Ba be ba Rata Lentšu la Modimo

MELAETŠA e bohlokwa gantši e fetolelwa malemeng a mantši bakeng sa go kgonthišetša gore e kwešišwa ke batho ba bantši ka mo go ka kgonegago. Beibele, yeo e lego Lentšu la Modimo, e hupere molaetša o bohlokwa. Gaešita le ge e le kgale e ngwadilwe, dilo tšeo di hwetšwago ka Beibeleng “di ile tša ngwalelwa go re ruta” le go re nea khomotšo le kholofelo ka bokamoso.—Baroma 15:4.

Ka gona, ke mo go kwagalago gore Beibele, yeo e huperego molaetša o bohlokwa ka go fetišiša wo o ilego wa ngwala, e dirwe gore e hwetšagale ka maleme a mantši. Historing ka moka, batho ba ile ba katanela go fetolela Beibele go sa šetšwe malwetši a šoro, dithibelo tša mmušo goba gaešita le ditšhošetšo tša polao. Ka baka la’ng? Ka gobane ba be ba rata Lentšu la Modimo. Pego e latelago ke karolo ya histori e kgahlišago ya bofetoledi bja Beibele.

“Maisemane a Ithuta Molao wa Kriste Gakaone ka Seisemane”

Ge John Wycliffe a be a belegwa mo e ka bago ka 1330, ditirelo tša kereke di be di swarwa ka Selatine kua Engelane. Ka lehlakoreng le lengwe, batho ba tlwaelegilego ba be ba diriša Seisemane e le leleme la bona la ka mehla. Ba be ba boledišana le baagišani ba bona ka Seisemane e bile ba rapela Modimo ka Seisemane.

Wycliffe, moruti wa Katholika, o be a bolela Selatine ka thelelo. Lega go le bjalo, o ile a bona e le mo go fošagetšego go ruta Mangwalo ka Selatine, e lego leleme leo a bego a le lebelela e le leo le dirišetšwago go boloka maemo a sehlopha seo se ratwago sa batho. O ngwadile gore: “Tsebo ya go tseba molao wa Modimo e swanetše go rutwa ka leleme leo le kwešišwago gabonolo kudu, ka gobane seo se rutwago ke lentšu la Modimo.” Ka baka leo, Wycliffe le bagwera ba gagwe ba ile ba hloma sehlopha seo se bego se tla fetolela Beibele Seisemaneng. Bofetoledi bjoo bo tšere nywaga e ka bago e 20.

 Kgonagalo ya go ba le phetolelo e mpsha ga se ya ka ya amogelwa ke Kereke ya Katholika. Puku ya The Mysteries of the Vatican e hlalosa lebaka leo ka lona kereke e bego e sa kwane le taba ye ka gore: “Batho feela ba be ba tla kgona go bapetša go ba bonolo ga dithuto le tsela ya bophelo ya Bakriste ba pele le ya Bokatholika . . . Bogolo bja phapano e lego gona magareng ga dithuto tša Mohlomi wa Bokriste, le tša mmuši yo a mo latetšego wa moipei [mopapa] bo ile bja ba molaleng e le ruri.”

Mopapa Gregory XI o ile a ntšha ditaelo tše hlano tša go thibela Wycliffe. Eupša mofetoledi o ile a se kgaotše go fetolela. O arabile ka gore: “Maisemane a ithuta molao wa Kriste gakaone ka Seisemane. Moše o kwele molao wa Modimo ka leleme la gagwe, le baapostola ba Kriste ba dirile bjalo.” Mo e ka bago ka ngwaga wa 1382, pejana ga lehu la Wycliffe, phetolelo ya mathomo ya Seisemane ya Beibele e feletšego e ile ya lokollwa ke sehlopha sa Wycliffe. Nywaga e ka bago e lesome ka morago, yo mongwe wa bašomi-gotee le yena o ile a lokolla phetolelo e boeleditšwego le e balegago gabonolo.

Ka ge metšhene ya go gatiša e be e se ya hlwa e hlangwa, sengwalwa se sengwe le se sengwe se be se swanetše ngwalollwa ka kelohloko, e lego mošomo wo o bego o ka tšea dikgwedi tše lesome! Lega go le bjalo, kgonagalo ya gore Beibele e be e tla hwetšagala ka bontši e ile ya tshwenya kereke kudu moo e lego gore mopišopo-mogolo o ile a tšhošetša ka gore o tla kgaola motho le ge e le ofe yo a e balago. Nywaga e 40 ka morago ga lehu la Wycliffe, ka taelo ya bo-mopapa, baruti ba ile ba epolla setopo sa gagwe, ba tšhuma marapo a gagwe, gomme ba tšhollela molora wa gagwe ka nokeng ya Swift. Lega go le bjalo, batho bao ba nyakago therešo ka pelo ya bona ka moka ba ile ba nyaka Beibele ya Wycliffe. Moprofesara William M. Blackburn o anegile ka gore: “Go ile gwa dirwa dikopi tše sa balegego tša Beibele ya Wyclif, tša phatlalatšwa kudu tša ba tša fetišetšwa go ditlogolo.”

Beibele ya Mošemanyana wa Molemi

Ka nywaga e 200 feela, go be go se sa dirišwa Seisemane seo Wycliffe a bego a se diriša. Mogoeledi yo monyenyane wa kgaufsi le Bristol o ile a gakantšhwa ke taba ya gore Beibele e be e kwešišwa ke batho ba sego kae feela. Lebakeng le lengwe, mogoeledi, William Tyndale, o ile a kwa monna yo a rutegilego a bolela gore go ka ba kaone ge motho a se na molao wa Modimo go e na le gore a se ke a ba le molao wa mopapa. Tyndale o ile a arabela ka gore ge e ba Modimo a ka mo dumelela, go se go ye kae o be a tla kgonthišetša gore gaešita le mošemanyana wa molemi o tla ba le tsebo e ntši ya Beibele go feta monna yo a rutegilego.

Wycliffe o be a fetoletše go tšwa go Vulgate ya Selatine e bile a ngwalolotše Mangwalo ka boyena. Ka 1524, ka morago ga gore Tyndale a huduge Engelane gomme a ye Jeremane, o ile a thoma go fetolela thwii go tšwa go Seheberu le Segerika tša mathomo gomme a hiriša motšhene wa go gatiša kua Cologne gore a gatiše dikopi. Go se go ye kae, manaba a Tyndale a ile a kwa ka phetolelo yeo gomme a tutueletša Lekgotla la Cologne gore le ntšhe taelo ya gore batho ba amogwe dikopi tšeo ka moka.

Tyndale o ile a tšhabela motseng wa Worms, Jeremane, gomme a thomološa modiro wa gagwe. Go se go ye kae ka morago ga moo, dikopi tša Mangwalo a Segerika a Tyndale ka Seisemane di be di  romelwa Engelane ka sephiring. Ka dikgwedi tše tshelelago, go be go rekišitšwe dikopi tše dintši kudu moo e lego gore go ile gwa dirwa seboka sa tšhoganetšo sa bapišopo gomme gwa ntšhwa taelo ya gore Dibeibele di tšhungwe.

Gore go kgaotšwe go phatlalala mo ga go bala Beibele le seo go thwego ke bohlanogi bja Tyndale, mopišopo wa London o ile a laela Mohlomphegi Thomas More gore a hlasele Tyndale ka go mo ngwalela. More o be a ferekantšwe kudu ke gore Tyndale o be a diriša lentšu “phuthego” go e na le lentšu “kereke,” le go diriša lentšu “yo mogolo” goba “mogolo” go e na le go diriša lentšu “moruti.” Mantšu a a be a hlohla matla a taolo a mopapa le go dira gore go belaelwe phapano magareng ga moruti le motho feela. Thomas More gape o ile a sola phetolelo ya Tyndale ya lentšu la Segerika la a·gaʹpe e le “lerato” go e na le gore ke “go thuša bahloki.” Puku ya If God Spare My Life e re: “Se le sona e be e le thuto yeo e beago Kereke kotsing, ka gobane go phuhlama mo go bonagalago ga mekgatlo ya go thuša bahloki go ka fokotša meneelo e humišago, tefela-tebalelo le bohwa tšeo batho bao ba botegago ba bego ba kgodišitšwe gore di be di ba bulela tsela ya go ya legodimong.”

Thomas More o ile a tsoša taba ya gore go tšhungwe bao go thwego ke bahlanogi, e lego seo se dirilego gore Tyndale a kgangwe gomme mmele wa gagwe o tšhungwe koteng ka October 1536. Thomas More le yena o ile a kgaolwa hlogo ka morago ge a se sa hlwa a amogelwa ke kgoši. Lega go le bjalo, o ile a tsebatšwa e le mokgethwa ke Kereke ya Roma Katholika ka 1935, gomme ka ngwaga wa 2000, Mopapa John Paul II o ile a tumiša More gomme a re ke mokgethwa wa moemedi wa bo-radipolitiki.

Tyndale ga se a ka a tsebatšwa ka tsela yeo. Lega go le bjalo, pele ga lehu la gagwe, mogwera wa gagwe e lego Miles Coverdale o ile a hlakanya phetolelo ya Tyndale gomme a e dira Beibele e feletšego—phetolelo ya mathomo ya Seisemane go tšwa malemeng a mathomo! Mošemanyana yo mongwe le yo mongwe wa molemi o be a ka kgona go bala Lentšu la Modimo gona bjale. Go thwe’ng ka Beibele ka maleme a mangwe e sego Seisemane?

“Selo Seo se Bonagalago se sa Kgonege”

Go sa šetšwe kganetšo ya ba lapa le bagwera, moromiwa yo a tšwago Brithania e lego Robert Morrison, o ile a lebiša tlhokomelo ka mo go feletšego kganyogong ya gagwe ya go tšweletša Beibele e feletšego ka se-China, o ile a tšea leeto la go ya China ka 1807. Modiro wa gagwe wa go fetolela o be o se bonolo. Charles Grant, yo e bego e le molaodi wa Khamphani ya India Bohlabela ka nako yeo, o boletše gore: “Modiro woo e be e le selo seo se bonagalago se sa kgonege.”

Ge a fihla, Morrison o ile a kwa gore ma-China a be a tšhošeditšwe gore ge a ka ruta motho o šele leleme la bona a be a tla bolawa. Bakeng sa go itšhireletša le go šireletša bao ba dumetšego go mo ruta leleme leo, Morrison o ile a tšea nako e itšego a dula a le ka ngwakong. Pego e nngwe e bolela gore “ka morago ga go ithuta nywaga e mebedi o be a kgona go bolela se-Mandarin le mebolelo  e mmalwa gotee le go kgona go bala le go ngwala” leleme leo. Go sa dutše go le bjalo, mmušiši o ile a ntšha taelo ya gore go gatiša dipuku tša Bokriste e tla ba molato woo kotlo ya wona e lego lehu. Go sa šetšwe tšhošetšo yeo, ka November 25, 1819, Morrison o ile a fetša phetolelo ya gagwe ya Beibele e feletšego ya se-China.

Ka 1836, go be go gatišitšwe Dibeibele tše ka bago tše 2 000 tše di feletšego, dikopi tša Mangwalo a Segerika tše 10 000, le dikarolo tše 31 000 tše di aroganego tša Mangwalo tša se-China. Lerato la go rata Lentšu la Modimo le dirile gore “selo seo se bonagalago se sa kgonege” se kgonege.

Beibele ka Mosamelong

Dibeke tše pedi ka morago ga lenyalo la bona ka February 1812, moromiwa wa Moamerika Adoniram Judson le mosadi wa gagwe, Ann, ba ile ba tšea leeto le letelele, ba feleletša ba fihlile Burma ka 1813. * Gatee-tee ba ile ba thoma go ithuta se-Burma, e lego le lengwe la maleme a thata kudu lefaseng. Ka morago ga nywaga e mmalwa ya go ithuta, Judson o ngwadile gore: “Re ithuta leleme leo le bolelwago ke batho ka thokong e nngwe ya lefase, bao tsela ya bona ya go nagana e fapanago kudu le ya rena . . . Ga re na pukuntšu e bile ga re na toloki yeo e ka re hlalosetšago mantšu.”

Go thatafala ga leleme ga se gwa ka gwa dira gore Judson a bee fase. O ile a fetša phetolelo ya gagwe ya se-Burma ya Mangwalo a Bakriste a Segerika ka June 1823. Ka morago, Burma e ile ya ba ntweng. Ka ge go be go belaelwa gore ke tlhodi, Judson o ile a lahlelwa kgolegong, a tlengwa ka diketane tše tharo tša tšhipi a ba a tlemelelwa koteng e telele bakeng sa go mo thibela gore a se ke a šutha. Francis Wayland o ngwadile ka pukung ya 1853 ya bophelo bja Judson gore: “Se sengwe sa dilo tša mathomo tšeo Mna. Judson a ilego a botšiša ka tšona ka morago, gatee-tee ge yena le Mohumagadi Judson ba se na go dumelelwa go kopana le go boledišana ka Seisemane, e ile ya ba sengwalwa sa phetolelo ya Testamente e Mpsha.” Ka go tšhoga gore sengwalwa se be se tla senywa ke monola le mouta wa ka tlase ga ngwako, Ann o ile a rokelela sengwalwa seo ka gare ga mosamelo gomme a se nea monna wa gagwe kgolegong. Go sa šetšwe maemo a thata, sengwalwa seo se ile sa bolokega.

Ka morago ga dikgwedi tše dintši a le kgolegong, Judson o ile a lokollwa. Eupša ga se a ka a thaba nako e telele. Ka morago ngwageng wona woo, Ann o ile a tsenwa ke letadi le lešoro gomme o ile a hwa ka morago ga dibeke tše sego kae. Dikgwedi tše tshela ka morago ga moo, morwedi wa gagwe Maria, yo a bego a se a hlwa a e-ba le nywaga e mebedi, le yena o ile a tsenwa le bolwetši bjo bo sa alafegego. Judson, gaešita le ge a be a e-kwa bohloko, o ile a thomološa mošomo wa gagwe. Mafelelong, o ile a fetša go fetolela Beibele e feletšego ka 1835.

Na o Rata Lentšu la Modimo?

Bafetoledi ba e be e se bona ba mathomo ba go rata Lentšu la Modimo. Isiraeleng ya bogologolo, mopsalme o ile a opelela Jehofa Modimo ka gore: “Melaô ya xaxo ke e rata xakaka’ng! Ke eleletša yôna mehla yohle.” (Psalme 119:97) Beibele ga se kgatišo feela e kgahlišago. E hupere molaetša o bohlokwa. Na o bontšha gore o rata Lentšu la Modimo ka go le bala ka mehla? O ka kgodišega gore ge o dira bjalo e bile o katanela go dira seo o ithutago sona, “o tla thabišwa ke go [se] dira.”—Jakobo 1:25.

[Mongwalo wa tlase]

[Ntlhakgolo go letlakala 8]

“Maisemane a Ithuta Molao wa Kriste Gakaone ka Seisemane.”​—JOHN WYCLIFFE

[Diswantšho go letlakala 9]

William Tyndale le letlakala leo le tšwago ka Beibeleng ya Tyndale

[Mothopo]

Tyndale: From the book The Evolution of the English Bible

[Diswantšho go letlakala 10]

Robert Morrison le phetolelo ya gagwe ya Beibele ya se-China

[Methopo]

In the custody of the Asian Division of the Library of Congress

Robert Morrison, engraved by W. Holl, from The National Portrait Gallery Volume IV, published c.1820 (litho), Chinnery, George (1774-1852) (after)/Private Collection/Ken Welsh/The Bridgeman Art Library International

[Diswantšho go letlakala 11]

Adoniram Judson le phetolelo ya gagwe ya se-Burma ya Beibele

[Mothopo]

Judson: Engraving by John C. Buttre/Dictionary of American Portraits/Dover

[Methopo ya Diswantšho go letlakala 8]

Wycliffe: From the book The History of Protestantism (Vol. I); Bible: Courtesy of the American Bible Society Library, New York