Kamoo Mmušo wa Bogologolo wa Lydia o re Kgomago ka Gona Lehono

MOHLOMONGWE o ka ba o se wa ka wa kwa ka mmušo wa bogologolo wa Lydia, ka gona o ka makatšwa ke go tseba gore selo seo se utolotšwego moo se fetošitše tsela yeo lefase le dirago kgwebo ka yona. Babadi ba Beibele le bona ba ka makatšwa ke go ithuta gore selo se itšego seo se ilego sa hlangwa motseng wa Lydia se re thuša go kwešiša boporofeta bjo bo gakantšhago bja Beibele. Ke’ng seo baagi ba Lydia ba ilego ba se utolla? Pele re araba, e tla ba mo go kgahlišago go ithuta ka bophelo le mehla ya mmušo wo wo o nyakilego o lebalwa.

 Dikgoši tša Lydia di be di buša di le motseng-mošate wa tšona wa Sarede, karolong ya ka bodikela bja seo ka nako yeo e bego e le Asia Minor eupša ga bjale e lego Turkey. Kgoši ya mafelelo ya Lydia e lego Croesus, o ile a kgoboketša mahumo a mantši eupša mo e ka bago ka 546 B.C.E., o ile a lahlegelwa ke mmušo ka ge a ile a fenywa ke Korese yo Mogolo wa Peresia—yena Korese yoo a ilego a fenya Mmušo wa Babilona nywaga e sego kae ka morago.

Go bolelwa gore bo-rakgwebo ba Lydia bao ba bego ba e-na le bokgoni bja go hlama dilo tše difsa e bile bona ba pele ba go diriša tšhelete ya tšhipi. E be e le kgale silifera le gauta di dirišwa e le tšhelete, eupša ka baka la boima bjo bo sa tsepamago bja gauta le dipalamonwana, batho ba be ba swanelwa ke go kala tšhelete nako le nako ge ba be ba rekišetšana dilo. Ka mohlala, kua Isiraele, moporofeta wa Modimo e lego Jeremia o ile a reka tšhemo gomme a ngwala gore: “Ka mo lekanyetša ditšhelete, disekele tše lesome le metšo e šupago tša silifera.”—Jeremia 32:9, PK.

Kua Lydia, batho ba mehleng ya Jeremia ba ile ba utolla selo se sengwe bakeng sa go nolofatša kgwebo—go dirišwa ga ditšhelete tša tšhipi tšeo boima bja tšona bjo bo lekanago bo bego bo kgonthišetšwa ka setempe sa semmušo tšheleteng e nngwe le e nngwe ya tšhipi. Ditšhelete tša mathomo tša tšhipi tša Lydia di be di dirilwe ka motswako wa gauta le silifera woo o bitšwago electrum. Ge Croesus e e-ba kgoši, o ile a di tšeela legato ka ditšhelete tša tšhipi tša silifera le gauta tšeo di bego di dirilwe ka motswako o nyakilego go ba o sekilego. Baagi ba Lydia ba ile ba hlama tshepedišo ya tša ditšhelete tša tšhipi yeo go yona ditšhelete tša tšhipi tše 12 tša theko ya tlase di bego di lekana le e tee yeo e dirilwego ka tšhipi ya bohlokwa. Eupša tshepedišo ye e ile ya ba kotsing ka baka la ditšhelete tša tšhipi tša bofora tšeo di dirilwego ka gauta yeo e tswakilwego le ditšhipi tše dingwe tša tlasana. Bagwebi ba be ba nyaka tsela e bonolo ya go lekola ge e ba gauta e se ya tswakwa le selo.

Baagi ba Lydia ba ile ba hwetša gore mohuta o itšego wa lefsika le leso la lefelong leo le le bitšwago lefsika la Lydia, o be o tla rarolla bothata bja bona. Ge tšhelete ya tšhipi e be e gohlwa lefsikeng le le boreledi eupša e le le makgwakgwa ganyenyane, e be e tlogela sepatso. Ge mmala wa sepatso seo o be o bapetšwa le mmala wa dipatso tšeo di dirilwego ke ditšhipi tša gauta tšeo go dirwago diteko ka tšona, boima bja gauta yeo tšhelete ya tšhipi e dirilwego ka yona bo be bo utollwa. Ke kutollo ye ya go lekola gauta yeo e dirilego gore go kgonagale gore go dirwe ditšhelete tša tšhipi tšeo di ka botwago. Go tseba mokgwa wo wa go lekola gauta go ka re thuša bjang go kwešiša Beibele?

Mafsika a Seswantšhetšo a go Lekola Gauta ka Beibeleng

Ge go lekolwa ga gauta ka lefsika e e-ba mokgwa o tlwaelegilego gare ga bagwebi, lentšu leo le dirišwago bakeng sa “lefsika la go lekola gauta” le ile la bolela mokgwa wa go lekola. Ka Segerika, e lego leleme leo karolo ya Beibele e ngwadilwego ka lona, lentšu le gape le be le dirišetšwa go hlalosa tsela yeo banna ba bego ba tlaišega ka yona ge ba be ba hlokofatšwa.

Ka ge balebeledi ba dikgolego e be e le bona ba bego ba hlokofatša bagolegwa, lentšu leo le bego le dirišwa go hlalosa “lefsika la go lekola gauta” le ile la dirišwa le go balebeledi ba kgolego. Ka gona, Beibele e bega papišo ya Jesu yeo go yona mohlanka yo a sa lebogego a ilego a gafelwa “balebeledi ba kgolego,” goba ka diphetolelong tše dingwe, “bahlokofatši.” (Mateo 18:34, Beibele ya Sepedi.) Mabapi le temana ye, The International Standard Bible Encyclopaedia e re: “Mohlomongwe go golegwa ka bogona go be go lebelelwa e le ‘tlhokofatšo’ (ka ge go be go le bjalo ka ntle le pelaelo) gomme ‘bahlokofatši’ e be e le balebeledi ba kgolego.” Se se thuša go hlalosa temana e kgahlišago ya Beibele.

Sephiri se a Utollwa

Babadi ba botegago ba Beibele ba be ba dutše ba ipotšiša ka nako e telele gore Sathane o tla felela  kae. Beibele e re: “Diabolo . . . a lahlelwa letsheng la mollo le sebabole, moo sebata gotee le moporofeta wa maaka ba bego ba šetše ba le gona; ba tla hlokofatšwa mosegare le bošego go iša mehleng ya neng le neng.” (Kutollo 20:10) Ka kgonthe, gore Jehofa a ahlolele motho yo mongwe bophelo bjo bo sa felego bja go tlaišwa go thulana le lerato la Modimo le toka. (Jeremia 7:31) Go oketša moo, Beibele e hlalosa bophelo bjo bo sa felego e le mpho, e sego kotlo. (Baroma 6:23) Ka gona, go molaleng gore Kutollo 20:10 e ngwadilwe ka polelo ya seswantšhetšo. Sebata le letsha la mollo ke dilo tša seswantšhetšo. (Kutollo 13:2; 20:14) Na tlhokofatšo le yona ke ya seswantšhetšo? Polelwana ye e ka ba e bolela’ng?

Ka ge re bone, lentšu la Segerika bakeng sa go “hlokofatša” le tšwa lentšung leo le dirišwago go hlalosa “lefsika la go lekola gauta” gomme le ka ba le bolela tlhokofatšo ya go ba kgolegong. Ka gona, go hlokofatšwa ga Sathane ka mo go sa felego go ka ba go bolela go tswalelelwa ga gagwe kgolegong e šireletšegilego kudu—lehu ka bolona.

Lefsika la go lekola gauta la Lydia le re thuša go kwešiša selo se sengwe gape seo se hlaloswago e le tlhokofatšo ya ka mo go sa felego ya Sathane seo se dumelelanago le lerato la Modimo. Malemeng a mangwe, lentšu leo le dirišwago bakeng sa ‘lefsika la go lekola gauta’ ke mokgwa wo o dirišwago go lekola dilo. Ka mohlala, ka Seisemane lentšu leo le dirišwago bakeng sa “lefsika la go lekola gauta,” le bolela “mokgwa woo selo se lekolwago ka ona go bona ge e ba e le sa maemo a godimo goba e le sa kgonthe.” Ka gona, seo se hlaloswago e le tlhokofatšo ya ka mo go sa felego ya Sathane se šišinya gore kahlolo ya gagwe e tla šoma bjalo ka mokgwa wa ka mo go sa felego wa go ahlola borabele le ge e le bofe bjo bo ka tšwelelago. Le ka mohla go ka se sa nyakega gore bobuši bja Jehofa bo lekwe ka nako e telele e le gore go hlatselwe gore mohlohli wa bjona o fošitše.

Go kwešiša lebaka leo ka lona bagwebi kae le kae ba ilego ba diriša mokgwa wa go lekola gauta wa baagi ba Lydia le go kwešiša dipolelwana tša seswantšhetšo tšeo mokgwa wo o dirilego gore di be gona, go re thuša go kwešiša seo se tlago go diragalela Sathane. Kahlolo ya gagwe e tla šoma ka mo go sa felego e le mokgwa wa go ahlola woo o tlago go dira gore go se sa hlwa go nyakega gore Modimo a dumelele borabele gape.—Baroma 8:20.

[Mantšu a ipiletšago a tsopotšwego go letlakala 23]

Tlhokofatšo ya Sathane ya seswantšhetšo e šišinya gore kahlolo ya gagwe e tla šoma ka mo go sa felego e le mokgwa wa go ahlola

[Mmapago letlakala 21]

(Bakeng sa taba e beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo bona kgatišo ka boyona)

Lewatle le Leso

LYDIA

SAREDE

Lewatle la Mediterranean

[Seswantšho go letlakala 21]

Marope kua Sarede ya bogologolo

[Seswantšho go letlakala 22]

Mehleng ya bogologolo, go be go dirišwa dikala go lekanya tšhelete

[Tlhaloso ya Mothopo]

E. Strouhal/Werner Forman/Art Resource, NY

[Diswantšho go letlakala 22, 23]

Mokgwa wa go lekola gauta go dirišwa lefsika o sa dutše o dirišwa le mehleng ya lehono

[Ditlhaloso tša Methopo]

Coins: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc.; touchstone: Science Museum/Science & Society Picture Library

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 21]

Electrum coin: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc.