlanong le dilo tše di nago le tutuetšo e mpe, tše bjalo ka mekgwa e gobogilego ya boitshwaro le ya bodumedi ya ditšhaba tše di bego di dikologile Baisiraele. Ka mohlala, go thibela ga Modimo Baisiraele go nyalana le baheitene go be go nyakega e le gore setšhaba se dule se e-na le tswalano e botse le yena. (Doiteronomio 7:3, 4) Melao e bjalo e be e boloka batho ba Modimo ba hlwekile moyeng e bile e ba lokišeletša gore ba kgone go lemoga Mesia. Ruri tše e be e le ditokišetšo tše lerato. Moše o ile a gopotša Baisiraele-gotee le yena gore: “Morêna ó be a Xo laya byalo ka motho xe a laya ngwana wa xaxwe.”—Doiteronomio 8:5.

Lega go le bjalo, karolo ya bohlokwa ya papišo ya moapostola Paulo e be e le go ba ga nakwana ga matla a taolo a moetetši. Ge ngwana a be a gotše ka mo go lekanego, o be a se sa hlwa a le ka tlase ga taolo ya moetetši wa gagwe. Radihistori wa Mogerika e lego Xenophon (431-352 B.C.E.) o ngwadile gore: “Ge mošemane a gola gomme e e-ba lesogana, ba bangwe ba mo lokolla tlhokomelong ya [moetetši] le [morutiši] wa gagwe; ga a sa ba ka tlase ga tlhokomelo ya bona eupša o dumelelwa gore a ikemele.”

Go bile bjalo le ka taolo ya Molao wa Moše. Mošomo wa wona e be e le wa nakwana—“go bonagatša dikarogo go fihlela go fihla peu [Jesu Kriste].” Moapostola Paulo o hlalositše gore go Bajuda, Molao e be e le ‘moetetši wa go ya go Kriste.’ E le gore Bajuda ba mehleng ya Paulo ba amogelwe ke Modimo, ba be ba swanetše go lemoga karolo ya Jesu morerong wa Modimo. Gatee-tee ge ba dirile bjalo, morero wa moetetši o be o phethilwe.—Bagalatia 3:19, 24, 25.

Molao woo Modimo a bego a o neile Baisiraele o be o phethagetše. O ile wa phethagatša ka mo go  feletšego morero woo Modimo a bego a o diretše wona—go šireletša batho ba gagwe le go ba lemoša ka ditekanyetšo tša gagwe tše di phagamego. (Baroma 7:7-14) Molao e be e le moetetši yo mobotse. Lega go le bjalo, go batho ba bangwe bao ba bego ba phela ka tlase ga tšhireletšo ya wona, dinyakwa tša wona di ka ba di ile tša bonala e le morwalo. Lega go le bjalo, Paulo o be a ka ngwala gore ge nako ya Modimo e beilwego e fihla, “Kriste o re lokolotše thogakong ya Molao ka theko.” Molao e be e le “thogako” feela ka kgopolo ya gore o ile wa bea Bajuda ba sa phethagalago ka tlase ga ditekanyetšo tšeo ba bego ba ka se kgone go di fihlelela ka mo go feletšego. O be o bolela gore ba swanetše go latela meetlo e itšego ka kelohloko. Gatee-tee ge Mojuda a be a amogela tokišetšo e phagamego yeo go dirilwego gore e kgonege ka sehlabelo sa Jesu sa topollo, go be go se sa nyakega gore a latele dithibelo tša moetetši.—Bagalatia 3:13; 4:9, 10.

Ka gona, ntlha ya Paulo ge a be a bapiša Molao wa Moše le moetetši e be e le go gatelela go ba ba wona mošireletši le go ba ga wona wa nakwana. Go amogelwa ke Jehofa ga go tlišwe ke go kwa Molao woo, eupša go tlišwa ke go lemoga Jesu le go ba le tumelo go yena.—Bagalatia 2:16; 3:11.

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 21]

“BAHLOKOMEDI” LE “BALAKI”

Ka ntle le go ngwala ka moetetši, moapostola Paulo o ile a diriša gape papišo ya “bahlokomedi” le “balaki.” Go Bagalatia 4:1, 2 re bala gore: “Ge feela mojabohwa e sa le ngwana le gatee ga a fapane le mohlanka, gaešita le ge e le mong wa tšohle, eupša o tlase ga bahlokomedi le tlase ga balaki go fihlela letšatšing leo tatagwe a le beilego e sa le pele.” Mediro ya “bahlokomedi” le “balaki” e be e fapane kudu le ya baetetši, eupša ntlha yeo moapostola Paulo a bego a nyaka go e hlalosa e be e swana.

Ka tlase ga molao wa Roma, ‘mohlokomedi’ o be a kgethwa ka molao gore a hlokomele ngwana yo e lego tšhiwana le go hlokomela ditšhelete tša gagwe go fihlela a godile. Ka gona, Paulo o re gaešita le ge ngwana yo bjalo ge e le gabotse e be e le “mong” wa bohwa bja gagwe, ge e be e sa le ngwana o be a sa laole bohwa bja gagwe, go etša ge lekgoba le be le sa bo laole.

Ka lehlakoreng le lengwe, ‘molaki’ e be e le moemedi yo a kgethilwego ka molao gore a laole ditšhelete tša ngwana. Radihistori wa Mojuda e lego Flavius Josephus o re lesogana leo le bitšwago Hyrcanus le ile la kgopela tatago lona gore a le ngwalele lengwalo leo le laelago molaki wa lona gore a le nee tšhelete ya go reka selo le ge e le sefe seo le bego le se nyaka.

Ka gona, go etša go ba ka tlase ga moetetši, go ba ka tlase ga ‘mohlokomedi’ goba ‘molaki’ go be go bolela go se be le tokologo ge motho e sa le yo monyenyane. Bophelo bja ngwana bo be bo laolwa ke batho ba bangwe go ba go fihla nakong yeo tatagwe a e beilego.

[Seswantšho go letlakala 19]

Seswantšho sa pitša ya matšoba ya Gerika ya bogologolo yeo e bontšhago moetetši a swere lehlotlo

[Tlhaloso ya Mothopo]

National Archaeological Museum, Athens

[Seswantšho go letlakala 19]

Pontšho yeo e lego komiking ya lekgolong la bohlano la nywaga B.C.E. yeo e bontšhago moetetši (a swere lehlotlo) a lebeletše ge ngwana yo a mo hlokometšego a rutwa mmino le direto

[Tlhaloso ya Mothopo]

Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY