Balwela-tumelo​—Na ba Lwela Bokriste Goba ba Nyaka go ba Bo-radifilosofi?

THOBALANO le ba leloko, polao ya bana, bokgema—ye e be e le e mengwe ya melato yeo e ronago yeo Bakriste lekgolong la bobedi C.E. ba ilego ba latofatšwa ka yona. Se se feleleditše ka tlaišo e kgolo yeo e dirilego gore bangwadi ba ipolelago gore ke Bakriste ba nagane gore ba gapeletšega go lwela tumelo ya bona. Bangwadi ba bao ka morago ba ilego ba tsebja e le balwela-tumelo, pakane ya bona e be e le go bontšha gore bodumedi bja bona bo be bo se kotsi e le gore bo amogelwe ke babuši ba Roma le dikgopolo tša batho ka kakaretšo.

Modiro wo o be o le kotsi kudu ka ge mmušo le pono ya batho gantši di be di ka kgotsofatšwa feela ka go ineela go tšona. Le gona go be go e-na le kotsi ya go baka tlaišo e kgolo goba go nyatša tumelo ya Bokriste ka go kwanantšha mo go sa nyakegego. Balwela-tumelo ba ile ba lwela tumelo ya bona bjang? Ba ile ba diriša dipolelo dife tše kgodišago? Le gona mafelelo a boiteko bja bona e bile afe?

Balwela-tumelo le Mmušo wa Roma

Balwela-tumelo e be e le banna ba rutegilego ba lekgolong la bobedi le mathomong a lekgolong la boraro la nywaga. Bao ba bego ba tumile kudu magareng ga bona e be le Justin Martyr, Clement wa Alexandria gotee le Tertullian. * Dingwalwa tša bona di be di lebišitšwe kudu go baheitene le balaodi ba Roma ka morero wa go hlalosa tumelo ya Bokriste gomme di be di akaretša ditsopolo tše dintši tša Beibele. Go feta tšohle, balwela-tumelo ba ile ba ema kgahlanong le batlaiši, ba gana ditatofatšo tša batlaiši ba bona gotee le go bolela ka Bakriste ka tsela e kgahlišago.

Taba e nngwe yeo e bego e tshwenya balwela-tumelo kudu e be e le go kgodiša balaodi ba dipolitiki gore Bakriste e be e se manaba a mmuši goba mmušo. Tertullian o boletše ka mmuši gore “Modimo wa rena o mo kgethile,” le gona Athenagoras o ile a lwela gore lešika la bogoši le felele ka lapeng, ka go rialo, o ile a tšea karolo dipolitiking tša nako yeo. Ka go dira bjalo, ba ile ba hlokomologa mantšu a Jesu Kriste, yo a boletšego gore: “Mmušo wa-ka ga se karolo ya lefase le.”—Johane 18:36.

 Le gona, balwela-tumelo ba ile ba šišinya gore go swanetše go ba le kgokagano magareng ga Roma le bodumedi bja Bokriste. Go ya ka Melito, mekgatlo ye ka bobedi e ile ya dirišana gomme ya tlaleletša katlegong ya mmušo. Mongwadi yo a sa tsebjego wa The Epistle to Diognetus o ile a swantšha Bakriste le moya wo o bego ‘o dira gore batho ba lefase e be batee.’ Le gona Tertullian o ile a ngwala gore Bakriste ba be ba rapelela gore mmušo o atlege le gore bofelo bja tshepedišo ya dilo bo diege. Ka baka leo, go tla ga Mmušo wa Modimo go bonagala ka tsela e itšego go be go se bohlokwa.—Mateo 6:9, 10.

Seo go Thwego ke Bokriste se Fetoga Filosofi

Radifilosofi Celsus o ile a kwera Bakriste ka gore ke “batho bao ba šomago ka thata, balokiši ba dieta, balemi, banna bao ba tlogago ba se na tsebo.” Balwela-tumelo ba be ba ka se kgotlelele go kwerwa mo go bjalo. Ba ile ba ikemišetša go fenya pono ya batho ka kakaretšo ka go loga leano le lefsa. Bohlale bja lefase bjoo bo bego bo ganwa, ga bjale bo be bo dirišwa ditirelong tša seo go thwego ke tsela ya Bokriste. Ka mohlala, Clement wa Alexandria o ile a bona filosofi e le “thutatumelo ya kgonthe.” Gaešita le ge Justin a bolela gore o gana filosofi ya baheitene, e bile wa mathomo wa go diriša leleme le dikgopolo tša filosofi go hlalosa seo go thwego ke dikgopolo tša Bokriste, a nagana gore mohuta wo wa filosofi o “bolokegile e bile o a hola.”

Go tloga ntlheng ye, leano e be e se go ganetša filosofi, eupša e le go dira gore Bakriste ba mankekišane ba nagane ka filosofi e phagametšego ya baheitene. Justin o ngwadile gore: “Ka mo re ruta dilo tše swanago le tša bareti le bo-radifilosofi bao o ba hlomphago, mola ka lehlakoreng le lengwe thuto ya rena e le e tletšego le e tswalanego le Modimo.” Di ikgabišitše ka tsela e mpsha le e ipiletšago ya go itlhalosa di diriša filosofi, dithuto tšeo go thwego ke tša Bakriste tša balwela-tumelo di ile tša tšweletšwa e le selo se itšego seo e lego kgale se le gona le se hlomphegago. Balwela-tumelo ba ile ba bontšha gore dipuku tša Bokriste e be le tša kgale kudu go feta tša Bagerika le gore baporofeta ba Beibele ba phetše pele ga bo-radifilosofi ba Bagerika. Balwela-tumelo ba itšego ba ile ba phetha ka gore bo-radifilosofi ba ekišitše baporofeta. Ba ile ba ba ba bolela gore Plato e be e le morutiwa wa Moše!

Bokriste bo a Kgopamišwa

Leano le le lefsa le ile la dira gore Bokriste bo tswakane le filosofi ya boheitene. Go ile gwa bapišwa medimo ya Bagerika le baanegwa ba ka Beibeleng. Jesu o ile a bapetšwa le Perseus; gomme go ima ga Maria gwa bapišwa le ga mmago Perseus, e lego Danaë, yoo le yena go thwego e be e le kgarebe.

 Dithuto tše itšego di ile tša fetošwa kudu. Ka mohlala, ka Beibeleng, Jesu o bitšwa “Logos,”e lego seo se bolelago “Lentšu” la Modimo, goba Mmoleledi. (Johane 1:1-3, 14-18; Kutollo 19:11-13) Pejana, thuto ye e ile ya kgopamišwa ke Justin yoo, go swana le bo-radifilosofi, a ilego a diriša gampe ditlhaloso tše pedi tšeo di ka bolelwago ke lentšu la Segerika la logos: “lentšu” le “go bea mabaka.” O boletše gore Bakriste ba ile ba amogela lentšu e lego Kriste ka boyena. Lega go le bjalo, logos e le go bea mabaka e hwetšagala go motho yo mongwe le yo mongwe, go akaretša le baheitene. Ka go rialo, o ile a phetha ka gore, bao ba phelago ka go dumelelana le go bea mabaka ke Bakriste, gaešita le bao ba ipolelago goba go naganwago gore ke baila-modimo, go swana le Socrates le ba bangwe.

Go feta moo, ka go gapeletša kgokagano magareng ga Jesu le logos wa filosofi ya Bagerika, yeo e bego e tswalanywa le Modimo, balwela-tumelo, go akaretša le Tertullian, ba ile ba thoma tsela yeo mafelelong e ilego ya lebiša Bokriste thutong ya Boraro-botee. *

Ka Beibeleng, lentšu moya (soul) le tšwelela ka makga a fetago a 850, go akaretša le makga a fetago 100 ka Segerika. Ge e le gabotse le bolela diphedi tše hwago, e ka ba motho goba phoofolo. (1 Bakorinthe 15:45; Jakobo 5:20; Kutollo 16:3) Lega go le bjalo, balwela-tumelo ba ile ba kgopamiša thuto ye ya Beibele ka go e kgokaganya le filosofi ya Plato ya gore moya o arogane le mmele, ga o bonagale e bile ga o hwe. Minucius Felix o ile a ba a bolela gore go dumela tsogong ya bahu go thomile dithutong tša pele tša Pythagoras tša go hudugela ga moya lefelong le lengwe. Ruri tutuetšo ya Bagerika e ile ya tloša balwela-tumelo ba dithutong tša Beibele!

Kgetho e Fošagetšego

Balwela-tumelo ba bangwe ba ile ba lemoga gore filosofi e ka bea tumelo ya Bokriste kotsing. Lega go le bjalo, gaešita le ge ba ile ba ntšha bo-radifilosofi diphošo, ba be ba sa dutše ba rata bohlale bja filosofi. Ka mohlala, Tatian o ile a sola bo-radifilosofi bakeng sa go palelwa ke go dira dilo tše di lokilego, eupša ka nako e swanago, ba bitša bodumedi bja Bokriste “filosofi ya rena” ba dutše ba nwelela dikakanyong tša filosofi. Ka lehlakoreng le lengwe Tertullian o ile a nyatša tutuetšo ya filosofi ya boheitene kgopolong ya Bokriste. Mola ka lehlakoreng le lengwe, a boletše gore o nyaka go latela mohlala wa “Justin, radifilosofi le mohwela-tumelo; Miltiades, radifilosofi wa dikereke” le ba bangwe. Athenagoras o ile a ipitša “radifilosofi wa Athene.” Ge e le mabapi le Clement, go thwe o be a nagana gore “filosofi e ka dirišwa ka temogo ke Bakriste e le seo se ka thušago go hwetša bohlale le go lwela tumelo.”

Go sa šetšwe gore balwela-tumelo ba ka ba ba ile ba atlega gakaakang ge ba be ba lwela tumelo ya bona, ba ile ba dira phošo e kgolo ntweng ya bona. Bjang? Moapostola Paulo o ile a gopotša Bakriste gore gare ga dibetša tša moya tšeo ba nago le tšona, ga go na sebetša se matla go feta “lentšu la Modimo,” leo ‘le phelago e bile le lego matla.’ Paulo o itše, ka lona “re phethola dikeleletšo le selo se sengwe le se sengwe seo se phagamego seo se iphagamišetšago tsebo ya Modimo.” —Baheberu 4:12; 2 Bakorinthe 10:4, 5; Baefeso 6:17.

Bošegong bja pele a bolawa, Jesu o ile a botša barutiwa ba gagwe gore: “Betang dipelo! Ke fentše lefase.” (Johane 16:33) Diteko le ditlaišego tšeo a ilego a lebeletšana le tšona lefaseng ga se tša ka tša fenya tumelo ya gagwe le potego ya gagwe go Tatagwe. Ka mo go swanago, moapostola wa mafelelo yo a bego a phela, Johane, o ile a ngwala gore: “Ye ke phenyo ye e fentšego lefase, tumelo ya rena.” (1 Johane 5:4) Gaešita le ge balwela-tumelo ba be ba nyaka go lwela tumelo ya Bokriste, ba ile ba dira kgetho e fošagetšego ya go amogela dikgopolo tša lefase leo le tletšego filosofi. Ka go dira bjalo, balwela-tumelo ba ile ba itumelela go fapošwa ke difilosofi tše bjalo gomme, ge e le gabotse, ba ile ba dumelela lefase le ba fenya le go fenya leswao la bona la Bokriste. Ka gona, go e na le go ba dinkgwete le balwedi ba kgonthe ba tumelo ya Bokriste, balwela-tumelo ba kereke ya mathomo, mohlomongwe ka go se lemoge, ba ile ba wela molabeng woo o beilwego ke Sathane, yo a dulago a itira morongwa wa seetša.”—2 Bakorinthe 11:14.

Baruti le bo-rathutatumelo ba dikereke ba lehono ba ile ba latela tsela e swanago. Go e na le go lwela Bokriste bja therešo ka go diriša Lentšu la Modimo, ba dula ba nyatša Beibele le go diriša filosofi ya lefase dithutong tša bona ka boiteko bja go kgodiša batho ka kakaretšo le go dira gore ba bo amogele. Go e na le go nea temošo kgahlanong le dikotsi tša go latela mekgwa ya lefase yeo e sego ya Mangwalo, ba ile ba ba barutiši bao ba dirago sohle go ‘kweša ditsebe tša batheetši ba bona bose’ e le gore ba ikhweletše balatedi. (2 Timotheo 4:3) Ka manyami, bjalo ka ge balwela-tumelo ba mathomo ba dirile, barutiši ba ba ile ba hlokomologa temošo ya baapostola e rego: “Hlokomelang: mohlomongwe go ka ba le yo a le thopago ka filosofi le bofora bja lefeela go ya ka tlwaelo ya batho, go ya ka dilo tša motheo tša lefase, e sego go ya ka Kriste.” Le gona re gopotšwa gore “pheletšo ya bona e tla ba go ya ka mediro ya bona.”—Bakolose 2:8; 2 Bakorinthe 11:15.

[Mengwalo ya tlase]

[Ntlhakgolo go letlakala 31]

“Re phethola dikeleletšo le selo se sengwe le se sengwe seo se phagamego seo se iphagamišetšago tsebo ya Modimo.”—2 BAKORINTHE 10:5

[Seswantšho go letlakala 28]

Go Justin, go ekiša filosofi go be go “bolokegile e bile go hola”

[Seswantšho go letlakala 29]

Clement o bone filosofi e le “thutatumelo ya kgonthe”

[Seswantšho go letlakala 29]

Go diriša filosofi ga Tertullian go ile gwa bula tsela ya thuto ya Boraro-botee

[Seswantšho go letlakala 29]

Tatian o ile a bitša Bokriste “filosofi ya rena”

[Seswantšho go letlakala 30]

Baruti le bo-rathutatumelo ba dikereke ba mehleng yeno ba ile ba latela tsela ya balwela-tumelo

[Seswantšho go letlakala 31]

Moapostola Paulo o ile a nea temošo malebana le difilosofi le bofora bja batho

[Methopo ya Diswantšho go letlakala 29]

Clement: Historical Pictures Service; Tertullian: © Bibliothèque nationale de France