Na o be o Tseba?

Aletare ya “Modimo wa go se Tsebje” yeo moapostola Paulo a e bonego Athene e be e le eng?—Ditiro 17:23.

▪ Bangwadi ba bantši ba Gerika ya bogologolo ba bolela ka dialetare tše bjalo. Ka mohlala, radihistori le rathutafase Pausanias, wa lekgolong la bobedi la nywaga C.E., o boletše gore kua Olympia, go be go ena le “aletare ya medimo ya go se Tsebje.” Le gona mongwadi le radifilosofi Philostratus o boletše gore kua Athene, “dialetare [di be di] agetšwe go hlompha gaešita le medimo yeo e sa tsebjego.”

Mongwadi wa lekgolong la boraro la nywaga C.E. Diogenes Laertius o anega mabapi le mokgwa wa go hlalosa mathomo a “dialetare tša go hloka maina.” Kanegelo, ya morago kua lekgolong la botshelela le la bošupa la nywaga B.C.E., e anega kamoo motho yo a bitšwago Epimenides a ilego a hlwekiša Athene leubeng la bolwetši. Diogenes o ngwala gore: “O [Epimenides] tšere dinku . . . gomme a di tliša Areopago; ke moka a di tlogela moo gore di ye moo di ratago, e bile a laela bao ba di šetšego morago gore ba swaye moo nku e nngwe le e nngwe e robalago gona ke moka ba direle modimo wa lefelong leo sehlabelo. Gomme ka tsela ye, go be go thwe kotlo e fedišitšwe. Ka baka leo, go ba go fihla le lehono go sa dutše go ka hwetšwa dialetare tša go hloka maina mafelong a fapafapanego a kua Attica.”

The Anchor Bible Dictionary e re, go ka direga gore lebaka le lengwe la gore go agwe dialetare tša medimo ya go se tsebje e be e le “go boifa go hlokomologa go hlompha modimo goba modimogadi yo a itšego yo a sa tsebjego gomme ka baka leo ba palelwa ke go holwa ke modimo yoo, goba go galefelwa ke yena.”

Ke ka baka la eng Bajuda ba lekgolong la pele la nywaga ba be ba nyatša balekgetho?

▪ Balekgetho ga se ba ka ba ratwa. Lega go le bjalo, Isiraeleng ya lekgolong la pele la nywaga ba be ba lebelelwa e le ba bangwe ba batho ba nyatšegago kudu le ba tletšego bomenetša.

Balaodi ba mmušo o bušago wa Roma ba be ba nyaka lekgetho le lentši bathong. Bahlankedi ba Baroma ba be ba nyaka lekgetho la naga le lekgetho la go ntšhwa ke motho yo mongwe le yo mongwe, eupša mošomo wo o be o fiwa motho yo a bego a ikemišeditše go lefa Baroma tšhelete e ntši ya lekgetho la dithoto tšeo di bego di tsena le go tšwa gotee le dithoto tšeo di bego di fetišwa nageng. Ka baka leo, borakgwebo ba motseng ba be ba reka tshwanelo ya go ntšhiša lekgetho mafelong a itšego. Cyclopædia ya M’Clintock le Strong e re, ka ge ba be ba šomela mmušo wo o bego o sa ratwe wa Baroma, batho ba bjalo ba be ba tloga ba sa ratwe ke Bajuda ba gabo bona, bao ba bego ba ba lebelela e le “baeki le bahlanogi, ba [šilafaditšwego] ke go tswakana ga bona ka mehla le baheitene.”

Balekgetho ba be ba tumile ka go se botege e bile ba be ba ikhumiša ka go ikhola ka magagabo bona. Ba bangwe ba be ba nyaka lekgetho le le fetago tekano bakeng sa dithoto gomme ba itšeela lešokotšo, mola ba bangwe ba be ba latofatša badiidi ka maaka e le gore ba ba amoge tšhelete. (Luka 3:13; 19:8) The Jewish Encyclopedia e re, ka baka la seo, balekgetho ba be ba swantšhwa le badiradibe e bile ba be ba “sa swanelege go hlankela bjalo ka baahlodi goba gaešita le go ba dihlatse.”—Mateo 9:10, 11.

[Seswantšho go letlakala 18]

Aletare ya modimo wa go se tsebje, mašopeng a kua Peregamo, Turkey

[Seswantšho go letlakala 18]

Phaphathi ya leswika ya Roma yeo e bontšhago molekgetho, ya lekgolong la bobedi goba la boraro la nywaga C.E.

[Mothopo]

Erich Lessing/Art Resource, NY