“Ntwa ya go Fediša Dintwa ka Moka”

‘Ke le holofetša gore ye e tla ba ntwa ya mafelelo —ntwa ya go fediša dintwa ka moka.’ —WOODROW WILSON, MOPRESIDENTE WA U.S. (1913-21).

TŠEO e be e le ditebelelo tša moetapele yo mongwe wa lefase ka morago ga Ntwa ya I ya Lefase, mo e ka bago nywageng e 90 e fetilego. Ntwa yeo ya lefase ka moka e bile e šoro kudu mo e lego gore bafenyi ba yona ba be ba nyaka—e bile ba tsoma—go dumela gore boikgafo bjo bogolo bjo ba bo dirilego bo be bo tla tliša mehola ya sa ruri. Eupša ke ka sewelo dintwa tša batho di rarollago mathata, re se sa bolela selo ka go fediša mathata a tsemilego medu a ntwa ka boyona.

Mo e ka bago nywaga e 20 ka morago ga ge Mopresidente Wilson a dirile kholofetšo yeo ya ka pela, ntwa ya bobedi ya lefase e ile ya thoma. E bolaile batho ba bantši le go baka tshenyo e kgolo go feta ntwa ya pele. Nywaga-kgolo e mebedi ya tšwelopele ya thekinolotši e be e dirile gore batho ba be le bokgoni bja go dira polao ya molokwana-rite. Ge ntwa ya bobedi ya lefase e fela, baetapele ba lefase ba ile ba lemoga gore tšhošetšo ya gore go ka ba le ntwa e nngwe gape ke e kgolo go feta le ge e le neng pele.

Ka 1945, Molaodi wa mašole a U.S. e lego Douglas MacArthur o boletše gore: “Re bile le sebaka sa mafelelo sa go fediša dintwa. Ge e ba re sa hlame mokgwa o phagamego le o kaone, re tla lebeletšana le Haramagedone.”

Molaodi MacArthur o be a tseba seo dipomo tše pedi tša athomo di bego di se dirile kua Nagasaki le Hiroshima matšatšing a mafelelo a ntwa ya bobedi ya lefase. Tshenyo e tšhošago yeo e ilego ya bakwa metseng yeo e mebedi ya Japane e ile ya dira gore a nee lentšu “Haramagedone” tlhaloso e mpsha—phedišo ya sa ruri ya nuclear  yeo e ka tlišago phedišo ya batho mo polaneteng ya rena.

Batho ba sa dutše ba tlaišwa ke go tshwenyega ka kgonagalo ya gore go ka ba le polao e nngwe gape ya nuclear. Ka bo-1960, mebušo e megolo ya lefase e be e šetše e hlamile leano la “phedišo e kgonthišeditšwego ka mahlakoreng ka bobedi.” Pakane ya bona e be e le gore ba be le dibetša tše di lekanego goba mekgwa ya go di thuntšha e le go kgonthišetša gore ba fediša 25 lekgolong ya baagi ba dinaga tša manaba a bona goba 50 lekgolong ya diintaseteri tša bona—go sa šetšwe gore ke bomang bao ba thomilego ntwa. Ke batho ba sego kae bao ba hweditšego khomotšo leanong le la go boloka khutšo ya lefase.

Lehono, dibetša tša nuclear di tšwela pele go oketšega gomme dintwa tšeo di lwewago ditikologong tše itšego di tšwela pele go bolaya batho ba bantši. Batho ba sa dutše ba tšhošwa ke kgonagalo ya phedišo ya sa ruri ya nuclear. Gaešita le ge batho ba hlologelwa go bona ntwa e fela, ke ba sego kae bao ba dumelago gore ntwa goba leano le ge e le lefe le ka fihlelela pakane ye.

Lega go le bjalo, Beibele e bolela ka ntwa ya moswana-noši yeo e tlago go fediša dintwa ka moka. E bitša ntwa ye “Haramagedone”—lona lentšu leo gantši batho ba le tswalanyago le phedišo ya sa ruri ya nuclear. Ke bjang Haramagedone e ka fedišago ntwa e le ka kgonthe? Sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla potšišo ye.

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 3]

DTRA Photo

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 4]

Nagasaki, Japan, 1945: USAF photo