Diebangedi di Botega Gakaaka’ng?

“Ga bjale diebangedi di swanetše go lebelelwa e le mafelelo a go hlangwa ga dinonwane ga Bakriste ba lekgolong la pele la nywaga.”—Burton L. Mack, moporofesara wa dithuto tša Testamente e Mpsha yo a rotšego modiro.

MOPROFESARA yo a tsopotšwego ka mo godimo ga se yena a nnoši yo a nago le pono e bjalo. Diithuti tše dintši di ile tša belaela go botega ga Diebangedi tša Mateo, Mareka, Luka le Johane—dipego tša Beibele tša bophelo le bodiredi bja Jesu. Ke ka baka la’ng ba bangwe ba lebelela Diebangedi e le dinonwane? Na pono ya bona e swanetše go dira gore o belaele go botega ga Diebangedi? Anke re ahla-ahleng bohlatse.

Go Botega ga Diebangedi go a Belaelwa

Nywaga-kgolong ya pele e 17 ya Mehla ya Rena, go botega ga Diebangedi go be go sa belaelwe gakaalo. Lega go le bjalo, go tloga lekgolong la bo-19 la nywaga ka mo go kgethegilego go ya pele, batho ba bantši ba rutegilego ba ile ba tšea Diebangedi e le tše sa budulelwago ke Modimo, eupša e le tšeo di hlamilwego ke batho. Ka godimo ga moo, ba ile ba gana gore bangwadi ba Diebangedi ba be ba e-na le tsebišo ya dilo tšeo ba di bonego tša mabapi le Jesu gomme ba phegeletše gore banna ba ba be ba palelwa ke go ngwala histori e ka botwago. Go oketša moo, ba phethile ka gore go swana ga dibopego le dikagare tša Diebangedi tše tharo tša pele—tšeo ka dinako tše dingwe di bitšwago synoptic, e lego seo se bolelago “pono e swanago”—go bontšha gore bangwadi ba Diebangedi ba ile ba ngwalolla tsebišo ka mo go tseneletšego go tšwa go yo mongwe le yo mongwe wa bona. Le gona, baswaya-diphošo ba ganne mehlolo ya Jesu le tsogo ya gagwe bjalo ka ge di hlalositšwe ka Diebangeding. Ba bangwe ba ile ba ba ba bolela gore Jesu ga se a ka a ba gona e le ka kgonthe!

Bona batho bao ba ile ba fetša ka gore Mareka o swanetše go ba a ngwadile Ebangedi ya gagwe pele ka ge go bonala e sa tlaleletše gakaalo Diebangeding tša Mateo le Luka. Baswaya-diphošo ba ba ile ba phetha gape ka gore Mateo le Luka ba dirišitše puku ya Mareka go ngwala Diebangedi tša bona le gore ba ile ba diriša mothopo o mongwe wa tlaleletšo. Go ya ka seithuti sa Beibele e lego A. F. J Klijn, kgopolo-kakanywa ye e tumilego “e ile dira gore bangwadi ba Diebangedi ba lebelelwe e le bangwadi ba dinonwane.” Pono e bjalo ge e le gabotse e dira gore bangwadi ba Diebangedi e be bangwalolodi bao ba utswago tsebišo le go ba bahlami ba dinonwane. Kgopolo ye e dirile gore batho ba belaele ge e ba Beibele e buduletšwe ke Modimo.—2 Timotheo 3:16.

Na Bangwadi ba Diebangedi e be e le Bangwalolodi Bao ba Utswago Tsebišo?

Na go swana ga Diebangedi tše go tloga go hlatsela gore bangwadi ba be ba fo ngwalolla tsebišo go tšwa go yo mongwe le yo mongwe wa bona? Aowa. Ka baka la’ng? Lebaka le lengwe ke gore Jesu o holofeditše barutiwa ba gagwe gore moya o mokgethwa o tla ba ‘gopotša tšohle tšeo a ba boditšego tšona.’ (Johane 14:26) Ka gona, ga go makatše ge bangwadi ba Diebangedi ba ile ba gopola le go ngwala ditiragalo tše dingwe tše swanago. Lega go le bjalo, bangwadi ba bangwe ba Beibele ba ka ba ba ile ba bala le go nyakišiša dipukung tša bangwadi ba bangwe ba Beibele eupša mokgwa o bjalo o be o ka bolela gore ba be swanetše go nyakišiša ka kelohloko, e sego go ngwalolla tsebišo le go e utswa. (2 Petro 3:15) Go tlaleletša moo, The Anchor Bible Dictionary e re: “Taba ya gore ka tlwaelo tsebišo e be e fetišwa ka molomo e ka hlalosa gabonolo lebaka leo ka lona dipolelo tša Jesu tše sa lebalegego di ngwadilwego ka mokgwa o swanago.”

 Luka o boletše gore o be a boledišane le dihlatse tše dintši tše bonego ka mahlo le gore o be a “latišišitše dilo ka moka go tloga mathomong ka mo go nepagetšego.” (Luka 1:1-4) Na se se dira gore go kwagale eka e be e le mongwalolodi yo a utswago tsebišo goba mohlami wa dinonwane? Le gatee! Ka morago ga go hlahloba dipuku tša Luka ka mo go tseneletšego, moepi wa marope e lego William Ramsay o phethile ka gore: “Luka ke ra-dihistori wa maemo a godimo: ga se feela gore dipolelo tša gagwe di a botega, eupša o be a tseba kamoo ditaba tša histori di swanetšego go ngwalwa ka gona . . . Mongwadi yo o swanetše go balwa gare ga bo-radihistori ba maemo a godimo.”

Bohlatse bja Baruti ba pele ba Kereke, go akaretša le bja ra-thutatumelo wa lekgolong la boraro e lego Origen le bjona bo šišinya gore moapostola Mateo e bile wa pele go ngwala Ebangedi. Origen o ngwadile gore: “Ya pele e ngwadilwe go ya ka Mateo, e lego yena yoo e kilego ya ba molekgetho eupša ka morago a ba moapostola wa Jesu Kriste, yoo ka ge a be a e ngwaletše basokologi ba Bajuda, a ilego a e ngwala ka Seheberu.” Go molaleng gore Mateo, yo e bego e le moapostola le hlatse e bonego ka mahlo, ga se a utswa tsebišo e ngwadilwego ke Mareka yoo e bego e se hlatse e bonego ka mahlo. Ka gona, go na le bohlatse bofe bja go thekga taba ya gore Mateo le Luka ba ngwalollotše tsebišo ya Mareka gotee le mothopo o mongwe wa tlaleletšo?

Na go Ngwadilwe Ebangedi ya Mareka Pele?

The Anchor Bible Dictionary e dumela ka gore taba ya gore Ebangedi ya Mareka e ngwadilwe pele gomme Mateo le Luka ba e diriša e le mothopo ga  se ya thewa “mabakeng a kgodišago.” Lega go le bjalo, diithuti tše dintši di nagana gore Mareka o ngwadile Ebangedi ya gagwe pele Mateo le Luka ba ngwala tša bona ka gobane ba bolela gore Mareka ga a tlaleletše gakaalo Diebangeding tše dingwe. Ka mohlala, seithuti sa Beibele sa lekgolong la bo-19 la nywaga e lego Johannes Kuhn se phegelela gore Ebangedi ya Mareka e swanetše go ba e ngwadilwe pele. Kuhn o re go sego bjalo, “motho a ka nagana gore Mareka o ile a kgaola mangwalo a go phuthwa a Mateo le Luka gore e be ditsekana ke moka a di tswaka gomme a ngwala Ebangedi ya gagwe ka motswako woo.”

Ka ge Ebangedi ya Mareka e le e kopana go di feta, ga go makatše gore e na le tsebišo e nyenyane yeo e lego ya moswana-noši. Lega go le bjalo, seo ga se hlatsele gore e swanetše go ba e ngwadilwe pele. Go oketša moo, ga se therešo gore Mareka ga a tlaleletše gakaalo go Mateo le Luka. Ka pegong ya Mareka e matla yeo e laodišago ditiragalo tša bodiredi bja Jesu ka go akgofa, go na le dikarolo tše fetago 180 le ditaba tše dingwe tšeo di kgahlišago tšeo di sego gona ka go Mateo le Luka, e lego seo se dirago gore e be pego ya moswana-noši ya bophelo bja Jesu.—Bona  lepokisi le lego go letlakala 13.

Go Thwe’ng ka Mothopo wa Tlaleletšo?

Go ka thwe’ng ka mothopo wa tlaleletšo, woo ba bangwe ba bolelago gore o dirišitšwe ke Mateo le Luka? James M. Robinson, e lego moprofesara wa bodumedi, o re: “Ka kgonthe mothopo wa tlaleletšo ke taba ya bohlokwa e ngwadilwego ya Bokriste yeo re nago le yona.” Taba ye e a makatša ka gobane mothopo wa tlaleletšo ga o sa le gona lehono gomme ge e le gabotse, ga go na yo a ka hlatselago gore o kile wa ba gona! Go nyamela ga wona ka mo go feletšego go a makatša ka gobane diithuti di bolela gore batho ba swanetše go ba ba be ba e-na le dikopi tše mmalwa tša wona. Go tlaleletša moo, Baruti ba Kereke ga ba o tsopole le ka mohla.

Nagana ka se. Go thwe mothopo wa tlaleletšo o be o le gona le gore o thekga taba ya gore Ebangedi ya Mareka e ngwadilwe pele. Na yeo ga se taba ya boikgopolelo yeo e theilwego tabeng e nngwe ya boikgopolelo? Ge go tliwa ditabeng tša boikgopolelo tše swanago le tše, re dira gabohlale ge re dula re gopola seema se rego: “Motho yo bonolo o dumela taba e nngwe le e nngwe yeo a e kwago; motho yo bohlale o kwešiša go nyakega ga bohlatse.”—Diema 14:15, The New English Bible.

Diebangedi—ke tša Kgonthe e Bile di a Botega

Ditabeng tša bona tša boikgopolelo le tšeo di se nago motheo, diithuti tšeo di swayago diphošo di arošitše ba bantši gore ba se ke ba hlahloba dipego tše botegago tša Diebangedi tša bophelo le bodiredi bja Jesu. Dipego tše di bontšha gabotse gore Bakriste ba pele ba be ba sa lebelele bophelo bja Jesu, bodiredi, lehu le tsogo ya gagwe e le dinonwane. Dihlatse tše bonego ka mahlo tše makgolo di kgonthišeditše go rereša ga ditaba tše. Bakriste ba ba pele, bao ba bego ba ikemišeditše go tlaišwa le go hwa ge ba latela Jesu, ba be ba lemoga ka mo go feletšego gore e be e tla ba bošilo gore motho e be Mokriste ge e ba bodiredi bja Jesu le tsogo ya gagwe e be e fo ba dilo tša boikgopolelo.—1 Bakorinthe 15:3-8, 17, 19; 2 Timotheo 2:2.

Ge a bolela ka ngangišano yeo e dikologilego tabeng ya boikgopolelo ya mabapi le taba ya gore Ebangedi ya Mareka e ngwadilwe pele gotee le mothopo wa tlaleletšo o sa kago wa hwetšwa, moprofesara wa thutatumelo e lego George W. Buchanan o re: “Go lebiša tlhokomelo tabeng ya boikgopolelo ya gore ke puku e fe e ngwadilwego pele go šitiša morutwana wa Beibele go ithuta taba e ngwadilwego ka boyona.” Kgopolo yeo e dumelelana le keletšo ya moapostola Paulo go Timotheo ya gore a se ke a “ela hloko ditaba tša maaka le tša mašika, tšeo pheletšo ya tšona e lego lefeela, fela e le tše di rotošago dipotšišo tše di nyakago nyakišišo go e-na le go abja ga selo le ge e le sefe ke Modimo mabapi le tumelo.”—1 Timotheo 1:4.

Diebangedi di a botega. Di hupere dipego tše ka botwago tša dihlatse tšeo di bonego ka mahlo. Di theilwe nyakišišong e tseneletšego. Di re nea ditaba tše dintši tše kgahlišago tša mabapi le bophelo bja Jesu Kriste. Ka baka leo, go etša Timotheo wa bogologolo, re dira gabotse ge re e-kwa mantšu a Paulo a rego: “Tšwela pele dilong tše o ithutilego tšona gomme wa kgodišwa gore o di dumele.” Re na le mabaka a kwagalago a go amogela gore “Lengwalo ka moka le buduletšwe ke Modimo”—go akaretša le Diebangedi tše nne.—2 Timotheo 3:14-17.

[Lepokisi go letlakala 13]

 Ge Nkabe Ebangedi ya Mareka e sa ka ya Ngwalwa, re be re ka se Tsebe Gore . . .

Jesu o ile a dikološa mahlo ka pefelo, a kwešitšwe bohloko o šoro ke go retela ga dipelo tša bona (Mareka 3:5)

Johane le Jakobo ba be ba reilwe la Boaneregese (Mareka 3:17)

mosadi yo a bego a swerwe ke ngope o be a feditše dilo tša gagwe ka moka (Mareka 5:26)

Herodiase o be a swere Johane Mokolobetši ka pelo le gore Heroda o be a boifa Johane gomme a mo lotile (Mareka 6:19, 20)

Jesu o ile a botša barutiwa ba gagwe gore ba khutše go se nene (Mareka 6:31)

Bafarasei ba be ba hlapa diatla tša bona go fihla ditšung (Mareka 7:2-4)

Jesu o ile a gokarela bana (Mareka 10:16)

Jesu o ile a kwa a rata mmuši yo mongwe wa lesogana (Mareka 10:21)

Petro, Jakobo, Johane le Andrea ba ile ba botšiša Jesu ka thopeng (Mareka 13:3)

lesogana le lengwe le ile la tlogela kobo ya lona ya lešela la leokodi (Mareka 14:51, 52)

Go oketša moo, e nngwe ya dipapišo tša Jesu gotee le e mebedi ya mehlolo ya gagwe di hwetšwa feela ka pukung ya Mareka.—Mareka 4:26-29; 7:32-37; 8:22-26.

Ebangedi ya Mareka e na le ditaba tše dintši tša motho yo a bonego ka mahlo go feta Diebangedi tše dingwe. Tebogo ya rena bakeng sa yona e tla gola ge re ipha nako ya go naganišiša ka mo go feletšego ka mohola wa ditaba tšeo tša bohlokwa.