Lengwalo le le Tšwago Papua New Guinea

Thaba e Tšweletšego Marung

KE iri ya bohlano, mesong ya letšatši la Labobedi leo le fišago le la monola kua Lae, Papua New Guinea (PNG). Nna le mosadi wa-ka re itokišetša go tšea leeto la go ya Lengbati, motsana o lego ka godimo ga Thaba ya Rawlinson kua Profenseng ya Morobe, go etela sehlopha sa Dihlatse tša Jehofa sa moo.

Leeto la rena le tšea feela mo e ka bago metsotso e 30 ka sefofane sa entšene e tee seo se rwalago batho ba bane. Gantši ge ke tšea maeto a ke dula kgaufsi le mofofiši, e lego ka godimo ga entšene e dumago, gomme re bolela ka mogala wa intercom o tsenywago ditsebeng. A mpontšha di dirišwa tša ka sefofaneng tšeo di bego di le pele ga rena, o hlalosa morero wa tšona gomme o dira metlae ka go bolela gore ge e ba go ka direga selo se itšego go yena, ke tla swanelwa go se fofiša. E sa le semeetseng, ke ile ka gopola phihlelo yeo e ilego ya direga gona mo PNG, ya modiredi yo mongwe wa mosepedi wa Dihlatse tša Jehofa. Ge mofofiši a idibala sefofane se le moyeng, sefofane seo se ile sa fo dikologa ka bona se le boemong bja sona bja go itaola go fihlela ge mofofiši a phafoga gomme a kgona go se tsokamiša. Se se thabišago ke gore sefofane sa rena se be se fofa ka go thelela e bile se sa re makatše.

Re be re fofa go bapa le molokeloke wa dithaba, ge re tšwelela karolong e se nago maru gomme ka ponyo ya leihlo re fapoga, re putla ka godimo ga tlhora ya thaba, yeo re lego ka godimo ga yona ka dimithara tše ka bago tše 100 feela. Kua pele ga rena go na le motse wa Lengbati, wo o nago le dintlo tše di pitlaganego tšeo di ruletšwego ka bjang e bile di agilwego ka diphata tša sekgweng. Ge re fofa godimo ga lebala la difofane, mofofiši o lebelela tlase go lekodišiša boemo bja lona le go kgonthiša gore bana ba motseng ga ba bapale kgwele ya maoto go lona. Gape o lebelela gore ga go na melete yeo e ka bago e ile ya epša ke dikolobe nakong ya ge a be a sepetše. Ge a boela morago, o re: “Le bonagala le lokile, re ka leka go tsokama.” Re ile ra dikologa motse gomme ra theoga e le gore re ka tsokama lebaleng le lenyenyane, leo badudi ba motse ba ilego ba le epa ka thoko ga thaba, gomme morago-bjale le adilwego gape ka lekgwara la letlapa la motaga leo le tšerwego thabeng ya kgaufsi.

Ge ke be ke etetše mo nakong e fetilego, ke ile ka lebelela lekgwara le la letlapa la motaga gomme ka ipotšiša gore molokeloke wo wa dithaba ge e le gabotse o na le nako e kaaka’ng o le gona. Nagana feela ka matla ao a bego a nyakega go kgorometša dithaba tše tša botelele bja dikhilomithara tše makgolo go tšwa lewatleng le go phagama ka dikhilomithara tše nne ka godimo ga tekanyo ya lewatle! Ge re e-tšwa ka sefofaneng, re ema go seo ke se bitšago gore ke di-coral reef tše di lego marung.

Bjalo ka mehleng, badudi ba motsaneng ba tla ba kitima go tšwa mathokong ohle ge ba e-kwa modumo wa sefofane se tsokama. Ge mofofiši a tima entšene, ke bona monna yo a tšwago ka gare ga lešaba gomme a e-tla sefofaneng. Ke Zung. Ke yo mongwe wa banna bao ba abetšwego lefelong le bakeng sa go hlokomela mananeo a beke le beke a go ruta ao a swarwago ke Dihlatse tša Jehofa lefaseng ka bophara. Baagi ba motsaneng ba mo tseba e le  monna yo a phelago bophelo bjo bo hlwekilego le yo a botegago. O dumela gore o thušitšwe ke go diriša melao ya motheo ya Beibele bophelong bja gagwe. Ka morago ga ditumedišo le go swarana ka diatla, re ile ra sepela le Zung gotee le Dihlatse tše dingwe gomme ra theoga ka gonyenyane moo thabeng. Ba banyenyane ba be ba re šetše morago, ba ngangišana gore ke mang yo a tlago go swara merwalo ya rena.

Re goroga ntlong e nyenyane yeo e agilwego ka dikota ke Dihlatse tša lefelong leo bakeng sa modiredi wa mosepedi ge a e-tla ka morago ga dikgwedi tše dingwe le tše dingwe tše e ka bago tše tshela. Gaešita le ge PNG e le naga ya molatšatšing, e a tonya ka baka la bophagamo bja yona. Bošego ge re tšhuma lebone la rena la parafene, gantši ke bona maru—ao a ilego a thoma go rotoga ka go nanya thapama a e-tšwa molapong—a tsena ka ntlong ganyenyane-ganyenyane ka dikgoba tšeo di lego magareng ga dikota tšeo go dirilwego lebato ka tšona. Go apara baki le borokgo tšeo batho ba go thelela lehlweng ba di aparago bakeng sa go ruthela go bonala go makatša mola diiri tše mmalwa feela tše fetilego re be re fišwa ke phišo ya molatšatšing tlase lebopong.

Nywageng ya magareng ya bo-1980, monna yo a tšwago mo o ile a ithuta Beibele le Dihlatse tša Jehofa kua Lae. Ge a boela mo motsaneng wa gabo, yena le ba bangwe ba mmalwa ba ile ba aga lefelo le lenyenyane la go swarela diboka, e lego leo ba bego ba ikgantšha ka lona. Ke moka moruti wa kereke ya Lutere ya lefelong leo gotee le bathekgi ba gagwe ba ile ba fiša lefelo leo la go swarela diboka lore-lore. Batho bao ba bego ba fiša lefelo leo ba ile ba bolela gore lefelo le e be e le la ma-Lutere feela. Ga e sa le go tloga ka nako yeo, go sa šetšwe kganetšo e tšwelago pele, Dihlatse di šetše di agile lefelo le lengwe leo go swarelwago diboka go lona gomme dipalo tša tšona di ile tša gola ganyenyane-ganyenyane go ba bagoeledi ba mafolofolo ba ditaba tše dibotse ba e ka bago ba 50. Ba bangwe bao peleng ba bego ba ganetša modiro wa Dihlatse ga bjale ba tšea karolo go wona ka mafolofolo.

Mehleng yeno, baagi ba motsaneng gantši ba amogela diketelo tša Dihlatse tša Jehofa, tšeo di ba rutago go tšwa Beibeleng. Gaešita le ge e le batho ba mmalwa motsaneng woo bao ba kgonago go bala, bontši bja Dihlatse tša moo bo ile bja ithuta go bala e le gore bo abelane molaetša wa Beibele le ba bangwe. Batho ba e ka bago ba 200 ba tla dibokeng tšeo di swarelwago Holong ya Mmušo ya Dihlatse beke le beke.

Ga go na mohlagase. Ge e le mantšiboa, ka moka re kgobokana mollong ka moraleng. Re ja re le gotee, re bolela e bile re sega. Lethabo la go hlankela Jehofa le bonagala gabotse difahlegong tše di edilego tša bagwera ba rena, tšeo di bonegetšwego ke seetša sa mollo. Ke moka ganyenyane-ganyenyane ge go e-ba bošego, ba bangwe ba ntšha bombom ka mollong, goba letlakala leo le fsago la mopalema, yeo ba holofelago gore e tla fsa ganyenyane-ganyenyane e le gore e ba bonegele ge ba dutše ba kitima ditsejaneng tša sethokgweng ba lebile dintlong tša bona.

Ge re dutše re boela ntlong, re lemoga kamoo go homotšego ka gona mo. Re dikologilwe ke medumo ya tlhago. Pele ga ge re ka robala, re lebelela la mafelelo sebaka-bakeng sa bošego seo se apogilego gomme re makatšwa ke dinaledi tše dintši tšeo re kgonago go di bona ge re le lefelong le leo le lego godimo kudu.

Beke e fela ka go akgofa gomme re letetše sefofane seo se boago ka moswana. Re šaletšwe ke bošego bjo bongwe gape marung a fodilego a Lengbati, ke moka re swanelwa ke go boela phišong ya lebopong.