Sebe​—Go Fetogile Eng ka Sona?

“KGOPOLO ya Sebe sa Mathomo—ya gore ka moka ga rena re kgongwa ke kotsi e nyamišago yeo e diregilego mathomong—ga e ratwe ke batho ba mehleng yeno. E bile ga ba rate kgopolo ya gore sebe se gona. . . . Batho ba bjalo ka Adolf Hitler le Josef Stalin ba ka ba ba dirile sebe, eupša dibe tša rena ba bangwe ka moka di a lokafatšwa.”—The Wall Street Journal.

Bjalo ka ge tsopolo ya ka mo godimo e bontšha, lehono go bonagala kgopolo ya sebe e sa kwešišwe. Eupša ke ka baka la’ng? Go fetogile’ng? Ge e le gabotse, kgopolo ye ya sebe yeo batho lehono ba e ganetšago ke’ng?

Sebe se se ka dikarolo tše pedi—sebe sa leabela le sebe seo motho a se dirago ka boitshwaro. Sebe sa mathomo ke selo seo re nago le sona, re rata goba re sa rate, mola sa bobedi e le selo seo re se dirago. A re hlahlobeng se sengwe le se sengwe sa tšona.

Na re Sentšwe ke Sebe sa Mathomo?

Beibele e bolela gore go palelwa ke go itshwara—sebe sa mathomo—ga batswadi ba rena ba pele go ile gwa fetišetšwa go batho ka moka. Mafelelong, ka moka ga rena re belegwa re e-na le sepatso sa go se phethagale. Beibele e re: “Go se loke ka moka ke sebe.”—1 Johane 5:17.

Lega go le bjalo, go batho ba bantši ba tsenago kereke, kgopolo ya gore batho ka moka ba belegwa ba se ba phethagala ka baka la sebe se itšego seo ba sa kago ba tšea karolo go sona le seo ba sa ikarabelego ka sona ga e kwešišwe e bile ga e amogelwe. Edward Oakes, moprofesara wa thutatumelo, o re thuto ye “e lebelelwa e le e makatšago goba e lešago dihlong, e ganwa ka mo go feletšego, goba bonyenyane e fo dumelwa ka molomo eupša go sa tsebje gore e ka dirišwa bjang bophelong bja boineelo.”

Lebaka le lengwe la go dira gore batho ba thatafalelwe ke go amogela kgopolo ya sebe sa mathomo ke seo dikereke di se rutago ka sona. Ka mohlala, Lekgotleng la Trent (1545-1563), kereke e ile ya sola motho le ge e le ofe yo a ganago gore bana ba sa tšwago go belegwa ba swanetše go kolobetšwa gore ba lebalelwe dibe. Bo-rathutatumelo ba boletše gore ge e ba lesea le e-hwa le se la ka la kolobetšwa, dibe tša lona tše sa hlwekišwago di tla le thibela go tsena legodimong. Calvin o ile a fihla bokgoleng bja go ruta gore masea ‘a tla le thogako ya ona go tšwa popelong ya bo-mmago ona.’ O tšwela pele ka gore, tlhago ya ona ke e ‘sa rategego le e mpe go Modimo.’

Batho ba bantši ba dumela gore masea a sa tšwago go belegwa, ke dibopiwa tše se nago molato moo e lego gore e be e tla ba mo go sa lokago go nagana gore masea a a swanetše go tlaišega ka baka la sebe sa leabela. Go bonolo go bona lebaka leo ka lona dithuto tše bjalo tša kereke di dirilego gore batho ba se sa hlwa ba amogela thuto ya sebe sa mathomo. Ge e le gabotse, baetapele ba bangwe ba kereke ba palelwa ke go bolela gore lesea le sa kolobetšwago le tla ya diheleng. Go bona,  mafelelo a lona e be e dutše e le selo seo se sa tsebjego. Gaešita le ge e sa ka ya ba thuto ya kereke, thuto e tlwaelegilego ya Katholika ka nywaga-kgolo e be e le ya gore meoya ya batho ba se nago molato ba sa kolobetšwago e be e tla dula lefelong leo e sego la motho la Limbo. *

Lebaka le lengwe leo le fokodišitšego go dumela go sebe sa mathomo ke gore bo-radifilosofi, bo-rathutamahlale le bo-rathutatumelo ba lekgolong la bo-19 la nywaga ba ile ba thoma go belaela ge e ba dipego tša ka Beibeleng di swanetše go amogelwa e le tše nepagetšego ditabeng tša histori. Go batho ba bantši, thuto ya Darwin ya tlhagelelo e dirile gore kanegelo ya Adama le Efa e bonagale e le nonwane. Mafelelo a se ka moka ke gore batho ba bantši ga bjale ba lebelela Beibele e le feela pontšho ya bohlale le ditšo tša bangwadi ba yona go e na le go e lebelela e le kutollo ya Modimo.

Se se bea thuto ya sebe sa mathomo boemong bofe? Go molaleng gore ge e ba batho ba tsenago kereke ba ka kgodišwa gore Adama le Efa ga se ba ka ba phela, phetho e kwagalago e tla ba ya gore sebe sa mathomo ga se sa ka sa dirwa. Gaešita le go bao ba ikemišeditšego go dumela gore batho ba na le senyalo sa tlhago, kgopolo ya sebe sa mathomo e lebelelwa e le feela tlhaloso ya go se phethagale ga batho.

Ke sona seo se bolelwago ka sebe sa mathomo. Bjale, go thwe’ng ka kgopolo ya gore dibe tšeo motho a di dirago—go fapana le sebe sa leabela—le tšona di galefiša Modimo?

Na Ruri se ke Sebe?

Ge ba botšišwa ka dibe tšeo di dirwago ke batho, ba bantši ba nagana ka Melao e Lesome—dithibelo kgahlanong le go bolaya, go se botege, kganyogo, thobalano ya pele ga lenyalo, go utswa, bjalo-bjalo. Thuto e tlwaelegilego ya dikereke e be e le gore motho le ge e le ofe yo a hwago a se a itshola dibeng tše bjalo o be a tlo tlaišwa ka mo go sa felego mollong wa dihele. *

Gore motho a se ke a ya diheleng, Kereke ya Katholika e nyaka gore go ipolelwe dibe go moruti, yoo ba bolelago gore o na le matla a go di tloša. Lega go le bjalo, go Makatholika a mantši, tirelo ya go ipobola, tshwarelo ya dibe le boitsholo di fetogile dilo tša nakong e fetilego. Ka mohlala, nyakišišo ya morago-bjale e utolla gore Makatholika a fetago 60 lekgolong a Italy ga a sa ya go ipobola dibe.

Go molaleng gore kgopolo e tlwaelegilego ya sebe seo se dirwago ke batho le ditla-morago tša sona—bjalo ka ge e hlaloswa ke dikereke—e paletšwe ke go thuša batho go fenya tlwaelo ya go dira  sebe. Batho ba bantši ba tsenago kereke ga ba sa dumela gore dilo tše ka moka di fošagetše. Ka mohlala, ba bangwe ba bea mabaka ka gore ge e ba batho ba babedi ba dumelelana go robalana gomme go se na motho yo mongwe yo a kwešwago bohloko, bothata ke’ng ka seo?

Go ka direga gore tlhaloso ya go bea mabaka ka tsela yeo e ka ba gore motho yo a akaretšwago ga a nape a kgodišega ka seo a se rutwago mabapi le sebe. Ee, ba bantši ba thatafalelwa ke go kwešiša gore Modimo yo lerato a ka tlaiša badiradibe go ya go ile mollong wa dihele. Le gona mohlomongwe dipelaelo tše bjalo di hlalosa, bonyenyane, lebaka leo ka lona go bonagalago “sebe” se sa hlwe se tšewa e le taba e kgolo. Eupša dilo tše dingwe di dirile gore sebe se se sa hlwa se tšewa e le taba e kgolo.

Go Gana Ditekanyetšo tše Tlwaelegilego

Ditiragalo tša nywaga-kgolo e mmalwa e fetilego di fetotše menagano ya ditšhaba le batho. Dintwa tše pedi tša lefase, dintwa tše dintši tše dinyenyane le dipolao tše fapa-fapanego tša molokwanarite di dirile gore batho ba belaele go botega ga ditekanyetšo tše tlwaelegilego. Ba botšiša ka gore, ‘Na go na le tlhaologanyo gore batho ba mehleng ye ya thekinolotši e kaonefetšego ba phele ka ditekanyetšo tšeo di hlomilwego nywaga-kgolong e fetilego tšeo di sa nyalelanego le dilo tša mehleng yeno?’ Banyakišiši ba bantši le baboleledi ba melao ya boitshwaro ba phethile ka gore ga go na tlhaologanyo. Ba dumela gore batho ba swanetše go tlogela ditlamo tše itšego tša boitshwaro le ditumela-khwele gomme ba phegelele go hwetša seo ba ka se kgonago ka thuto.

Kgopolo ye e dirile gore batho ba arogane ka mo go feletšego le ditekanyetšo tša boitshwaro. Dinageng tše dintši tša Yuropa, batho ba bantši ga ba tsene kereke. Palo e oketšegago ya batho ga e na seo e se dumelago gomme ba bantši ba hloile ditumelo tša dikereke, tšeo ba di lebelelago e le botlaela. Ba bea mabaka ka gore, ge e ba motho a bile gona ka tlhagelelo e bile go se na Modimo, ke ka baka la’ng re swanetše go tshwenyega ka ditekanyetšo tša boitshwaro?

Go phuhlama ga boitshwaro lefaseng la ka Bodikela lekgolong la bo-20 go tšweleditše seo, gare ga dilo tše dingwe, go thwego ke mekgwa e mefsa ya thobalano. Boipelaetšo bja barutwana, mekgatlo ya ditekanyetšo tše sa tlwaelegago le dithibela-pelego tšeo di laetšwego ke ngaka ka moka di kgathile tema ya tšona go ganeng ga batho dikgopolo tše tlwaelegilego tša seo se nepagetšego. Kapejana, ditekanyetšo tša Beibele di ile tša ganwa. Moloko o mofsa o ile wa sepela ka mekgwa e mefsa  ya boitshwaro le boemo bjo bofsa bja kgopolo mabapi le sebe. Mongwadi yo mongwe o boletše gore ga e sa le go tloga ka nako yeo, “molao o nnoši e be e le molao wa lerato”—woo ge e le gabotse o ilego wa bontšhwa ka go amogelwa phatlalatša ga thobalano e sa swanelago.

Mokgwa wa Bodumedi wa go Bea Batho Pelwana-tšhwaana

Ge o hlalosa ka boemo bja United States, makasine wa Newsweek o boletše ka go se pepetletše gore: “Baruti ba bantši, bao ba phadišanago ka go gogela batho bodumeding bja bona, ba bona ba ka se kgone go ikarola.” Ba tšhoga gore ge ba ka botša batheetši ba bona melao e megolo ya boitshwaro, ba tla lahlegelwa ke bona. Batho ga ba nyake go botšwa gore ba hlagolele boikokobetšo, boitayo le bokwala goba gore ba swanetše go kwa letswalo la bona leo le ba tshwenyago gomme ba itshole dibeng tša bona. Ka baka leo, dikereke tše dintši di amogela seo Chicago Sun-Times e se biditšego “molaetša woo di rego ke wa Bokriste eupša ge e le gabotse o fo ba o bolela ka batho [gomme] di tlogela ebangedi.”

Se se feleletša ka kgopolo ya bodumedi yeo e hlalosago Modimo ka tsela ya yona, dikereke tšeo tlhokomelo ya tšona e sego ya lebišwa go Modimo le go seo a se nyakago go rena, eupša e lebišitšwego go motho le go seo se ka oketšago boitlhompho bja gagwe. Morero o mogolo ke go kgotsofatša dinyakwa tša phuthego. Seenywa sa seo ke bodumedi bjo bo se nago thuto. The Wall Street Journal e botšiša ka gore, “Ke’ng seo se tswalelago sekgoba seo e bego e le sa ditekanyetšo tša boitshwaro bja Bokriste? Ke tekanyetšo ya boitshwaro ya kwelobohloko, moo ‘go ba motho yo botho’ go lokafatšago dilo ka moka.”

Ge e le gabotse, mafelelo a se ka moka ke boemo bja kgopolo bja gore bodumedi le ga e le bofe bjo bo dirago gore batho ba ikwe bokaone bo lokile. The Wall Street Journal e bolela gore yo mongwe le yo mongwe yo a amogelago pono yeo “a ka amogela bodumedi bjo bongwe le bjo bongwe, ge feela bo sa mmotše ka ditekanyetšo tša boitshwaro—bjo bo beago pelwana-tšhwaana eupša bo sa ahlole motho.” Le gona dikereke di ikemišeditše go amogela batho “ka mokgwa woo ba lego ka wona,” ntle le go nyaka gore ba itshware ka tsela e itšego.

Ditaba tše di šetšego di boletšwe di ka gopotša babadi ba Beibele ka boporofeta bjo bo ngwadilwego ke moapostola Paulo lekgolong la pele la nywaga C.E. O itše: “Go tla ba le nako yeo ka yona ba ka se kego ba kgotlelela thuto e phelago, eupša ba tla ikgobokeletša barutiši ka go dumelelana le dikganyogo tša bona gore ba kweše ditsebe tša bona bose; gomme ba tla aroša ditsebe tša bona therešong.”—2 Timotheo 4:3, 4.

Ge baetapele ba bodumedi ba sa bolele ka sebe, ba gana gore se gona gomme ba “kweša ditsebe tša [ditho tša phuthego ya bona] bose” ka go di botša seo di nyakago go se kwa go e na le seo Beibele e se bolelago, ba di direla tirelo yeo e sego botho. Molaetša o bjalo ke wa maaka e bile o kotsi. Ga o emele gabotse dithuto tše bohlokwa tša Bokriste. Sebe le tebalelo ya dibe ke karolo e bohlokwa ya ditaba tše dibotse tšeo di bego di rutwa ke Jesu le baapostola ba gagwe. Go bona seo se bolelwago ke taba ye, o kgothaletšwa go tšwela pele o bala.

[Mengwalo ya tlase]

[Ntlhakgolo go letlakala 7]

Thuto ya bodumedi ya go bea batho pelwana-tšhwaana e na le mafelelo a mabe

[Lepokisi go letlakala 6]

Sebe? “Ga re sa Tshwenyega ka Sona”

▪ “Taba ye ke le lengwe la mapheko a magolo a kereke lehono. Ga re sa ipona re le ‘badiradibe’ ba tsomago tebalelo. Mohlomongwe sebe e kile ya ba bothata, eupša ga bjale ga re sa tshwenyega ka sona. Ka gona gaešita le ge kereke e e-na le tharollo ya bothata bja sebe, ga se bothata go ya ka pono ya Maamerika a mantši—ga se bothata bjo bogolo.”—John A. Studebaker, yo monyenyane, mongwadi wa bodumedi.

▪ “Batho ba re: ‘Ke na le ditebelelo tše di phagamego tša boitshwaro gomme le ba bangwe ba na le tšona, eupša ke a tseba gore re fo ba re le batho ka gona ke katanela go dira se sekaone-kaone seo nka se kgonago.’ Re itshwara ka mokgwa wo re kgonago, re no ba magareng moo re naganago gore re dira dilo gabotse. Re baagišani ba babotse. Eupša re hlokomologa ditaba tše kgolo tša sebe.”—Albert Mohler, mopresitente wa Southern Baptist Theological Seminary.

▪ “Batho ba thabela seo se bego se ba leša dihlong pele [bjalo ka seo go thwego ke dibe tše šupago tše bolayago]: batswadi ba kgothaletša boikgantšho ba re bo bohlokwa bakeng sa boitlhompho bja motho; sehlopha se iphagamišago sa baapei ba Mafora se kgopetše Vatican gore e amogele bojato e se sebe. Lehufa le dira gore batho ba kgahlwe kudu ke ditaba tše di sego bohlokwa. Babapatši ba dira gore batho ba be le kganyogo e mpe; bogale bo lebelelwa e le go loka ge e ba yo mongwe a kgopišitšwe. Gantši ke fo nyaka go ba sebodu.”—Nancy Gibbs, ka makasineng wa Time.

[Seswantšho go letlakala 5]

Ba bantši lehono ba lebelela pego ya Adama le Efa e le nonwane