DIKOLOTO di ka fokodiša lapa goba gaešita le go le thuba. Ka mohlala, monyakišiši Jeffrey Dew o hweditše gore balekane bao ba nago le dikoloto ga ba fetše nako e kaalo ba le mmogo, ba lwa gantši e bile ga se ba thaba gakaalo. Ge di bapišwa le ditaba tše dingwe, dingangišano tša mabapi le dikoloto le tšhelete di tšea nako e telele, di dira gore batho ba omanyane kudu le go itiana, e bile go na le kgonagalo e kgolo ya gore di fetele ditabeng tše dingwe. Ka gona, ga go makatše gore sebaki se segolo sa tlhalo kua United States ke diphapano tša mabapi le tšhelete.

Dikoloto tše dikgolo gape di baka mathata a tša maphelo, a bjalo ka go hlobaela, go opša ke hlogo, go longwa ke mala le kgateletšego. Mosadi yo a nyetšwego yo a bitšwago Marta o anega ka gore: “Monna wa ka, Luís, o be a gateletšegile kudu ka sekoloto sa rena moo a bego a robala nako e telele mosegare. Monna yoo ke bego ke ithekga ka yena o be a se sa na mohola.” Ba bangwe bona ba gateletšega o šoro. Ka mohlala, Ditaba tša BBC di ile tša bega gore mosadi yo a nyetšwego wa borwabohlabela bja India o ile a ipolaya ka ge a be a palelwa ke go lefa dikoloto tša gagwe tša kadimo ya tšhelete tšeo palomoka ya tšona e bego e le R7 000. O be a adimile tšhelete bakeng sa go lefelela tlhokomelo ya tša kalafo ya bana ba gagwe.

Go thwe’ng ge e ba lapa la lena le gateletšegile ka baka la dikoloto? Anke re hlahlobeng mathata a mangwe  a tlwaelegilego ao balekane ba lebeletšanago le ona ge ba swaragana le dikoloto gotee le melao ya motheo ya Beibele yeo e ka le thušago go swaragana le ona ka katlego.

Lukasz o dumela ka gore: “Ke be ke latofatša mosadi wa ka ka gore o be a senya tšhelete ka go reka dilo tše se nago mohola, mola yena a be a belaela ka gore nkabe re ena le tšhelete e lekanego ge nkabe ke be ke šoma mošomo wa ngwaga ka moka.” Balekane ba ka dira bjang gore dikoloto di se ke tša ba aroganya?

Tsela ya go atlega: Šomang mmogo go lwantšha dikoloto.

Ditaba di ka se lokišwe ke go itia molekane wa gago ka noga e phela—gaešita le ge o se wa baka sekoloto seo. Keletšo ya Beibele yeo e lego go Baefeso 4:31 e a šoma ga bjale, mohlomongwe go feta le ge e le neng pele, ge e re: “Tlošang go lena mohuta o mongwe le o mongwe wa go boloka sekgopi, bogale, pefelo, mašata le polelo e gobošago gotee le selo se sengwe le se sengwe se se gobatšago.”

Lwantšhang sekoloto, le se ke la lwantšhana. Monna yo a bitšwago Stephanos o hlalosa kamoo yena le mosadi wa gagwe ba ilego ba šoma mmogo ka gona ge a re: “Re ile ra lebelela sekoloto sa rena e le lenaba la bobedi bja rena.” Tirišano e bjalo e dumelelana le Diema 13:10, e rego: “Motho o baka ntwa feela ka boikgodišo bja gagwe, eupša bohlale ke bja bao ba rerišanago.” Go e na le go leka go rarolla mathata o nnoši ka boikgodišo, boledišanang ka mathata a lena a tša ditšhelete ka go lebanya gomme le gate mogato mmogo.

Le ka akaretša bana ba lena maitekong a lena. Tate yo a bitšwago Edgardo, wa Argentina, o hlalosa maitemogelo a lapa la gagwe ge a re: “Morwa wa ka yo monyenyane o ile a nyaka paesekele e mpsha, eupša re ile ra mo hlalosetša gore re be re se na tšhelete ya go e reka. Go e na le moo, re ile ra mo fa paesekele yeo e bego e le ya rakgolo’agwe, gomme a thabela go dula a e ragela. Ke ile ka ithuta bohlokwa bja go šoma mmogo re le lapa.”

Enrique o gopola ka gore: “Kgwebo ya ka e ile ya ntsenya dikolotong tše dikgolo, tšeo di ilego tša mpefatšwa ke mathata a ditšhelete a Argentina. Ke moka mosadi wa ka o ile a swanelwa ke go yo buiwa. Ke be ke ikwa nka se tsoge ke tšwile dikolotong, bjalo ka ge eka ke be ke kgakgilwe ke bolepu.” Monna yo a bitšwago Roberto, wa Brazil, o ile a lahlegelwa ke tšhelete maitekong a go tsoša kgwebo gomme a kolota dipanka tše 12. O re: “Ke ile ka kwa ke lewa ke dihlong tša go lebana le bagwera ba ka. Ke be ke ikwa bjalo ka motho yo a paletšwego.”

O ka dira’ng ge e ba o ikwa o imelwa ke manyami, go ipona molato, goba ke dihlong mabapi le dikoloto tša gago?

Tsela ya go atlega: Laolang boemo bja lena bja tša ditšhelete.

 *

1. Hlahlobang thulaganyo ya lena ya gona bjale ya tirišo ya tšhelete. Bolokang pego ya tšhelete ka moka e tsenago le e tšwago ya lapa la lena ya dibeke tše pedi—goba kgwedi, ge e ba seo se kgonega. Tlaleletšang pego ye ka ditshenyegelo tše bjalo ka lekgetho, inšuranse, goba diaparo, tšeo di ka se tšwelelego gantši, gomme le diriše palogare ya tšhelete ya kgwedi bakeng sa tšona.

2. Oketšang ditseno tša lena. O ka šoma ditšhifi tše oketšegilego mošomong wa gago, wa šoma mešomo yeo e sepedišanago le dihla tše itšego, wa ruta morutwana, wa kgoboketša dilo bakeng sa gore di yo hlwekišetšwa go dirišwa gape, goba wa fela o itirela kgwebo ya ka gae. Tlhokomedišo: Hlokomelang gore le se ke la dumelela mošomo o šitiša mediro e bohlokwahlokwa, e bjalo ka ya go hlokomela bomoya bja lena.

3. Fokotšang ditshenyegelo tša lena. Rekang selo ge feela se nyakega, e sego feela ka gobane theko ya sona e fokoditšwe. (Diema 21:5) Enrique, yo a tsopotšwego ka mo godimo, o re: “Go letela go tlo reka selo se itšego go kaone ka ge go go thuša go dira phetho ya ge e ba selo seo se tloga se nyakega goba o  fo ba o se nyaka.” Ditšhišinyo tše oketšegilego ke tše.

• Bodulo: Ge go kgonega, hudugelang lefelong la bodulo leo le lefelelwago tšhelete e nyenyane ka kgwedi. Fokotšang ditshenyegelo tša lena ka go seketša mohlagase, meetse le dilo tša go ruthetša.
• Dijo: Itireleng mphago wa dijo tša matena goba tše bonolwana go e na le go ja mabenkeleng ka mehla. Dirišang dikhupone tša go reka korosari le go reka nakong ya ge ditheko di theotšwe. Joelma, wa Brazil, o re: “Ke seketša tšhelete ya go reka dienywa le merogo ka go di reka mebarakeng ya setarateng pejana ga ge e ka tswalelwa.”
• Dinamelwa: Rekišang dikoloi tšeo di sa nyakegego, gomme le hlokomele tšeo le nago le tšona go e na le go kitimela go di ananya bakeng sa go hwetša tša moragorago. Dirišang dinamelwa tša batho bohle, goba le itshepeleleng ka maoto nako le nako ge go kgonega.

Ka morago ga go fokotša ditshenyegelo tša lena, le loketše go ka diriša tšhelete ya lena e šetšego gakaonekaone.

4. Hlahlobang dikoloto tša lena gomme le gate mogato. Sa pele, sekolotong se sengwe le se sengwe hlahlobang tswalo, tefelo ya sona, ditlamorago tša go se lefelela ka morago ga nako goba tša go se se lefelele, gotee le kgonagalo ya gore nako ya go se lefelela e šetše e fetile. Hlahlobišišang dintlha ka botlalo tša kadimo ya tšhelete goba tša sekoloto, ka ge baadimiši ba ka ba le boradia. Ka mohlala, baadimiši ba bangwe bao ba adimišago batho tšhelete ka nako e kopana kua United States ba ile ba bolela gore tswalo e be e le 24 lekgolong mola ge e le gabotse e be e le ka godimo ga 400 lekgolong.

Se se latelago, rulaganyang tsela ya go swaragana le dikoloto tša lena. Tsela e nngwe ke ka go thoma ka go lefelela dikoloto tša go ba le tswalo ya godimo. Tsela e nngwe gape ke ka go feleletša dikoloto tše dinyenyane pele, ka ge go hwetša mangwalo a sego kae a dikoloto kgweding e nngwe le e nngwe go ka le bea pelo. Ge e ba tšhelete yeo le e adimilego e ena le tswalo e ntši, le ka holwa ke go hwetša kadimo ya tšhelete yeo e nago le tswalo e nyenyane bakeng sa go lefa sekoloto seo le šetšego le ena le sona.

Sa mafelelo, ge e ba le palelwa ke go lefelela tšhelete yeo le tlamegilego go e lefelela, lekang go boledišana le baadimiši ba lena ka tsela e mpsha ya go lefelela. Le ka kgopela go okeletšwa nako ya go lefelela goba go fokoletšwa tswalo. Baadimiši ba bangwe ba ka ikemišetša le go le fokoletša sekoloto ge e ba le ka kgona go lefelela tefo ya tlasana ka botlalo gona bjale. Bontšhang potego le mekgwa e mebotse ge le hlalosa boemo bja lena bja tša ditšhelete. (Bakolose 4:6; Baheberu 13:18) Ngwalang tumelelano le ge e le efe fase. Gaešita le ge kgopelo ya lena ya mathomo e se ya atlega, ikemišetšeng go tšwela pele le kgopela go direlwa diphetogo ge e ba go nyakega.—Diema 6:1-5.

Ke therešo gore le tla swanelwa ke go lebelela dilo ka tsela ya kgonthe ge le swaragana le boemo bja lena bja tša ditšhelete. Gaešita le thulaganyo e kaonekaone e ka palelwa ka mabaka ao re sa kgonego go a laola, ka ge tšhelete gantši e “mela maphego a etšago a ntšhu, [ya] fofela magodimong.”—Diema 23:4, 5.

Ntwa ya go lwantšha dikoloto e ka šitišana le dikarolo tše bohlokwa kudu tša bophelo. Bjalo ka ge monna yo a bitšwago Georgios a bolela, “bothata bjo bogolo e be e le gore bophelo bja rena bo be bo theilwe dikolong. Ditaba tšeo di bego di swanetše go etišwa pele di be di šuthišeditšwe ka morago.”

Tsela ya go atlega: Beang tšhelete maemong a swanetšego.

Go sa šetšwe maiteko a lena a magolo kudu, le ka tšea nywaga e mentši le lefelela baadimiši ba lena. Go sa dutše go le bjalo, le ka kgetha tsela yeo le tlago go lebelela maemo a lena ka yona. Go e na le go dula re nagana ka tšhelete le go se be gona ga yona, re tla ba re dira gabotse ge re ekwa keletšo ya Beibele e rego: “Ge re na le dijo le diaparo re tla kgotsofala ka tšona.”—1 Timotheo 6:8.

Go kgotsofalela boemo bja lena bja tša ditšhelete go le dumelela “gore le kgonthišetše dilo tše bohlokwa kudu.” (Bafilipi 1:10) “Dilo [tše] tše bohlokwa kudu” di akaretša bogwera bja lena le Modimo gotee le ditho tša lapa. Georgios, yo a tsopotšwego ka mo godimo, o re: “Gaešita le ge re se ra hlwa re fetša go lefelela dikoloto tša rena, bophelo bja rena ga bo sa theilwe go tšona. Re thabile kutšwanyana lenyalong la rena ka ge ga bjale re fetša nako e ntši re le mmogo, re ena le bana ba rena, gotee le dilong tša moya re le ka moka.”

Mathata a dikoloto a baka kgateletšego, e bile go swaragana le ona go nyaka boikgafo; lega go le bjalo maiteko a lena a tla le tšwela mohola. Monna yo a bitšwago Andrzej, wa Poland, o dumela ka gore: “Ge ke be ke ekwa gore mosadi wa ka o be a adimile mošomigotee le yena tšhelete e ntši gomme motho yoo a tsene ka monga wa seloko a se a e lefa, ka boripana nka re go ile gwa se sa ba bose ka gae.” Lega go le bjalo, ge a lebelela morago tseleng yeo yena le mosadi wa gagwe ba ilego ba arabela ka yona, o re: “Ge e le gabotse re ile ra momagana kudu—e sego ka bothata, eupša ka go šoma mmogo bakeng sa go bo rarolla.”